Tam Sayılarla Toplama İşlemi

Tam sayılar dünyasında toplama yapmak aslında çok kolay! Aynı işaretli sayıları toplarken, sayıları normal şekilde toplarsın ve ortak işareti sonucun başına yazarsın.

Aynı işaretli sayılarda: (-13) + (-27) = -(13+27) = -40 (+5) + (+7) = +12

Farklı işaretli sayılarda işlem biraz değişir. Mutlak değerce büyük sayıdan küçük sayıyı çıkarır ve mutlak değerce büyük sayının işaretini sonuca yazarsın: (-34) + (+42) = +(42-34) = +8

İpucu: Sayı doğrusunda toplama yaparken pozitif sayı seni sağa, negatif sayı sola götürür. Bu, parayla düşünürsen kolay: Pozitif para kazanmak, negatif para kaybetmektir!

Tam sayıları sayma pullarıyla da modelleyebilirsin. Burada "+" işareti +1'i, "-" işareti -1'i temsil eder. Bir + ve bir - yan yana geldiğinde birbirlerini nötrleştirirler (sıfır yaparlar).

Örneğin, (+3) + (+7) işlemini sayı doğrusunda göstermek için önce 0'dan başlayıp 3 birim sağa, sonra 7 birim daha sağa giderek 10'a ulaşırsın.

Ya da (+11) + (-7) için 11 birim sağa gidip sonra 7 birim sola dönerek 4'e ulaşırsın.

Toplama İşleminin Özellikleri

Toplama işlemini daha akıcı yapabilmen için bilmen gereken bazı özellikler var. Bunları kullanarak işlemlerini daha hızlı ve kolay yapabilirsin.

Değişme Özelliği: Toplama işleminde sayıların yerini değiştirebilirsin, sonuç değişmez. (-7) + (+4) = (+4) + (-7) = -3

Birleşme Özelliği: Üç veya daha fazla sayıyı toplarken istediğin ikisini önce toplayabilirsin. $(+4) + (-5)$ + (+6) = (+4) + $(-5) + (+6)$ = +5

Etkisiz Eleman Özelliği: Bir sayıya 0 eklersen, sayı değişmez. 0, toplama işleminin etkisiz elemanıdır. (+7) + 0 = +7 (-18) + 0 = -18

Ters Eleman Özelliği: Her sayının toplama işlemine göre bir tersi vardır. Bir sayı ile tersinin toplamı her zaman 0'dır. (-13) + (+13) = 0

Dikkat Et! Toplama işlemlerinde negatif-pozitif işaretlerini karıştırma. Örneğin, asansörde 3. kattan 10 kat yukarı çıkıp 7 kat inersen, 3 + 10 - 7 = 6. katta olursun.

Günlük hayatta karşılaştığın sıcaklık değişimleri, borç-alacak durumları ve yükseklik değişimleri hep tam sayılarla toplama kullanılarak hesaplanabilir. Örneğin, gece -4°C olan Konya'da sıcaklık gündüz 7°C artarsa, yeni sıcaklığı (-4) + (+7) = +3°C olur.

Tam Sayılarla Çıkarma İşlemi

Tam sayılarda çıkarma işlemi yaparken işin püf noktası şu: Çıkarma işlemini toplamaya çevirebilirsin! Bunu yapmak için çıkanın işaretini değiştirip ekliyorsun.

Temel kural: a - b = a + $-b$

Örneğin: (+7) - (+3) = (+7) + (-3) = +4 (+9) - (+16) = (+9) + (-16) = -7 (-3) - (+9) = (-3) + (-9) = -12 (+12) - (-5) = (+12) + (+5) = +17

Bunu Hatırla! Çıkarma işlemi, çıkanın ters işaretlisi ile toplama işlemine dönüşür. Eksi ile eksiyi çıkarınca artı olur!

Bu kuralı günlük hayattaki durumlar için de kullanabilirsin. Örneğin, 25 TL borcun varsa ve 13 TL ödersen, kalan borcun (-25) + (+13) = -12 TL'dir.

Ya da okulun giriş katından 32 basamak yukarı çıkıp, sonra 47 basamak aşağı inersen, konumunu şöyle hesaplayabilirsin: 0 + 32 - 47 = 0 + 32 + (-47) = -15. Yani kantin, giriş katının 15 basamak altındadır.

Benzer şekilde, bir çiftçi 3.700 TL borç alıp 1.300 TL'sini öderse, kalan borcu (-3.700) + (+1.300) = -2.400 TL olacaktır.

İşlemleri yaparken dikkatli olmak önemli! Örneğin: (+3) + (+4) - (+5) = +7 - 5 = +2 (-10) + (-5) - (-6) = -15 + 6 = -9

Tam Sayılarla Çarpma İşlemi

Tam sayılarla çarpma yapmak aslında çok kolay! İlk olarak işaretleri çarpıp sonuca ortak işaret olarak yazarsın, sonra sayıları çarparsın.

İşaret çarpımının kuralları:

• Aynı işaretlerin çarpımı → "+"
• Farklı işaretlerin çarpımı → "-"

Yani:

• (+) × (+) = (+)
• (+) × (-) = (-)
• (-) × (+) = (-)
• (-) × (-) = (+)

Örnekler: (-5) × (+2) = -10 (+12) × (+3) = +36 (-7) × (-1) = +7

Kolay Yolu: Negatif sayıların çarpımında, çift sayıda negatif işaret varsa sonuç pozitif, tek sayıda negatif işaret varsa sonuç negatif olur.

Tam sayılarla çarpma işlemini sayma pullarıyla da modelleyebiliriz. İlk çarpan, modellemedeki grup sayısını; ikinci çarpan, gruptaki pul sayısını verir.

Örneğin (+3) × (+4) = +12 işlemi için 3 tane 4'lü pozitif pul grubu kullanırız.

Negatif ilk çarpan için durum biraz farklı. Örneğin (-3) × (+4) = -12 işleminde:

1. Önce 3 tane 4'lü sıfır çifti (nötr pul) oluşturuyoruz
2. Sonra 3 tane 4'lü pozitif pulu çıkarıyoruz, geriye 3 tane 4'lü negatif pul kalıyor

Tam sayılarla çarpma işlemlerini günlük hayatta da kullanabilirsin. Mesela her gün 3 TL zarar eden bir işletmenin 5 günde toplam ne kadar zarar edeceğini (-3) × 5 = -15 TL şeklinde hesaplayabilirsin.

Tam Sayılarla Bölme İşlemi

Tam sayılarla bölme işlemi yaparken de çarpmadaki gibi önce işaretlere, sonra sayılara bakacağız.

İşaret bölümünün kuralları:

• Aynı işaretlerin bölümü → "+"
• Farklı işaretlerin bölümü → "-"

Yani:

• (+) ÷ (+) = (+)
• (+) ÷ (-) = (-)
• (-) ÷ (-) = (+)
• (-) ÷ (+) = (-)

Örnekler: (-6) ÷ (+2) = -3 (+12) ÷ (+3) = +4 (-7) ÷ (-1) = +7

Unutma! Bir sayıyı 0'a bölemezsin (tanımsızdır), ama 0'ı bir sayıya bölebilirsin (sonuç 0 olur).

Tam sayılarla bölme işlemini sayma pullarıyla modelleyebiliriz. Bölüneni, bölen kadar gruba ayırırız.

Örneğin (-10) ÷ 2 = -5 işleminde, 10 tane negatif pulu 2 eşit gruba ayırıyoruz, her grupta 5 negatif pul oluyor.

Bölme işleminde dikkat etmen gereken durumlar:

1. Bir sayının 0'a bölümü tanımsızdır
2. Bir sayının 1'e bölümü kendisidir
3. Bir sayının -1'e bölümü, o sayının ters işaretlisidir
4. 0'ın herhangi bir sayıya (0 hariç) bölümü 0'dır

Örnekler: (+36) ÷ (-3) = -12 (-48) ÷ (-3) = +16 (-120) ÷ (+20) = -6

Kompleks işlemlerde adım adım ilerlemek önemlidir: $(-60) ÷ (-4)$ ÷ (-3) = (+15) ÷ (-3) = -5

Tam Sayılarla Çarpma İşleminin Özellikleri

Tam sayılarla çarpma işleminin de kendine özgü özellikleri vardır. Bunları iyi anlamak, işlemleri daha kolay yapmanı sağlar.

Değişme Özelliği: Çarpma işleminde çarpanların yeri değiştiğinde, işlemin sonucu değişmez. (-4) × (+2) = -8 (+2) × (-4) = -8

Birleşme Özelliği: Çarpılan üç tam sayı, değişik şekillerde gruplandırılarak çarpılsa da sonuç değişmez. $(-3) × (-2)$ × (+5) = (+6) × (+5) = +30 (-3) × $(-2) × (+5)$ = (-3) × (-10) = +30

Etkisiz (Birim) Eleman Özelliği: Çarpma işleminin etkisiz (birim) elemanı 1'dir. 1 × (-2) = -2 (-2) × 1 = -2

Yutan Eleman Özelliği: Tam sayılarda çarpma işleminin yutan elemanı sıfırdır. (+5) × 0 = 0 0 × (+5) = 0

Pratik İpucu: Çarpma işlemi, toplama ve çıkarma işlemleri üzerine dağılır. Bu da işlemleri farklı yollarla yapmana olanak tanır.

Örneğin: (+4) × $(+5) + (-7)$ = (+4) × (-2) = -8 veya (+4) × $(+5) + (-7)$ = $(+4) × (+5)$ + $(+4) × (-7)$ = (+20) + (-28) = -8

Tam sayılarla işlemlerde özel durumlar:

1. (-5) + (-4) + (-3) + ... + (+3) + (+4) işleminde, karşılıklı terimler birbirini götürür, sadece -5 kalır.
2. (-4) × (-3) × (-2) × ... × (+3) × (+4) × (+5) işleminde, tek sayıda negatif sayı olduğu için sonuç negatiftir.

(-1), 0 ve 1'in Etkisi

Tam sayılarla işlemlerde bazı özel sayıların etkilerini anlamak çok önemli. İşte (-1), 0 ve 1'in işlemlerdeki etkileri:

Çarpma İşleminde:

1. Bir tam sayının 0 ile çarpımı daima 0'dır: (-17) × 0 = 0
2. Bir tam sayının 1 ile çarpımı sayının kendisidir: (-27) × 1 = -27
3. Bir tam sayının -1 ile çarpımı o tam sayının ters işaretlisine eşittir: 19 × (-1) = -19, (-1) × (-35) = 35

Bölme İşleminde:

1. Bir tam sayının 0'a bölümü tanımsızdır: 16 ÷ 0 = tanımsız
2. Bir tam sayının 1'e bölümü kendisine eşittir: (-28) ÷ 1 = -28
3. Bir tam sayının (-1)'e bölümü o tam sayının ters işaretlisine eşittir: (+17) ÷ (-1) = -17
4. 0'ın bir tam sayıya bölümü 0'dır (0 hariç)

Hatırla! Bir sayının hem -1 ile çarpımı hem de -1'e bölümü aynı sonucu verir: o sayının ters işaretlisini.

Bunu bilmek, karmaşık işlemleri kolaylaştırır. Örneğin, işlem merdivenlerinde her kutudaki sayı altındaki iki kutunun çarpımına eşitse, en üstteki E değerini bulabilirsin.

Bir diğer önemli nokta da tam sayılar arasındaki ilişkileri kullanmaktır. Mesela, toplamları 0 olan iki tam sayının çarpımı her zaman negatif veya sıfırdır $örneğin 5 ve -5'in çarpımı -25'tir$.

X × (-4) = 32 ve Y ÷ 5 = -3 eşitliklerine göre X + Y toplamını bulmak için önce X ve Y'yi tek tek bulur, sonra toplarsın: X = -8 ve Y = -15, dolayısıyla X + Y = -23

Üslü İfadeler

Üslü ifadeler, bir sayının kendisiyle tekrarlı çarpımını kısaca göstermenin harika bir yoludur. Mesela, 3 × 3 × 3 × 3 × 3 yerine 3⁵ yazmak çok daha kolay!

Üslü ifadenin yapısı: a^n = a × a × a × ... × a (n tane a)

Burada a taban, n ise üs (kuvvet) olarak adlandırılır.

Örnekler:

• 3⁵ = 3 × 3 × 3 × 3 × 3 = 243
• 2⁴ = 2 × 2 × 2 × 2 = 16
• (-2)³ = (-2) × (-2) × (-2) = -8

Önemli! Tabanı negatif olan üslü ifadelerde, üs çift sayı ise sonuç pozitif, tek sayı ise sonuç negatif olur.

Özel Durumlar:

1. Her tam sayının 0. kuvveti 1'dir: 3⁰ = 1, (-5)⁰ = 1
2. Her tam sayının 1. kuvveti kendisidir: 7¹ = 7, (-9)¹ = -9
3. 1'in her kuvveti yine 1'dir: 1⁴ = 1, 1⁷ = 1
4. Pozitif sayıların her kuvveti pozitiftir: 2³ = 8, 2⁵ = 32

10'un Kuvvetleri: 10'un kuvvetleri bulunurken, 1'in yanına kuvvet kadar 0 konulur:

• 10¹ = 10
• 10² = 100
• 10³ = 1000
• 10⁴ = 10000

Negatif Tabanın Kuvvetleri:

• (-3)² = 9 (çift üs → pozitif sonuç)
• (-3)³ = -27 (tek üs → negatif sonuç)
• (-3)⁴ = 81 (çift üs → pozitif sonuç)
• (-3)⁵ = -243 (tek üs → negatif sonuç)

Dikkat! (-2)⁴ ile -2⁴ aynı değildir: (-2)⁴ = (-2)×(-2)×(-2)×(-2) = 16 -2⁴ = -(2×2×2×2) = -16

Üslü İfadelerle İşlemler

Üslü ifadelerle işlemler yapabilmek için bazı özel durumları iyi anlamalısın. Aşağıdaki örneklerle üslü ifadeleri daha iyi kavrayabilirsin.

Temel Hesaplamalar:

• 5² = 5 × 5 = 25
• (-3)⁴ = (-3) × (-3) × (-3) × (-3) = 81
• 2⁵ = 2 × 2 × 2 × 2 × 2 = 32
• (-7)³ = (-7) × (-7) × (-7) = -343

1, -1 ve 0'ın Üslü Durumları:

• 1¹⁰ = 1 (1'in her kuvveti 1'dir)
• (-1)¹³ = -1 (tek kuvvet)
• (-1)¹⁶ = 1 (çift kuvvet)
• (-1)²⁷ = -1 (tek kuvvet)

İpucu: (-1)'in kuvveti tek sayı ise sonuç -1, çift sayı ise sonuç 1'dir.

Büyük Sayıların Kuvvetleri:

• 10⁶ = 1.000.000 (6 tane sıfır)
• (-10)⁵ = -100.000 (tek kuvvet, negatif sonuç)
• 20⁴ = 160.000
• (-30)³ = -27.000

Üslü İfadelerle Karışık İşlemler:

• 4² + (-2)³ = 16 + (-8) = 8
• (-1)¹⁹ + 19¹ = -1 + 19 = 18

Üslü Denklemler: 3^a = 81 ifadesinde a'yı bulalım: 3^a = 3⁴ olduğundan a = 4

(-2)^b = -32 ifadesinde b'yi bulalım: (-2)^b = -32 = -2⁵ olduğundan b = 5

Demek ki a - b = 4 - 5 = -1

Karşılaştırmalar: a = -500⁰ = -1 b = (-1)²⁰⁰⁰ = 1 (çift üs) c = (-3)⁴ = 81

Bu durumda a < b < c sıralaması doğrudur.

Üslü ifadelerde en büyük değeri bulmak için, a^b ifadesinde a ve b'nin değerlerini dikkatli seçmelisin. Örneğin, a = 4 ve b = -3 seçildiğinde 4^(-3) = 1/64 gibi çok küçük bir değer elde edilir.

Tam Sayı Problemleri

Tam sayılarla işlemleri gerçek hayat problemlerinde uygulamayı öğrenelim. Bu tür problemlerde soruyu dikkatli okumak ve doğru işlemleri seçmek çok önemli.

Problem 1: İki basamaklı en küçük pozitif tam sayı ile bir basamaklı en küçük negatif tam sayının çarpımı kaçtır? İki basamaklı en küçük pozitif tam sayı: 10 Bir basamaklı en küçük negatif tam sayı: -9 Çarpım: 10 × (-9) = -90

Problem 2: Toplamları -17 olan iki tam sayıdan biri bir basamaklı en küçük negatif tam sayıdır. Buna göre bu iki tam sayının çarpımı kaçtır? Birinci sayı: -9 İkinci sayı: -17 - (-9) = -17 + 9 = -8 Çarpım: (-9) × (-8) = 72

Strateji: Önce problemdeki bilgilerden tam sayıları belirle, sonra istenen işlemi uygula.

Problem 3: Denizaltı Problemi 3 dakikada 5 metre aşağıya, 4 dakikada 3 metre yukarıya çıkabilen bir denizaltı için: 15 dakikada gidilen yol: (-5/3) × 15 = -25 metre 20 dakikada gidilen yol: (3/4) × 20 = 15 metre Toplam: -25 + 15 = -10 metre (deniz seviyesinin 10 metre altında)

Problem 4: Borç-Alacak Problemi 9 kişilik grupta 4 kişinin 15'er TL borcu: 4 × (-15) = -60 TL 5 kişinin 9'ar TL parası: 5 × 9 = 45 TL Toplam: -60 + 45 = -15 TL (toplam 15 TL borçları var)

Problem 5: Sıcaklık Problemi Bir günün en yüksek sıcaklığı +2°C, en düşük sıcaklığı -6°C ise ortalama sıcaklık: (2 + (-6)) ÷ 2 = -4 ÷ 2 = -2°C

Problem 6: Yazı-Tura Oyunu Yazı atıldığında 3 adım ileri, tura atıldığında 2 adım geri gidilen oyunda: 7 yazı: 7 × 3 = 21 adım ileri 3 tura: 3 × (-2) = -6 adım (geri) Toplam: 21 + (-6) = 15 adım ileri

Tam sayı problemlerini çözerken dikkatli olmak ve işlem sırasını doğru uygulamak başarının anahtarıdır!