Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemler

Denklemler, içinde bilinmeyen bulunan ve bu bilinmeyenin bazı değerleri için doğru olan eşitliklerdir. İçinde bir bilinmeyen bulunan ve bilinmeyenin kuvveti 1 olan denklemlere birinci dereceden bir bilinmeyenli denklemler denir ve genellikle ax+b=0 şeklinde ifade edilir.

Denklemleri çözerken izlememiz gereken adımlar var. Öncelikle bilinenler bir tarafa, bilinmeyenler diğer tarafa toplanır. Eğer parantez varsa dağılma yöntemi ile açılır. Payda varsa uygun şekilde yok edilir.

Püf Noktası: Rasyonel denklemlerde (kesirli denklemlerde) paydayı 0 yapan x değerlerini çözüm kümesine almamaya dikkat etmelisin!

Örneğin, 3x+6=12 denkleminde önce 3x=12-6 yazarız, bu da 3x=6 demektir. Her iki tarafı 3'e bölersek, x=2 buluruz. İşte bu kadar kolay! Benzer şekilde daha karmaşık denklemleri de aynı mantıkla çözebilirsin.

Kesirli Denklemler

Kesirli denklemleri çözerken öncelikle paydaları eşitlemek gerekir. Bunun için genellikle denklemin her iki tarafını da ortak payda ile çarparız.

Örneğin, $\frac{2x-1}{5}=\frac{3x+1}{7}$ denkleminde her iki tarafı 5×7=35 ile çarparak başlayabiliriz. Böylece paydalar ortadan kalkar ve sadece x içeren bir denklem elde ederiz.

Bir başka örnek olarak $\frac{3x-1}{x+3}=4$ denklemini düşünelim. Bu tür denklemlerde, eşitliğin sağ tarafındaki değeri sol taraftaki kesrin payına taşıyarak başlayabiliriz. Böylece $3x-1=4(x+3)$ elde ederiz.

Dikkat: Kesirli denklemlerde çözüm kümesini yazarken, paydayı sıfır yapan değerleri kontrol etmen şart. Bu değerler denklemin çözüm kümesinde yer almaz!

Payı ve paydası x içeren kesirli denklemlerde, önce tüm kesirleri aynı tarafa alıp sonra ortak paydaya almanın da işe yaradığını göreceksin.

Gerçek Hayat Problemleri

Denklemler, gerçek hayattaki birçok problemi çözmek için kullanılabilir. Günlük hayatta karşılaştığımız problemleri denklemler yardımıyla çözmeyi öğreneceğiz.

Örneğin, "Hangi sayının yarısı, aynı sayının 3 katının 100 eksiğine eşittir?" sorusunu düşünelim. Bu problemi çözmek için, bilinmeyen sayıyı x ile gösterip $\frac{x}{2}=3x-100$ denklemi kurarız. Bu denklemi çözerek x'in değerini bulabiliriz.

Bir başka örnek: "Bir sınıftaki öğrencilerden $\frac{2}{5}$'i sınıftan ayrıldığında sınıfta 18 öğrenci kalıyor. Sınıfta toplam kaç öğrenci vardır?" Burada toplam öğrenci sayısını x ile gösterirsek, $x-\frac{2}{5}x=18$ denklemi kurulur.

Harika Bir İpucu: Gerçek hayat problemlerini çözerken, önce bilinmeyeni belirle (genellikle x olarak), sonra problem metnindeki bilgileri kullanarak bir denklem kur ve bu denklemi çöz!

Beyza'nın kurdele probleminde olduğu gibi, kesirli ifadeler içeren problemlerde adım adım ilerlemek ve her aşamada ne kaldığını takip etmek çözümü kolaylaştırır.

İlginç Problemler

Matematikte bazen çok farklı problemlerle karşılaşabilirsin. Bu tür problemleri denklemler yardımıyla çözebilirsin.

Örneğin, bisiklet alma probleminde, ödeme planındaki bilgileri kullanarak bir denklem kurmamız gerekiyor. Bisiklet fiyatını x olarak belirleyip, taksit bilgilerini denklemde kullanabiliriz.

Büyüme ve uzama problemleri de denklemlerle çözülebilir. 40 cm boyundaki fidanın 2 ayda 15 cm uzadığını biliyorsak, 5 yıl (60 ay) sonraki boyunu bulabiliriz. Bu durumda fidan her ay sabit olarak 7,5 cm uzuyor demektir.

Eğlenceli Matematik: Diophantus'un mezar taşı problemi, matematiğin hayat hikâyelerini anlatmak için bile kullanılabileceğini gösterir. Bu tür tarihi problemler matematiğin eğlenceli yönünü yansıtır!

Yayın uzunluğu, top zıplama mesafesi gibi fiziksel olayları da denklemlerle ifade edebiliriz. Örneğin, bir yay farklı kütlelere göre farklı uzunluklara ulaşıyorsa, bu değişimi bir denklemle tanımlayabiliriz.

Alıştırma Soruları

Birinci dereceden denklemleri pekiştirmek için bazı sorular çözeceğiz. Her soru farklı zorluk seviyesinde ve farklı denklem türlerini içeriyor.

$2-3x=\frac{1}{2}x-5$ gibi basit denklemlerde, bilinmeyenleri bir tarafa, sabit sayıları diğer tarafa topladığımızda $-3x-\frac{1}{2}x=-5-2$ elde ederiz. Buradan $-\frac{7}{2}x=-7$ sonucuna ulaşır ve x değerini buluruz.

Kesirli denklemlerde, $\frac{5x+10}{3}=3-\frac{1}{2}x$ örneğinde olduğu gibi, önce her iki tarafı tüm paydaların en küçük ortak katı ile çarparak başlayabiliriz.

Sınav İpucu: Test sorularında cevabı hızlı bulmak için bazen şıklardaki değerleri denklemde yerine koyup kontrol etmek zaman kazandırabilir!

Karışık işlem sırasına sahip denklemlerde, $\frac{1}{3}(\frac{x}{4}-3)-\frac{1}{2}(\frac{7x}{2}-4)=21$ gibi, önce parantez içlerini hesaplayıp sonra adım adım ilerlemek en sağlıklı yaklaşımdır.

Karışık Problemler

Denklemleri kullanarak birçok farklı problemi çözebiliriz. Bu problemler hem matematiksel becerilerimizi geliştirir hem de analitik düşünme yeteneğimizi artırır.

Yaş problemlerinde, şimdiki ve gelecekteki durumları dikkate almak önemlidir. "Ali'nin yaşı Mehmet'in yaşının 3 katıdır. 4 yıl sonra Ali'nin yaşı Mehmet'in yaşının 2 katından 8 fazla olacaktır." probleminde şimdiki ve gelecekteki durumları denkleme aktarabilmeliyiz.

Geometrik problemlerde, şekillerin özelliklerini kullanmak gerekir. Çevresi 160 cm olan bir dikdörtgende, uzun ve kısa kenarlar arasında bir ilişki verilmişse, bu ilişkiyi denkleme dönüştürebiliriz.

Sınav Taktiği: Problemlerde verilen bilgileri denkleme dönüştürürken, problem metnindeki tüm koşulları dikkate aldığından emin ol!

İlginç fizik problemlerinde, bir topun yere her çarpışında bırakıldığı yüksekliğin $\frac{1}{5}$'i kadar yükselmesi gibi durumlar matematiksel olarak modellenebilir. Bu tür problemlerde toplam yol hesaplarken dikkatli olmak gerekir.

Koordinat Sistemi

Koordinat sistemi, iki sayı doğrusunun dik bir şekilde kesişmesiyle oluşan bir düzlemdir. Yatay eksene x ekseni (apsis), dikey eksene y ekseni (ordinat) denir. Bu eksenlerin kesiştiği noktaya orijin denir ve O ile gösterilir.

Noktaların koordinatları (x,y) şeklinde yazılır ve önce x değeri, sonra y değeri belirtilir. Mesela A(2,3) noktası, x ekseni üzerinde 2 birim sağda, y ekseni üzerinde 3 birim yukarıda yer alır.

Koordinat düzlemi dört bölgeye ayrılır:

• I. Bölge: x>0, y>0 (sağ üst)
• II. Bölge: x<0, y>0 (sol üst)
• III. Bölge: x<0, y<0 (sol alt)
• IV. Bölge: x>0, y<0 (sağ alt)

Kolay Hatırlama Yöntemi: Bir noktanın x eksenine olan uzaklığı y koordinatının mutlak değeri, y eksenine olan uzaklığı ise x koordinatının mutlak değeridir!

Eksenlerin üzerindeki noktalar herhangi bir bölgeye ait değildir. x ekseni üzerindeki noktalar (x,0), y ekseni üzerindeki noktalar (0,y) şeklinde gösterilir.

Koordinat Sisteminde İşlemler

Koordinat sisteminde, noktaların özelliklerini anlamak ve farklı problemleri çözmek için çeşitli işlemler yapabilirsin.

Bir nokta verildiğinde, öncelikle hangi bölgede olduğunu belirleyebilirsin. Örneğin (5,2) noktası I. bölgede, (-3,-4) noktası III. bölgede yer alır. Noktaların eksenlere olan uzaklıklarını da kolayca hesaplayabilirsin.

Koordinat sisteminde iki nokta arasındaki uzaklığı bulmak için uzaklık formülü kullanılır. Ayrıca, iki noktanın orta noktasını da hesaplayabilirsin. Örneğin A(-2,4) ve B(4,4) noktalarının orta noktası C, x koordinatları ortalaması ve y koordinatları ortalaması alınarak bulunur.

Geometri Bağlantısı: Koordinat düzleminde verilen noktaları kullanarak üçgen, dikdörtgen gibi geometrik şekillerin çevre ve alan hesaplarını yapabilirsin!

Bir noktanın koordinatları cebir içeren ifadelerle verildiğinde, denklem çözme becerilerin devreye girer. Örneğin, L$2x+1,y-4$ noktasının belirli koşulları sağlaması için x ve y değerlerini bulabilirsin.

Doğrusal İlişkiler

İki değişkenin ikisi de aynı oranda artış veya azalış gösteriyorsa, aralarında doğrusal ilişki vardır. Doğrusal ilişkiler ax+by+c=0 şeklindeki denklemlerle gösterilir.

Sabit hızla giden bir aracın zamanla aldığı yol arasında doğrusal bir ilişki vardır. Mesela, saatte 80 km hızla giden bir araç 1 saatte 80 km, 2 saatte 160 km, 3 saatte 240 km yol alır.

Doğrusal ilişkileri bulmak için tablo değerlerini inceleyebiliriz. Örneğin x ve y değişkenleri arasında y=3x-7 şeklinde bir ilişki varsa, x=1 için y=3×1-7=-4, x=2 için y=3×2-7=-1 olur.

Grafiksel Düşünme: Doğrusal ilişkiler, koordinat düzleminde her zaman düz bir doğru olarak görünür. Bu nedenle "doğrusal" adını alırlar!

Günlük hayatta pek çok doğrusal ilişki örneği vardır. Taksimetre ücretlendirmesi $açılış ücreti + km başına ücret$, otopark ücretleri, büyüme oranları gibi durumlar doğrusal denklemlerle ifade edilebilir.

Doğrusal İlişki Uygulamaları

Doğrusal ilişkiler, gerçek hayatta karşılaştığımız birçok durumu modellemek için kullanılabilir.

Taksimetre 5,50 TL'den açılıyor ve her kilometre için 3,40 TL artıyorsa, ödenen ücret y ile gösterilen yol miktarı x ile gösterildiğinde y=3,40x+5,50 doğrusal denklemi elde edilir.

Otopark ücretlendirmesi de benzer şekilde modellenebilir. İlk saat için 7 TL, sonraki her saat için 3 TL alınıyorsa, x saat park eden birinin ödeyeceği ücret y=3$x-1$+7 veya düzenlenmiş haliyle y=3x+4 şeklinde ifade edilebilir.

Pratik Uygulama: Bir fidanın büyüme oranını gösteren tabloyu incelerken, ilk boy ve aylık büyüme miktarını belirleyerek doğrusal denklemi yazabilirsin!

Kaan'ın Samsun'dan Balıkesir'e yaptığı yolculukta, zamanla kalan yol arasındaki ilişkiyi gösteren grafik doğrusal bir ilişkiyi gösterir. Bu grafiğin denklemi kullanılarak, herhangi bir zamandaki kalan yol miktarı hesaplanabilir ve yolculuğun toplam süresi bulunabilir.