Üslü Sayılar: Temel Kavramlar

Üslü sayı, bir sayının kendisiyle belirli sayıda çarpılmasının kısa gösterimidir. Örneğin, a sayısının n kere çarpımı $a^n$ şeklinde gösterilir ve "a üssü n" olarak okunur.

Üslü sayılarda bilmen gereken bazı önemli kurallar:

1. Her sayının 1. kuvveti kendisine eşittir: $3^1=3$, $(-7)^1=-7$

2. 0 dışındaki tüm sayıların sıfırıncı kuvveti 1'dir: $5^0=1$, $99^0=1$

3. 0 sayısının pozitif kuvveti her zaman sıfırdır: $0^7=0$, $0^{99}=0$

4. 1 sayısının tüm kuvvetleri 1'dir: $1^8=1$, $1^{2017}=1$, $1^{-9}=1$

5. Pozitif sayıların tüm kuvvetleri pozitiftir: $2^3=2×2×2=8$, $7^2=7×7=49$

İpucu: Üslü sayılar, çok büyük veya çok küçük sayıları kısaca ifade etmene olanak tanır. Hesaplamalarını hızlandırmak için bu temel kuralları öğrenmen çok önemli!

Çift ve tek kuvvetlerde $-1$ sayısını anlamak kolaydır: $(-1)^6=1$ (çift kuvvet), $(-1)^5=-1$ (tek kuvvet).

Negatif Sayıların Kuvvetleri

Negatif bir sayının kuvvetini hesaplarken, sonucun işaretini belirleyen şey kuvvetin tek mi çift mi olduğudur:

• Üs çift ise sonuç pozitif olur: $(-3)^4=+81$, $(-5)^2=+25$
• Üs tek ise sonuç negatif olur: $(-7)^1=-7$, $(-3)^3=-27$

Parantezlere çok dikkat etmelisin! Parantez olmadığında veya kuvvet parantezin dışında olmadığında durum farklılaşır:

$(-2)^4=+16$ (Parantez var, üs çift: sonuç pozitif) $-2^4=-16$ Parantez yok: önce $2^4$ hesaplanır, sonra başa - işareti gelir $-5^0=-1$ Parantez yok: önce $5^0=1$ hesaplanır, sonra başa - işareti gelir

Dikkat! Sınavlarda en çok hata yapılan yer, negatif sayının kuvvetini hesaplarken parantezin olup olmamasıdır. Parantez varsa üssün çift/tek olmasına bakılır, yoksa sonuç her zaman negatif olur.

Örnek: $(-5)^4=(-5)×(-5)×(-5)×(-5)=+625$ ama $-5^4=-625$'tir.

Bu kurallara dikkat edersen, negatif sayılarla ilgili soruları kolayca çözebilirsin.

Negatif Üslü İfadeler

Pozitif bir sayının negatif kuvveti, o sayının pozitif kuvvetinin tersine eşittir:

$a^{-x}=\frac{1}{a^{x}}$ veya $\frac{1}{a^{-x}}=a^{x}$

Örnek: $3^{-2}=\frac{1}{3^2}=\frac{1}{9}$

Negatif sayıların negatif kuvvetlerinde önce sonucun işaretini belirlemelisin:

• Üs tek ise sonuç negatif olur
• Üs çift ise sonuç pozitif olur

Sonra ters çevirme işlemini yaparsın:

$(-4)^{-3}=-\frac{1}{64}$ (Üs tek: işaret negatif olur) $(-5)^{-2}=\frac{1}{25}$ (Üs çift: işaret pozitif olur)

Parantez olmadığında ise: $-3^{-4}=-\frac{1}{81}$

Kolay Yol: Negatif üsleri görünce ürkmene gerek yok! Sadece bir ters alma işlemi yapacaksın. İşaretin değişip değişmeyeceğini ise üssün tek mi çift mi olduğuna bakarak kolayca belirleyebilirsin.

Hesaplama yaparken işlem sırasını takip etmek çok önemli. Önce sayının kuvvetini bul, sonra negatif üs için ters al ve son olarak sayının işaretini kontrol et.

Rasyonel Sayıların Kuvvetleri

Rasyonel sayılar (kesirli sayılar) da üslü ifadelerde kullanılabilir. Payı ve paydası sıfırdan farklı olan bir rasyonel sayının kuvvetinde şu formül geçerlidir:

$(\frac{a}{b})^{-n}=(\frac{b}{a})^{n}$ ya da $(\frac{a}{b})^{n}=(\frac{b}{a})^{-n}$

Bir kesrin negatif üssü, kesrin tersinin pozitif üssüne eşittir.

Örnek: $(\frac{2}{3})^{-3}=(\frac{3}{2})^{3}=\frac{27}{8}$

Negatif bir kesrin kuvvetinde, sonucun işaretini belirlemek için üssün tek mi çift mi olduğuna bakılır:

• Üs çift ise sonuç pozitif
• Üs tek ise sonuç negatif

Örnek: $(-\frac{2}{3})^{-3}=(-\frac{3}{2})^{3}=-\frac{27}{8}$

İpucu: Kesirli sayıların kuvvetlerini hesaplarken adımları düzenli takip et: 1) Negatif üs varsa kesri ters çevir, 2) Sonucun işaretini belirle, 3) Kesrin kuvvetini al.

Terazideki gibi düşün - bir tarafta negatif üs varsa, kesir diğer tarafa geçiyor ve üssün işareti değişiyor.

Üssün Üssü Kuralı

Üssün üssü kuralında, dıştaki üs ile içteki üs çarpılır:

$(a^x)^y=a^{x \cdot y}$

Örnekler:

• $(5^2)^{-3}=5^{2 \cdot (-3)}=5^{-6}$
• $(5^{-4})^{-2}=5^{(-4) \cdot (-2)}=5^{8}$

Parantez içinde negatif işaret varsa dikkat! Parantez dışındaki kuvvet çift ise sonuç pozitif, tek ise sonuç negatif olur.

Örneğin: $[(-\frac{1}{2})^{-1}]^3=(-\frac{1}{2})^{-3}=(-2)^3=-8$

Farklı üslü sayıları karşılaştırmak için, aynı tabana dönüştürmek çok yardımcı olur:

$64^4=(2^6)^4=2^{24}$ $32^5=(2^5)^5=2^{25}$ $16^7=(2^4)^7=2^{28}$

Sonuç: $64^4 < 32^5 < 16^7$

Harika Strateji: Karşılaştırma sorularında, sayıları aynı tabanda ifade etmek (özellikle 2 veya 10 tabanında) işini çok kolaylaştırır. Bu şekilde, sadece üsleri karşılaştırman yeterli olur!

Üssün üssü kuralını kullanarak karmaşık görünen ifadeleri basitleştirmek, problem çözmede büyük avantaj sağlar.

Üslü Sayılarda Çarpma İşlemi

Üslü ifadelerde çarpma işlemi yaparken uygulayacağın kurallar:

1. Tabanlar aynı, üsler farklı ise: $a^x \cdot a^y = a^{x+y}$ (Üsler toplanır, taban aynı kalır)

   Örnek: $2^3 \cdot 2^5 = 2^{3+5} = 2^8$

2. Tabanlar farklı, üsler aynı ise: $a^x \cdot b^x = (a \cdot b)^x$ (Tabanlar çarpılır, üs aynı kalır)

   Örnek: $2^4 \cdot 3^4 = (2 \cdot 3)^4 = 6^4$

3. Üsleri ve tabanları farklı ise: Her ifadenin değerini ayrı ayrı hesaplayıp çarpmalısın

   Örnek: $2^3 \cdot 5^{-1} = 8 \cdot \frac{1}{5} = \frac{8}{5}$

4. Sayıları asal çarpanlarına ayırarak: $20^{12} = (2^2 \cdot 5)^{12} = 2^{24} \cdot 5^{12}$

Püf Nokta: Üslü sayıların çarpımında, tabanlar aynıysa üsleri topla, üsler aynıysa tabanları çarp! Bu iki kuralla birçok işlemi hızlı bir şekilde yapabilirsin.

Örnek soruyu çözerken: $4^6 \cdot \frac{1}{8} = (2^2)^6 \cdot \frac{1}{2^3} = 2^{12} \cdot 2^{-3} = 2^9$

Bu kuralları kullanarak, üslü sayılarla çarpmayı daha hızlı ve doğru yapabilirsin.

Üslü Sayılarda Çarpma İşlemi Devamı

Bu sayfa önceki sayfanın devamı niteliğindedir ve daha karmaşık çarpma işlemlerine odaklanır.

$\frac{5^{15} \cdot 5^{-8}}{5^{-14}}$ işlemini çözerken adımları takip edelim:

1. Önce paydaki değerleri birleştirelim: $5^{15} \cdot 5^{-8} = 5^{7}$
2. Sonra bölme işlemini yapalım: $\frac{5^{7}}{5^{-14}} = 5^{7+14} = 5^{21}$

TEOG sınavında çıkan soruyu çözelim: $-4^{-3}$ sayısının $2^{-4}$ sayısına bölümü? $\frac{-4^{-3}}{2^{-4}} = \frac{-2^{-6}}{2^{-4}} = -2^{-6+4} = -2^{-2} = -\frac{1}{4}$

Parantez olmadığı için işaretin hep (-) kaldığına dikkat et!

Sınav Stratejisi: Üslü sayılarda işlem yaparken, önce tabanları aynı hale getirmeye çalış. Farklı taban ve üsleri olan karmaşık ifadelerde bile, çoğunlukla her şeyi aynı tabanda yazabilirsin (genellikle 2 veya 10 tabanında).

Çarpma ve bölme işlemlerinde, işaretlere dikkat etmelisin. Parantez olup olmaması, sonucun işaretini doğrudan etkiler. Özellikle sınavlarda işaret hatası yapmamak için tüm işlemleri adım adım kontrol etmen önemlidir.

Üslü Sayılarda Bölme İşlemi

Üslü ifadelerde bölme işlemlerini yapabilmek için iki temel kural bilmelisin:

1. Tabanlar aynı olan üslü ifadelerde bölme: $a^x \div a^y = \frac{a^x}{a^y} = a^{x-y}$ (Üsler çıkarılır, taban aynı kalır)

2. Tabanları farklı, üsler aynı ise: $\frac{a^x}{b^x} = (\frac{a}{b})^x$

Örnek çözümler:

$\frac{3^8 \cdot 3^5}{9} = \frac{3^{13}}{3^2} = 3^{13-2} = 3^{11}$ $9 = 3², bölme işleminde üsler çıkarılır$

$\frac{4^{28}}{4^{12}} = 4^{28-12} = 4^{16} = 2^{32}$ $4 = 2², üssün üssü kuralı kullanılır$

$\frac{48^3}{16^3} = (\frac{48}{16})^3 = 3^3 = 27$ $Tabanların sadeleştirilmesi: 48÷16=3$

Akılda Tutulacak İpucu: Bölme işleminde, aynı tabanı kullanınca üsler çıkarılır. Örneğin, $2^{50}$ sayısının yarısı $2^{50} \div 2 = 2^{50-1} = 2^{49}$ olur.

Negatif üslü ifadelerde dikkatli olmalısın: $\frac{(-3)^{-5}}{3^{-7}} = (-3)^{-5} \cdot 3^7 = (-3)^{-5} \cdot 3^7$

Burada işlemi tamamlaman için, negatif üsleri kuvvet değerlerine çevirip hesaplaman gerekir.

Ondalık Çözümleme

Ondalık gösterimli sayılar, 10'un kuvvetleri şeklinde çözümlenebilir. Bu çözümleme, sayıların değerlerini ve basamak değerlerini anlamana yardımcı olur.

Örneğin, 245,72 sayısının çözümlemesi:

• $245,72 = 2 \times 100 + 4 \times 10 + 5 \times 1 + 7 \times \frac{1}{10} + 2 \times \frac{1}{100}$
• $= 2 \times 10^2 + 4 \times 10^1 + 5 \times 10^0 + 7 \times 10^{-1} + 2 \times 10^{-2}$

Çözümlemesi verilen bir ondalık sayıyı bulmak için her terimi yerine koyup toplamalısın: $5 \times 10^3 + 2 \times 10^2 + 1 \times 10^1 + 7 \times 10^0 + 4 \times 10^{-1} = 5217,4$

Bazı 10'un kuvvetleri çözümlemede yoksa, o basamaklara 0 yazmalısın: $5 \times 10^4 + 8 \times 10^0 + 3 \times 10^{-1} + 7 \times 10^{-4} = 50008,3007$

Pratik Yöntem: Ondalık çözümlemede, 10'un pozitif kuvvetleri tam kısımda, negatif kuvvetleri ondalık kısımda bulunur. $10^0$ terimi her zaman birler basamağındadır.

Ondalık çözümleme, büyük sayıları anlamak ve bilimsel gösterimler arasında geçiş yapmak için çok önemlidir. Günlük hayatta karşılaştığın büyük sayıları (nüfus, mesafe, para) anlamada yardımcı olur.

Çok Büyük ve Çok Küçük Sayıların 10'un Kuvvetleri ile Gösterimi

Çok büyük ya da çok küçük sayıları ifade etmek için 10'un kuvvetlerini kullanırız.

Büyük sayılar için: $10^x$ = 1 ve x tane sıfır Örnek: $10^3 = 1000$ $A \times 10^x$ = A sayısının sağına x tane sıfır eklenir Örnek: $5 \times 10^4 = 50000$

Küçük sayılar için: $10^{-x}$ = 0,000...001 $virgülden sonra x-1 tane sıfır ve 1$ Örnek: $10^{-3} = 0,001$ $4 \times 10^{-6} = 0,000004$

Virgülün yeri değiştiğinde:

• Virgül sağa kaydığında sayı büyür, kuvvet küçülür
• Virgül sola kaydığında sayı küçülür, kuvvet büyür

Örnek: $5 \times 10^4 = 50 \times 10^3 = 500 \times 10^2 = 5000 \times 10^1 = 50000$

Bilimsel Gösterim İpucu: Bilimsel gösterimde, virgül ilk basamaktan sonra konur ve 10'un uygun kuvvetiyle çarpılır. Örneğin 5400 sayısı bilimsel gösterimde $5,4 \times 10^3$ olur.

Bu gösterim şekli, fizik ve kimya gibi derslerde çok kullanılır. Örneğin, ışık hızı $300.000.000 m/s$ bilimsel gösterimde $3 \times 10^8$ m/s şeklinde yazılır.