Destek Defterimin Tanıtımı

TYT Türkçe Destek Defterim, sınava hazırlanmana yardımcı olacak özel bir kaynak. Bu defterde konuların ayrıntılı anlatımı, öğretici sorular ve öğretmen el yazısı ile hazırlanmış destek notları bulunuyor.

Defterin içinde konuların "en kolay yolu" olarak tanımladığı açıklamalar ve püf noktaları var. Her bölümde yer alan destek noktaları, konuyu daha iyi anlamana yardımcı olacak.

İçerik, Zeynep Derin, Göksu Çetin ve Mikail Öztaş tarafından hazırlanmış. Bu defterde "ihtiyacın olan her şey" mottosuyla, Türkçe konularını kavramak için gerekli tüm malzemeleri bulacaksın.

Sözcüğün Anlamı

Sözcük, bir dildeki anlamlı en küçük birimdir. Sözcüklerin anlamı kullanıldıkları yere göre değişebilir. Bu bölümde, sözcüklerin çeşitli anlam özelliklerini öğreneceğiz.

Çok anlamlılık, bir sözcüğün temel anlamı dışında yan ve mecaz anlamlar kazanmasıdır. Örneğin:

1. Gerçek (Temel) Anlam: Sözcüğün akla ilk gelen anlamıdır.

   • "Kadının yeni aldığı eteği yırtılmış."

2. Yan Anlam: Temel anlamdan uzaklaşmadan kazanılan yeni anlamlardır.

   • "Dağın eteği rengarenk çiçeklerle doluydu."

3. Mecaz Anlam: Sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşmasıyla oluşan anlamdır.

   • "Sınavı kazandığı için etekleri zil çalıyor."

Dikkat! Bir sözcüğün gerçek ya da mecaz anlamlı olması, kullanıldığı cümledeki bağlama göre değişir.

4. Terim Anlam: Sözcüğün bilim, sanat, spor gibi alanlarda özel anlamlar kazanmasıdır.
   • "Ünlü forvet, bu maçta üç gol attı." (Futbol)

Mecaz Yolları

Sözcüklerin mecaz anlam kazanma yolları çeşitlidir:

1. Ad Aktarması (Mecazımürsel): Bir sözün benzetme amacı olmadan başka bir söz yerine kullanılmasıdır.

   • "Biz, bu apartmanda oturuyoruz." (Apartmandaki bir daire kastedilmiştir)
   • "Mahalle, olay yerine akın etmişti." (Mahalledeki insanlar kastedilmiştir)

2. Kişileştirme (Teşhis): İnsana ait özelliklerin doğaya aktarılmasıdır.

   • "Güller ağlaşır, kucaklar seni..."

3. Benzetme (Teşbih): Bir varlığı başka bir varlığa benzetmektir.

   Ayrıntılı (Tam) Benzetme: "Eviniz kutu gibi küçük bir evdi." Güzel Benzetme: "Burnu fındık, ağzı kahve fincanı."

4. Kinaye (Değinmece): Bir sözün hem gerçek hem mecaz anlama gelecek şekilde kullanılmasıdır.

   • "Ben yoruldum hayat, gelme üstüme! Diz çöktüm dünyanın namert yüzüne..."

Unutma! Mecaz yolları, anlatımı daha etkili kılmak için kullanılan önemli araçlardır. Sınavlarda bu konudan sıkça soru gelir.

Diğer Mecaz Yolları

5. Tariz (Dokundurma): Söylenen sözün tersini kastetmektir.

   • "Maşallah öyle zeki ki sınava altıncı girişinde barajı geçebildi."

6. Dolaylama: Tek sözcükle anlatılabilecek kavramı birden fazla sözcükle anlatmaktır.

   • "Yedi tepeli şehir" → İstanbul
   • "Kara kıta" → Afrika

7. Güzel Adlandırma: Olumsuz çağrışımları önlemek için sözcüğün yerine daha güzel ifadeler kullanmaktır.

   • "Kör" → "Görme engelli"
   • "Ölmek" → "Son yolculuğuna uğurlanmak"

8. Abartma (Mübalağa): Bir şeyi olduğundan çok fazla veya az göstermektir.

   • "Bir ah çeksem dağı taşı eritir."

9. Konuşturma (İntak): İnsan dışındaki varlıklara konuşma özelliğinin verilmesidir.

   • "Güle sordum adını, Gün açılsın gör, dedi."

10. Deyim Aktarması: Bir varlıkla ilgili özelliklerin başka bir varlığa aktarılmasıdır.

    • İnsandan doğaya: "Yıldızlara sordum, söylemediler."
    • Doğadan insana: "Seni beklerken burada kök saldık."
    • Duyular arası: "Soğuk bakışları hepimizi rahatsız etmişti."

Sözcükte Anlam İlişkileri

1. Eş Anlamlı Sözcükler: Yazılışları farklı, anlamları aynı sözcüklerdir.

   • Sağlık - sıhhat, kutlama - tebrik

2. Yakın Anlamlı Sözcükler: Tek başlarına farklı anlamlı olan ancak cümle içinde birbirinin yerini tutabilen sözcüklerdir.

   • "Siz oturun, ben şimdi (hemen) gelirim."

3. Zıt Anlamlı Sözcükler: Anlamca birbirinin tersini anlatan sözcüklerdir.

   • Ödül - ceza, iyi - kötü

4. Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler: Yazılışı ve okunuşu aynı, anlamları farklı sözcüklerdir.

   • Yüz (sayı) - Yüz (surat)

Önemli not! Bir sözcüğün olumsuzu, o sözcüğün zıt anlamlısı değildir. Örneğin, "tatlı"nın olumsuzu "tatsız", zıt anlamlısı "acı"dır.

5. Somut ve Soyut Anlamlı Sözcükler:
   • Somut: Beş duyuyla algılanabilen varlıkları karşılar (hava, ışık, kalem)
   • Soyut: Zihinde algılanan kavramları karşılar (sevgi, cesaret, umut)
   • Somutlama: "Bu tatlı sözler onu ikna edebilir." (soyut → somut)
   • Soyutlama: "Ölüm indirmede gökler" (bomba → ölüm)

Diğer Anlam İlişkileri

6. Genel-Özel Anlamlı Sözcükler: Kavram alanının genişliği veya darlığına göre belirlenir.

   • Genelden özele: Varlık → canlı → insan → sanatçı → şair

7. Anlam Genişlemesi: Sözcüğün yan ve mecaz anlamlar kazanarak çok anlamlı hale gelmesidir.

   • "Ağız" sözcüğünün "bardağın ağzı" olarak kullanılması

8. Anlam Daralması: Sözcüğün anlamlarını kaybederek tek anlama gelmesi.

   • "Oğlan" eskiden kız ve erkek çocuk anlamındayken, şimdi sadece erkek çocuk anlamındadır.

9. Anlam Değişmesi: Sözcüğün zamanla yeni anlamlar kazanması.

   • "Koca" sözcüğünün "yaşlı ve tecrübeli" anlamından "eş" anlamına geçmesi

10. Anlam İyileşmesi/Kötüleşmesi: Sözcüğün çağrışımının olumlu veya olumsuz yönde değişmesi.

    • İyileşme: "Yavuz" (kötü → yiğit)
    • Kötüleşme: "Ukala" (akıllılar → bilgiçlik taslayan)

11. Nitel-Nicel Anlamlı Sözcükler:

    • Nicel: Ölçülebilen, sayılabilen özellikleri belirtir.
    • Nitel: Ölçülemeyen özellikleri belirtir.
    • "Geniş ev" (nicel) - "geniş dünya görüşü" (nitel)

12. Yansıma Sözcükler: Doğadaki seslerin taklit edilmesiyle oluşan sözcükler.

    • Çıt, tak, küt, güm

Söz Öbeklerinde Anlam

İkilemeler

İkilemeler, anlamı güçlendirmek için aynı veya farklı sözcüklerin yan yana kullanılmasıdır. Çeşitli yollarla oluşturulurlar:

1. Aynı sözcüğün tekrarı: Yavaş yavaş, uzun uzun
2. Eş/yakın anlamlı sözcükler: Eş dost, ses seda
3. Zıt anlamlı sözcükler: İyi kötü, az çok
4. Biri olumlu, biri olumsuz: Olur olmaz, gelir gelmez
5. Biri anlamlı, biri anlamsız: Yırtık pırtık, çoluk çocuk
6. İkisi de anlamsız: Eciş bücüş, abur cubur
7. Yansıma sözcükler: Şırıl şırıl, tıkır tıkır
8. Hâl ekiyle oluşanlar: Elden ele, göz göze

İkilemeler cümleye çeşitli anlamlar katar:

• Yaklaşıklık: "Aşağı yukarı üç saatlik yolumuz kaldı."
• Pekiştirme: "Dışarıda güzel güzel oynayın."
• Abartma: "Tabak tabak yemek yedi, hâlâ doymadı."

İpucu! İkilemelerle ilgili sorularda genellikle ikileminin cümleye kattığı anlam, oluşum yolları veya sözcük türü sorulur.

Deyimler

Deyimler, bir duyguyu veya durumu çarpıcı biçimde anlatmak için oluşturulmuş kalıplaşmış söz öbekleridir:

• "Tüm öğrenciler, anlatılanlara dikkat kesilmişti."
• "Söylediklerimizi dinlemedi bile, belli ki başında kavak yelleri esiyor."

Deyimlerin özellikleri:

• Kalıplaşmış ifadelerdir, değiştirilemezler (sadece çekim ekleri değişebilir).
• En az iki sözcükten oluşurlar (bazı istisnalar vardır: kılkuyruk, dalkavuk).