Giriş - 8. Sınıf Ders Notları

Bu notlar, Türk tarihinin en önemli dönemlerinden birini kapsıyor. Sanayi İnkılabı ve Fransız İhtilali gibi büyük değişimler karşısında sarsılan Osmanlı'dan, büyük lider Mustafa Kemal'in doğuşuna kadar uzanan heyecan verici bir yolculuğa çıkacaksın.

Bu dönemde yaşanan olayları anlamak, bugünkü Türkiye'nin nasıl kurulduğunu kavramak için çok önemli. Zorlu sınavlar ve derslerde de sık sık karşına çıkacak bu konuları artık çok daha kolay öğreneceksin.

Önemli Not: Bu üniteler T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinin temelini oluşturuyor.

Uyanan Avrupa ve Sarsılan Osmanlı

18. yüzyılda Avrupa'da başlayan değişimler, Osmanlı'nın kaderini tamamen değiştirdi. Sanayi İnkılabı ile birlikte makineler insan gücünün yerini aldı, fabrikalar kuruldu ve üretim hızla arttı.

Bu gelişmeler sömürgecilik yarışını başlattı. İngiltere başta olmak üzere Avrupalı devletler, ham madde ihtiyaçlarını karşılamak için henüz sanayileşmemiş ülkelere yöneldi. Bu durum zamanla Birinci Dünya Savaşı'na zemin hazırladı.

Fransız İhtilali (1789) ise bambaşka bir sorunu getirdi: milliyetçilik. "Her millete bir devlet" düşüncesi, çok uluslu Osmanlı İmparatorluğu'nu derinden sarstı. Sırplar, Rumlar, Bulgarlar gibi azınlıklar bağımsızlık için ayaklanmaya başladı.

Dikkat: Bu dönemde Osmanlı, hem ekonomik hem de siyasi açıdan büyük sıkıntılar yaşamaya başladı.

Osmanlı'nın Dağılmayı Önleme Çabaları

Osmanlı yöneticileri dağılmayı önlemek için dört farklı fikir akımı geliştirdi. Osmanlıcılık herkesi eşit vatandaş görmeyi, İslamcılık (Ümmetçilik) tüm Müslümanları bir araya getirmeyi amaçlıyordu.

Batıcılık (Garpçılık) kurtuluşu Batı'ya ayak uydurmakta ararken, Türkçülük (Pantürkizm) bütün Türkleri birleştirmeyi hedefliyordu. Her biri farklı çözümler sunsa da hiçbiri tam anlamıyla başarılı olamadı.

Aynı zamanda Tanzimat Fermanı (1839) ve Islahat Fermanı (1856) ile eşitlik sağlanmaya çalışıldı. I. Meşrutiyet (1876) ve II. Meşrutiyet (1908) ile de halkın yönetime katılması hedeflendi.

Önemli: Bu dönemde hazırlanan Kanun-i Esasi, Türk tarihinin ilk anayasasıydı.

Mavi Gözlü Çocuk: Mustafa

1881'de Selanik'te doğan Mustafa, çok özel bir çocukluk geçirdi. Annesi Zübeyde Hanım ev hanımı, babası Ali Rıza Efendi gümrük memuruydu. Selanik, Batı'ya açık, çok kültürlü bir şehirdi - bu da Mustafa'nın dünya görüşünü şekillendirdi.

Eğitim konusunda anne-baba arasında görüş ayrılığı yaşandı. Annesi geleneksel Mahalle Mektebini, babası modern Şemsi Efendi Mektebini istiyordu. Sonuçta her ikisine de gitti.

Babasının ölümünden sonra Selanik Mülkiye Rüştiyesi'ne başladı. Askeri okula giden çocukların kıyafetlerinden etkilenerek Selanik Askeri Rüştiyesi'ne geçti - annesinden gizlice! Burada matematik öğretmeni kendisine "Kemal" ismini verdi.

İlginç Bilgi: Mustafa'nın askeri hayata başlaması tamamen kendi kararıydı ve annesi başta hiç istemiyordu.

Mustafa Kemal'in Eğitim Yolculuğu

Manastır Askeri İdadisi'nde lise eğitimini tamamlayan Mustafa Kemal, burada Fransız yazarları okuyarak demokrasi ve insan hakları fikirlerini öğrendi. Türk yazarlarından da milliyetçilik duygularını aldı.

İstanbul Harp Okulu'na gelişi (1899) önemliydi - ilk kez başkenti görüyordu. Burada arkadaşlarıyla devlet sorunlarını konuşuyor, hatta gizli bir gazete bile hazırlıyorlardı. 1902'de teğmen rütbesiyle mezun oldu.

İstanbul Harp Akademisi'nden 1905'te kurmay yüzbaşı olarak çıktı. Ancak fikirleri nedeniyle Makedonya yerine Şam'a gönderildi. Bu da aslında onun için yeni deneyimlerin başlangıcı oldu.

Liderlik İpucu: Mustafa Kemal'in arkadaşlarını toplayıp bilgilendirmesi, onun doğuştan lider özelliklerinin kanıtıydı.

Mustafa Kemal'in Fikir Dünyası

Mustafa Kemal'in düşünce yapısını birçok faktör etkiledi. Selanik'in çok kültürlü ortamı, aldığı eğitim, yaşadığı olaylar ve okuduğu kitaplar onu şekillendirdi.

Türk düşünürler arasında Namık Kemal, Ziya Gökalp, Tevfik Fikret ve Mehmet Emin Yurdakul vatanseverlik duygularını güçlendirdi. Yabancı yazarlar arasında ise Montesquieu, Voltaire ve Rousseau gibi Fransız İhtilali düşünürleri önemli rol oynadı.

Öğretmenleri de çok etkili oldu. Matematik öğretmeni Yüzbaşı Mustafa Bey ona "Kemal" ismini verdi. Ömer Naci arkadaşlığı hitabet yeteneğini geliştirdi. Kolağası Mehmet Tevfik Bey ise tarih sevgisini aşıladı.

Eğitim Sırrı: Mustafa Kemal'in başarısının arkasında hem kaliteli öğretmenler hem de çok okuması yatıyordu.

Adım Adım Liderliğe

İlk görev yeri Şam'da Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'ni kurması, Mustafa Kemal'in liderlik özelliklerini gösteren ilk önemli adımdı. Daha sonra bu cemiyeti İttihat ve Terakki ile birleştirdi.

31 Mart Olayı (1909) sırasında Hareket Ordusu'nun kurmay başkanlığını yaptı. Bu ordu İstanbul'a gelerek meşrutiyeti yıkmak isteyen isyancıları bastırdı. Hareket Ordusu ismini de bizzat Mustafa Kemal verdi.

Trablusgarp Savaşı'nda (1911) kılık değiştirerek bölgeye gitti ve halkı örgütleyerek İtalyanlara karşı başarılı mücadele verdi. I. ve II. Balkan Savaşları'nda da önemli görevler üstlendi ve Edirne'nin kurtarılmasında aktif rol oynadı.

Strateji Notu: Bu erken dönem savaşlar, Mustafa Kemal'e gelecekteki büyük mücadeleler için değerli tecrübeler kazandırdı.

I. Dünya Savaşı'nın Başlangıcı

I. Dünya Savaşı'nın temel nedenleri sömürgecilik, ham madde yarışı ve milliyetçilik akımıydı. Savaşı başlatan olay ise Sırplı bir öğrencinin Avusturya-Macaristan veliahdını öldürmesiydi.

Osmanlı başlangıçta İtilaf Devletleri'nin yanında savaşmak istedi ama reddedildi. Bunun üzerine Almanya ile ittifak kurdu. Goben ve Breslav adlı Alman gemilerinin Osmanlı'ya sığınması ve Rus limanlarını bombalaması savaşa girişimizi hızlandırdı.

Savaş sırasında İtalya taraf değiştirerek İtilaf Devletleri'ne geçti - Trablusgarp Savaşı'ndaki çıkarları ve Anadolu'dan toprak vaatleri bu kararında etkili oldu. ABD ise 1917'de savaşa girdi.

Önemli Detay: Osmanlı'nın Almanya'yı seçmesi, İtilaf Devletleri'nin Osmanlı topraklarına göz dikmesi nedeniyliydi.

Osmanlı'nın Savaş Cepheleri

Osmanlı I. Dünya Savaşı'nda çok sayıda cephede savaştı. Taarruz cepheleri Kanal ve Kafkas, savunma cepheleri Çanakkale, Irak, Suriye-Filistin ve Hicaz-Yemen'di.

Kafkas Cephesi'nde Enver Paşa'nın emriyle başlatılan saldırı Sarıkamış Felaketi'yle sonuçlandı. Ağır kış şartlarında binlerce asker donarak şehit oldu. Ancak Bolşevik İhtilali sonrası Rusya savaştan çekildi ve Brest-Litowsk Antlaşması ile Kars, Ardahan ve Batum geri alındı.

Kanal Cephesi'nde Cemal Paşa komutasında Süveyş Kanalı'nı ele geçirme girişimi başarısız oldu. Çöl şartları ve lojistik sorunlar askerlerin geri çekilmesine neden oldu.

Taktik Hatası: Sarıkamış'taki başarısızlık, hazırlıksız ve mevsim koşullarını dikkate almayan planlamanın sonucuydu.

Çanakkale: Destansı Direnişin Merkezi

Çanakkale Cephesi I. Dünya Savaşı'nın en önemli cephelerinden biriydi. İngiltere ve Fransa, Rusya'ya yardım götürmek ve İstanbul'u alarak Osmanlı'yı savaş dışına itmek istiyordu.

İtilaf donanması boğazı geçmeye çalıştı ama mayınlar ve Türk tabyalarının isabetli atışları karşısında ağır hasar aldı. Bunun üzerine karadan çıkarma kararı aldılar.

19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal ve 57. Alay düşmanı geri püskürtmekte kilit rol oynadı. Bu başarı sayesinde savaş 2 yıl uzadı, Bulgaristan Osmanlı yanında savaşa girdi ve Mustafa Kemal yarbaylığa yükseldi.

Tarihi Moment: Çanakkale zaferi, Mustafa Kemal'in gelecekteki Kurtuluş Savaşı liderliğinin temelini attı.