OĞUZ GÖÇLERİ VE ANADOLU

Selçuklular Anadolu'ya geldiklerinde burada Bizans İmparatorluğu hakimdi. Ayrıca Gürcü Krallığı, Ermeni Prensliği ve Abbasi Devleti de bölgede varlık gösteriyordu. Türklerin Anadolu'ya yerleşmesini kolaylaştıran birçok etken vardı.

Anadolu'da yaşanan Bizans-Sasani ve Bizans-Müslüman mücadeleleri bölgeyi harabeye çevirmiş, nüfusu azaltmıştı. Bizans'taki taht kavgaları, ağır vergiler ve mezhep baskıları halkın devlete olan güvenini sarsmıştı. Türklerin yerli halkların din, dil ve geleneklerine müdahale etmemesi de Anadolu'ya yerleşmelerini kolaylaştırdı.

Oğuz-Selçuklulardan önce de Anadolu'ya Türk akınları olmuştu. İskitler (M.Ö. 650), Bulgarlar, Hunlar (395-398), Sabarlar (515-516) ve Abbasi hizmetindeki Türk komutanlar Anadolu'ya çeşitli akınlar düzenlemişti. Ancak bu akınlar yurt tutma amacından uzak, ganimet amaçlı askeri harekatlar şeklinde gerçekleşmişti.

Önemli Not: Oğuz-Selçuklu akınları önceki Türk akınlarından farklı olarak planlı ve yurt kurmaya yönelikti. Bu sebeple Anadolu'nun Türk yurdu haline gelmesinde çok daha etkili olmuştur.

Selçukluların Anadolu'ya yönelmesinin sebepleri arasında Karahanlı ve Gazneli baskıları, göçebe Türkmenlerin otlak ihtiyacı, yeni verimli topraklara sahip olma arzusu ve Bizans'ı zayıflatma isteği vardı. İlk Selçuklu akınları 1015'te Çağrı Bey liderliğinde başlamış, 1048 Pasinler Savaşı ile Selçuklu-Bizans mücadelesi resmi olarak başlamıştı. 1071 Malazgirt Zaferi'yle Anadolu'nun kapıları Türklere açılmış, Büyük Selçuklu Devleti Anadolu'nun Türkleştirilmesini devlet politikası haline getirmişti.

ANADOLU'DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ

1071 Malazgirt zaferinden sonra Sultan Alparslan, komutanlarına fethedilen yerlerin fatihlerin olacağını söylemiş, böylece Anadolu'nun çeşitli yerlerinde Türk beylikleri kurulmaya başlamıştı. Bu beylikler Anadolu'nun Türkleşmesinde önemli rol oynadılar.

Saltuklular (1072-1202), Anadolu'da kurulan ilk Türk beyliğidir. Erzurum, Kars ve Bayburt civarında kuruldu. Tepsi Minare, Kale Camii ve Üç Kümbetler önemli eserlerindendir. Mengücekler (1080-1228) ise Erzincan, Kemah ve Divriği bölgesinde kurulup Anadolu'nun en eski külliyesi olan Divriği Külliyesi'ni inşa ettiler. Her iki beylik de Anadolu Selçukluları tarafından yıkıldı.

Danişmentliler (1092-1178) Anadolu'da kurulan ilk beyliklerin en güçlüsü ve en büyüğüydü. Sivas merkez olmak üzere Amasya, Niksar ve Tokat'a hakim oldular. Haçlılarla en başarılı şekilde mücadele eden beylikti. Anadolu'daki ilk medreseyi (Yağıbasan Medresesi) ve ilk uç teşkilatını kurdular. Mücadeleleri Danişmentname'ye konu olmuştu.

Artuklular (1102-1409) Mardin, Batman ve Hasankeyf civarında kuruldu, zamanla üç kola ayrıldı. Anadolu'da ilk köprüleri (Malabadi Köprüsü) yaptılar. Çaka Beyliği (1081-1093) ise İzmir'de kurulup denizcilik yapan ve donanması olan ilk Türk beyliği olarak tarihte yerini aldı. Çaka Bey ilk Türk denizcisidir ve Batı Anadolu'da ilk Türk hakimiyetini sağlamıştır.

Bu beylikler, Bizans, Haçlılar ve Gürcülerle mücadele ederek Anadolu'nun Türkleşmesine katkı sağladılar. Ayrıca cami, medrese, kervansaray gibi mimari eserler yaparak bölgeyi bayındır hale getirdiler. Anadolu'ya Türkçe adlar vererek bölgenin "Türkiye" olarak anılmasını sağladılar.

ANADOLU SELÇUKLU-BİZANS MÜCADELESİ

Türkiye (Anadolu) Selçuklu Devleti, Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından 1077'de İznik'in fethedilmesiyle kurulmuştur. Süleyman Şah, önemli bir Hristiyan merkezi olan İznik'i başkent yaparak devletin temellerini atmıştı. Ancak 1086'da Antakya yolunda Suriye Selçuklu Meliki Tutuş ile mücadelede hayatını kaybetti.

I. Kılıç Arslan (1092-1107) döneminde I. Haçlı Seferleri yaşandı ve İznik elden çıktı. Başkent İznik'ten Konya'ya taşındı. I. Mesut (1116-1155) II. Haçlı seferlerini durdurdu ve Anadolu'ya ilk defa "Türkiye" denmeye başlandı. İlk Anadolu Selçuklu parasını da bu dönemde bastırıldı.

II. Kılıç Arslan (1155-1192) dönemi Anadolu Selçukluları için dönüm noktası oldu. Danişmentlilere son verdi ve Bizans'la yapılan Miryokefalon Savaşı'nı (1176) kazandı. Bu zafer sonucunda:

• Anadolu'nun Türk yurdu olduğu kesinleşti
• Bizans'ın Anadolu'yu geri alma ümidi sona erdi
• Batılı kaynaklarda "Türkiye" denmeye başlandı

I. Gıyaseddin Keyhüsrev (1196/1205-1211) Antalya'yı alarak Akdeniz'e açıldı ve ilk donanmayı kurdu. Venediklilerle ilk ticaret anlaşması imzalandı. I. İzzeddin Keykavus (1211-1220) ise Sinop'u fethederek Karadeniz ticaretini geliştirdi.

Dikkat! I. Alaeddin Keykubad (1220-1237) dönemi, Türkiye Selçuklularının en parlak dönemidir. Ahi teşkilatı gelişti, Alanya alındı, tersaneler kuruldu, Kırım'a deniz aşırı sefer düzenlendi.

II. Gıyaseddin Keyhüsrev (1237-1246) döneminde devlet zayıflamaya başladı. Baba İshak ayaklanması (Babailer isyanı) çıktı ve Moğollarla yapılan Kösedağ Savaşı (1243) kaybedildi. Bu savaş sonucunda Anadolu Selçuklu Devleti yıkılma sürecine girdi, Moğollar şehirleri yağmalamaya başladı ve Anadolu'daki ticari canlılık sona erdi.

ANADOLU'NUN TÜRKLEŞMESİ: DEVLET YAPISI VE YÖNETİM

Türkler, Orta Asya'daki ilk dönemlerinden itibaren boylar birliği şeklinde teşkilatlanmıştır. En küçük birim aile (oğuş), ardından sülale (urug), boylar, millet (bodun) ve devlet $il/el$ şeklinde genişlemiştir. Türkiye Selçuklu Devleti, bu geleneği Anadolu'da devam ettirmiştir.

Türkiye Selçukluları'nda ülke, hanedanın ortak malı kabul edilmiş ve şehzadeler vilayetlere gönderilmiştir. Yanlarına "atabey" adı verilen eğiticiler verilirdi. Devlet işleri Büyük Divan'da görüşülür, divana bağlı alt divanlar $Niyabet-i Saltanat, Divan-ı Tuğra, Divan-ı Arz, Divan-ı İstifa, Divan-ı İşraf, Divan-ı Pervane$ çeşitli işlevleri yerine getirirdi.

Türkiye Selçuklu ordusu beş ana bölümden oluşuyordu:

• Hassa askerleri (hükümdarın sürekli yanında bulunanlar)
• Sipahiler/İkta askerleri (tımarlı atlı birlikler)
• Sınır boylarındaki Türkmen birlikleri
• Bağlı devlet ve beylik askerleri
• Ücretli askerler

Ayrıca Sinop, Alanya, Antalya ve Samsun'da tersaneler kurularak donanma oluşturuldu. Donanma komutanına "meliküs-sevahil" (sahiller meliki) veya "reisül bahr" (deniz reisi) denirdi.

Türkiye Selçukluları'nda hukuk, şer'i hukuk ve örfi hukuk olmak üzere ikiye ayrılıyordu. Şer'i davalara kadılar, askeri davalara kadıasker bakardı. Ağır siyasi suçlar Divan-ı Mezalim adlı mahkemede görülürdü.

Topraklar dört kısma ayrılmıştı:

• Has Arazi: Geliri hükümdara ayrılan topraklar
• İkta Arazi: Ordu mensuplarına ve devlet memurlarına verilen topraklar
• Mülk Arazi: Devlet adamlarına başarılarından dolayı verilen topraklar
• Vakıf Arazi: Gelirleri ilmi veya sosyal kuruluşlara ayrılan topraklar

SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT

Malazgirt Zaferi'nden sonra Orta Asya'dan gelen konar-göçerler Anadolu'ya yerleştirilerek Rum ve Hıristiyanlara karşı nüfus üstünlüğü sağlandı. Türkler, Anadolu'da yaşayan Hıristiyan unsurlarla (Rumlar, Ermeniler, Süryaniler) bir arada yaşadı ve Selçuklu sultanları onlara adaletle ve hoşgörüyle davrandı.

Anadolu Selçuklu Devleti, tarım ve hayvancılığı destekledi ve ürün fazlasını ihraç etti. Köylüleri topraklarda tutmak için vergi indirimleri ve afları gibi tedbirler aldı. Ticaretin gelişmesi için önemli adımlar atıldı:

• Ticaret yolları yapıldı ve güvenlik sağlandı
• Kervansaraylar inşa edildi
• Tacirlerin zararlarını karşılayan bir çeşit devlet sigortası kuruldu
• Hanlar ve kapalı çarşılar yapıldı
• Akdeniz ve Karadeniz'de stratejik limanlar fethedildi
• Kıbrıs ve İtalyan devletleriyle ticaret antlaşmaları yapıldı

Ahilik Teşkilatı, Türkiye Selçuklu Devleti döneminde (13. yüzyılda) ortaya çıkmış, esnaf ve zanaatkârların ticari hayatını şekillendiren sosyal bir örgüttü. Esnaflar arasında dayanışmayı sağladı, mesleki eğitim verdi, üretim kalitesini artırdı ve Moğol istilasından sonra Anadolu'da huzur ve güvenliği sağlamaya çalıştı.

Unutma: Moğol istilası sırasında halkı koruyan dört önemli teşkilat vardı: Abdalan-ı Rum (dervişler), Bacıyan-ı Rum (kadınlar), Feteyan-ı Rum (gençler) ve Gaziyan-ı Rum (gaziler) teşkilatları.

Türkiye Selçuklularında bilim dili Arapça, devlet ve edebiyat dili Farsçaydı. Beylikler döneminde Karamanoğlu Mehmet Bey 1277'de Türkçeyi resmi dil ilan etti. Anadolu'da ilk medrese 1151 yılında Danişmentliler tarafından Niksar'da kuruldu. En gelişmiş sanat dalı mimari olup, dini, sivil ve askeri birçok yapı inşa edildi.

HAÇLI SEFERLERİ VE ETKİLERİ

Haçlı Seferleri (1096-1270), Hıristiyan Avrupalıların Anadolu, Suriye ve Filistin'e düzenledikleri askeri seferlerdir. Bu seferlerin dini, ekonomik ve siyasi sebepleri vardı. Hıristiyanlar Kudüs'ü geri almak istiyor, ekonomik olarak zenginleşmek hedefliyor ve Türkleri Anadolu'dan uzaklaştırmak istiyorlardı.

Sekiz Haçlı Seferi düzenlendi, ilk dört sefer diğerlerine göre daha etkili oldu. Birinci Haçlı Seferi'nde (1096-1099) Haçlılar İznik, Batı Anadolu, Urfa, Antakya ve Kudüs'ü aldılar. Türkiye Selçuklu Devleti başkentini İznik'ten Konya'ya taşıdı.

İkinci Haçlı Seferi (1147-1149) Urfa'nın kaybedilmesi üzerine düzenlendi. Alman İmparatoru III. Konrad, Konya ovasında I. Mesut'a yenildi. Üçüncü Haçlı Seferi (1189-1192) Selahattin Eyyubi'nin Kudüs'ü almasına tepki olarak başlatıldı. Frederik Barbaros Silifke Çayı'nda boğuldu.

Dördüncü Haçlı Seferi (1202-1204) sonucunda Haçlılar İstanbul'u işgal ederek bir Latin Krallığı kurdular. İstanbul'dan kaçan Rumlar İznik ve Trabzon'da Rum imparatorlukları oluşturdular.

Haçlı Seferlerinin birçok sonucu olmuştur:

• Dini sonuçlar: Katolik Kilisesi zayıfladı, skolastik düşünce geriledi
• Ekonomik sonuçlar: Doğu-Batı ticareti gelişti, bankacılık ve gemicilik ilerledi
• Siyasi sonuçlar: Derebeylik zayıfladı, mutlak krallıklar güçlendi, Türklerin batıya ilerleyişi yavaşladı
• Bilimsel sonuçlar: Avrupalılar kağıt, matbaa, barut, pusula gibi teknolojileri öğrendiler, Müslüman bilginlerin eserleri tercüme edildi

Önemli! Haçlı Seferleri, Avrupa'da Rönesans ve Reform hareketlerine zemin hazırlamış, Avrupa'nın kültürel ve bilimsel hayatını canlandırmıştır.

Haçlı Seferleri sonucunda Türkler, İslam dünyasını koruyarak Müslümanların yaşadığı bölgelerdeki önemlerini artırdılar. Ancak Türklerin Balkanlara geçişi gecikti ve Batı Anadolu bir süre Bizans'ın eline geçti.