Permütasyon: Sıralama ve Diziliş

Permütasyon, nesnelerin farklı dizilimlerini ve sıralamalarını ifade eder. n tane nesnenin r tanesinin sıralanması P(n,r) = n!/$n-r$! formülüyle hesaplanır.

Günlük hayatta permütasyonu birçok yerde kullanırız. Örneğin, 6 kişi düz bir sıraya 6! = 720 farklı şekilde dizilebilir. Eğer bazı nesnelerin bir arada olması gerekiyorsa, bunları gruplar ve tek bir birim olarak düşünürüz. Örneğin, 3 Matematik, 2 Türkçe kitabını düz bir rafa sıralamak için toplam 5! = 120 farklı durum varken, Türkçe kitapları bir arada olacaksa 4! × 2! = 48 farklı diziliş olur.

💡 "Yan yana olmama" sorularında, tüm durumlardan yan yana olan durumları çıkararak sonucu bulabilirsiniz: Tüm durumlar - Yan yana olan durumlar

Permütasyonda özel durumlar da vardır. Örneğin, rakamlarla ilgili problemlerde dikkat edilmesi gereken noktalar:

• Sayılar sıfır ile başlayamaz
• Çift sayı olması için son rakamın çift olması gerekir
• Belirli bir sayıdan büyük olması için koşulları analiz etmek gerekir

Tekrarlı permütasyonda aynı nesneler varsa, n!/(a!×b!×c!) formülünü kullanırız (a, b, c aynı olan nesnelerin sayılarıdır). Örneğin, "MATEMATIK" kelimesinin harfleri ile oluşturulacak kelime sayısı 9!/(2!×2!×2!) ile hesaplanır.

Özel Permütasyon Durumları

Permütasyonda bazı özel durumlar öğrenmenizi kolaylaştırabilir. Örneğin, ilk basamağı 0 olamayan sayıların sayısını hesaplarken, tüm durumlardan 0 ile başlayanları çıkarmalıyız: Tüm durumlar - Sıfırla başlayanlar.

"BİLİŞİM" kelimesinin harfleriyle oluşturulabilecek 7 harfli kelimelerde, B ile başlayanların sayısı 6!/3! = 120 iken, B ile başlayıp S ile bitenlerin sayısı 5!/3! = 20'dir. Burada tekrarlı permütasyon formülü kullanılıyor çünkü "İ" harfi 3 kez tekrarlanıyor.

Dairesel permütasyon yuvarlak masaya oturma gibi başlangıç noktasının önemli olmadığı durumlardır ve $n-1$! şeklinde hesaplanır. Örneğin, 5 kişi yuvarlak masaya (5-1)! = 24 farklı şekilde oturabilir.

💡 Dairesel permütasyonda, herhangi bir kişiyi sabit kabul edip diğerlerinin yerlerini değiştirerek hesaplama yapabilirsiniz.

Oturma düzeninde koşullar da olabilir. Örneğin, 5 kişilik ailede anne ve babanın yan yana oturmaması için: Tüm durumlar - Yan yana oturanlar = 4! - 3! × 2! = 24 - 12 = 12 farklı durum vardır.

Tekrarlı permütasyonda dikkatli olmalısınız. "1100222" sayısının rakamlarıyla oluşturulabilecek 7 basamaklı doğal sayı sayısını hesaplarken, sıfırla başlayanları çıkarmak gerekir:

7!/(2!×2!×3!) - 6!/(2!×3!) = 210 - 60 = 150

Kombinasyon ve Olasılık Temelleri

Kombinasyon, n tane nesnenin r tanesinin seçilmesi işlemidir ve C(n,r) = n!/$(n-r)!r!$ formülüyle hesaplanır. Seçim yaparken sıralama önemli değildir.

Kombinasyonun önemli özellikleri:

• C(n,0) = C(n,n) = 1
• C(n,r) = C$n,n-r$
• C(n,0) + C(n,1) + ... + C(n,n) = 2^n

Geometrik kavramlarda kombinasyon sıkça kullanılır:

• n noktadan C(n,2) doğru geçer
• n doğru C(n,2) noktada kesişir
• n noktadan C(n,3) üçgen oluşturulabilir

Örneğin, 10 kişilik bir gruptan 6 kişilik bir ekip C(10,6) = 210 farklı şekilde seçilebilir. Eğer 7 kişiden 1 başkan ve 1 başkan yardımcısı seçilecekse, C(7,1) × C(6,1) = 42 farklı seçim yapılabilir.

💡 Seçim içeren problemlerde, genellikle kombinasyon kullanılır. "En az" veya "en çok" ifadelerinde, tüm olasılıkları ayrı ayrı hesaplayıp toplamak gerekebilir.

Olasılık, istenen durumun tüm durumlara oranıdır: P = İstenen durum/Tüm durumlar

Olasılık değeri her zaman 0 ile 1 arasındadır. Bir olayın olma olasılığı ile olmama olasılığının toplamı 1'dir: P(A) + P(A') = 1.

Temel olasılık kuralları:

• Veya durumunda: P(A∪B) = P(A) + P(B) - P(A∩B)
• Ve durumunda: P(A∩B) = P(A) × P(B)

Kombinasyon Uygulamaları

Kombinasyon, grup oluşturma ve geometrik şekilleri hesaplama gibi çeşitli alanlarda kullanılır. Sorularda belirleyici nokta, sıralamanın önemli olup olmadığıdır.

Örneğin, 4 erkek ve 3 kız arasından 2 erkek ve 1 kız seçerek ekip oluştururken, C(4,2) × C(3,1) = 6 × 3 = 18 farklı ekip oluşturabiliriz.

"En az" veya "en çok" ifadeleri içeren problemlerde, tüm durumları ayrı ayrı hesaplayıp toplamak gerekir. Örneğin, 3 kız 2 erkek arasından en az 2'si kız olan 3 kişilik ekip sayısı: C(3,2) × C(2,1) + C(3,3) × C(2,0) = 3 × 2 + 1 × 1 = 7

Geometrik şekiller de kombinasyonla hesaplanabilir. Bir şekildeki noktalardan çizilebilecek üçgen sayısını hesaplarken, C(n,3) formülünü kullanırız. Ancak, doğrusal olan noktalar üçgen oluşturmaz, bu yüzden onları toplam sayıdan çıkarırız.

💡 Geometrik problemlerde görselleştirme yeteneğinizi kullanın. Örneğin, üçgen sayısını hesaplarken doğrusal olan noktaları belirlemeye çalışın.

Dörtgenleri hesaplarken, genellikle 2 yatay ve 2 dikey doğru seçeriz: C(m,2) × C(n,2)

Konuşma problemleri de kombinasyonla çözülebilir. Örneğin, K'dan başlayıp A'ya gelecek şekilde KONUŞMA sözcüğünü oluşturmanın kaç farklı yolu var? Burada tekrarlı kombinasyon kullanılır: 6!/(3!×3!) = 20

Olasılık Problemleri

Olasılık hesaplamalarında önce istenen durumu, sonra tüm durumları belirlemek önemlidir. Genellikle kombinasyon veya permütasyon kullanarak bu sayıları hesaplarız.

Torbadan top çekme problemlerinde, ilk topun çekilme olasılığı doğrudan hesaplanır. Ancak ikinci ve sonraki toplar için, torbanın içeriği değişir. Örneğin, 5 mavi ve 3 kırmızı topun bulunduğu torbadan bir topun mavi gelme olasılığı 5/8'dir. Çekilen ilk topun mavi, ikincinin kırmızı gelme olasılığı ise (5/8) × (3/7) = 15/56'dır.

Zarların atılması problemlerinde, her zarın 6 farklı sonucu vardır. İki zar atıldığında 6 × 6 = 36 farklı durum oluşur. Örneğin, iki zarın çarpımının 5'e bölünebilme olasılığı, istenen durumların (6 tane) tüm durumlara (36) oranıdır: 6/36 = 1/6.

💡 Koşullu olasılık problemlerinde, verilen koşulu yeni evrensel küme olarak kabul edin. Örneğin, "esmer olduğu biliniyorsa erkek olma olasılığı" hesaplanırken, evrensel küme esmerlerin sayısıdır.

Para atma problemlerinde 2^n tane farklı durum vardır. 5 para atıldığında 3'ünün yazı, 2'sinin tura gelme olasılığı C(5,3)/2^5 = 10/32 = 5/16'dır.

Kitap seçme problemleri de kombinasyonla hesaplanır. 1 matematik ve 3 Türkçe kitabı arasından seçilen iki kitabın Türkçe olma olasılığı C(3,2)/C(4,2) = 3/6 = 1/2'dir.

Olasılık ve Kombinasyon Uygulamaları

Olasılık problemlerinde çoğunlukla kombinasyon kullanılır. İki farklı renkten belli sayıda top içeren bir torbadan çekilen topların belirli renklerde olma olasılığını hesaplarken, istenilen durumların kombinasyonunu tüm durumların kombinasyonuna böleriz.

Örneğin, 4 sarı, 3 lacivert ve 2 pembe topun bulunduğu torbadan alınan üç topun 2'si sarı, 1'i lacivert olma olasılığı: $C(4,2) × C(3,1)$/C(9,3) = (6 × 3)/84 = 18/84 = 3/14'tür.

Aynı şekilde, bu torbadan alınan üç topun renklerinin farklı olma olasılığı: $C(4,1) × C(3,1) × C(2,1)$/C(9,3) = (4 × 3 × 2)/84 = 24/84 = 2/7'dir.

💡 Topların renklerinin aynı olması durumunda, her renk için ayrı hesaplama yapıp toplamak gerekir.

3 kırmızı, 2 beyaz ve 2 yeşil topun bulunduğu torbadan alınan iki topun renklerinin aynı olma olasılığı: $C(3,2) + C(2,2) + C(2,2)$/C(7,2) = (3 + 1 + 1)/21 = 5/21'dir.

Torbadan alınan bir topun renginin kırmızı olmama olasılığı ise: C(4,1)/C(7,1) = 4/7'dir. Burada, kırmızı olmayan topların sayısı 2+2=4'tür.

Bu tarz problemlerde önce istenen durumu netleştirmek, sonra bu durumun gerçekleşme sayısını tüm durum sayısına bölmek gerekir. Problemin koşullarını doğru analiz etmek, çözüm için kritik öneme sahiptir.

Karmaşık Olasılık Problemleri

Zar atma gibi problemlerde her zarın 6 farklı sonucu olduğunu unutmayın. 3 zar atıldığında, birincisinin üzerindeki sayının diğer iki zarın toplamına eşit olma olasılığı için önce istenen durumları tespit etmeliyiz. Bu durumlar: (2,1,1), (3,2,1), (3,1,2), (4,3,1), vb. Toplamda 5 durum vardır. Tüm durumlar 6 × 6 × 6 = 216 olduğundan olasılık 5/216'dır.

Para ve zar birlikte atıldığında, her para 2, her zar 6 farklı sonuç verir. Paranın yazı, zarın tek gelme olasılığı: (1/2) × (3/6) = 1/4'tür.

💡 Bağımsız olayların birlikte gerçekleşme olasılığı, her olayın olasılığının çarpımıdır.

Koşullu olasılık problemleri özellikle dikkat gerektirir. Örneğin, 12 erkek öğrencinin 6'sı sarışın, 4'ü esmerdir. Kız öğrencilerin 5'i sarışın, 10'u esmerdir. Seçilen öğrencinin esmer olduğu biliniyorsa, erkek olma olasılığı: 4/(4+10) = 4/14 = 2/7'dir.

Aile bireyleri yuvarlak masada otururken, anne ile babanın yan yana olma olasılığı: $3! × 2!$/4! = 12/24 = 1/2'dir. Burada 3! çocukların dizilişini, 2! anne ile babanın kendi aralarındaki dizilişini ifade eder.

5 para havaya atıldığında, 3'ünün yazı, 2'sinin tura gelme olasılığı: C(5,3)/2^5 = 10/32 = 5/16'dır. Bu tür problemlerde kombinasyon kullanılır çünkü paraların hangi sırada geldiği değil, kaç tanesinin yazı veya tura geldiği önemlidir.

İyi bir olasılık çözümü için sistematik düşünmek, istenen ve toplam durum sayısını doğru belirlemek gerekir. Formülleri ezberlemekten ziyade, mantığını anlamalısınız.