Yörünge, Orbital ve Kuantum Sayıları

Atomdaki elektronları anlamak için önce yörünge ve orbital arasındaki farkı bilmen gerekiyor. Yörünge elektronun varsayılan dairesel yolu, orbital ise elektronun bulunma olasılığının yüksek olduğu üç boyutlu bölgeler.

Kuantum sayıları elektronların adresini verir. Baş kuantum sayısı (n) çekirdeğe uzaklığı, açısal momentum kuantum sayısı (l) orbital şeklini belirler. Manyetik kuantum sayısı (ml) aynı tür orbitalleri ayırırken, spin kuantum sayısı (ms) elektronun dönme yönünü gösterir.

Elektron dizilimi için üç önemli kural var: Aufbau kuralı (düşük enerjiden başla), Hund kuralı (önce tek elektronlar yerleş), Pauli kuralı (aynı orbitalde zıt spinler).

💡 İpucu: Elektron dizilimi yaparken "1s² 2s² 2p⁶ 3s²..." şeklindeki sırayı ezberle!

Elektron Dizilimi ve İstisnalar

Elektron diziliminde n+l değeri önemlidir - bu değer arttıkça orbital enerjisi artar. Eşit n+l değerlerinde ise n'i büyük olan daha yüksek enerjili olur.

Soy gazlar (He, Ne, Ar, Kr, Xe) sayesinde kısa yazım yapabilirsin. Örneğin Fe₂₆: $Ar₁₈$4s²3d⁶ şeklinde yazılır.

Uyarılmış halda elektronlar normal kuralları bozmaya zorlanır. Bu atomlar kararsız ve yüksek enerjili olur. Krom (Cr₂₄) ve bakır (Cu₂₉) gibi elementlerde yarı kararlı ve tam kararlı dizilimler için istisnalar vardır.

İyon oluştururken elektronlar en dış katmandan verilir. Bu nedenle Fe³⁺ iyonunda önce 4s elektronları gider.

Atom Yarıçapı ve Türleri

Atomun büyüklüğünü anlamak için farklı yarıçap türleri var. Atomik yarıçap çekirdekten en dış elektrona olan uzaklık, kovalent yarıçap bağlı atomlar arası mesafenin yarısı.

Van der Waals yarıçapı bağsız atomlar için kullanılır. İyon yarıçapında önemli kural şu: elektron verilince yarıçap küçülür, alınca büyür.

Periyodik cetvelde atom yarıçapı aşağı doğru artar (yeni katman eklenir), sağa doğru azalır (proton sayısı artıp elektronları daha güçlü çeker).

Bu bilgiler atomların nasıl bağ yaptığını anlamanda çok kritik!

💡 Hatırla: X → X⁺ → X²⁺ şeklinde elektron verilirken yarıçap sürekli küçülür.

Periyodik Özellikler

Metalik özellik kolay elektron verebilme yeteneğidir. Atom yarıçapı büyük olan elementler daha metaliktir. Sol alt köşeye doğru gidildikçe metalik özellik artar.

Ametalik özellik bunun tam tersidir - kolay elektron alma yeteneği. Sağ üst köşeye doğru artar.

İyonlaşma enerjisi elektronu koparmak için gereken enerjidir. Atom yarıçapı küçüldükçe artar. Ardışık iyonlaşma enerjileri daima artar çünkü pozitif yük arttıkça elektronları tutma gücü artar.

Elektron ilgisi elektron alırken açığa çıkan enerjidir. Genelde sağa ve yukarı doğru artar ama Cl > F gibi istisnalar vardır.

💡 Önemli: Soy gazların elektron ilgisi yoktur - zaten kararlılar!

Elektronegatiflik ve Blok Elementleri

Elektronegatiflik atomun bağdaki elektronları kendine çekme gücüdür. En yüksek değer fluorda bulunur. Periyotta sağa, grupta yukarı doğru artar.

s blok elementleri (1A, 2A, He) en büyük yarıçaplı elementlerdir. Mineral yağda saklanırlar. 1A grubu +1, 2A grubu +2 değerlik alır.

p blok elementleri $3A-8A, He hariç$ çok çeşitlidir - metal, ametal, yarımetal içerir. 7A grubu diatomik, 8A grubu tek atomlu gaz halinde bulunur.

d blok elementleri geçiş metalleridir. Sert yapıda, yüksek erime noktası, birden fazla pozitif değerlik alabilirler.

💡 Dikkat: Bağda elektronegatifliği yüksek olan taraf kısmen negatif olur!

Gazlar ve Temel Özellikler

Gazlar maddenin en düzensiz halidir. Belirli hacim ve şekilleri yoktur, sıkıştırılabilir ve akışkandırlar. Molekülleri birbirinden bağımsız hareket eder.

İdeal gazlarda moleküller arası çekim yok, molekül hacmi sıfır. Gerçek gazlarda ise moleküller arası çekim var, bu yüzden basınç idealden düşük, hacim idealden büyük.

Önemli birim dönüşümleri:

• Hacim: 1L = 1000mL = 1000cm³
• Basınç: 1atm = 760mmHg = 760torr
• Sıcaklık: K = °C + 273

Mol sayısı hesaplamaları: n = m/MA = N/NA = V/22.4 (STP'de)

💡 Neden civa kullanılır: Sıvı, renkli, yoğun, az uçucu ve gazlarla tepkime vermez!

Tek Değerlikli Elementler

Tek değerlik alan elementler kimyasal hesaplamalarda çok işine yarar. Bu elementlerin değerlikleri değişmez, bu da hesaplamaları kolaylaştırır.

+1 değerlikli: H⁺, Na⁺, K⁺, Ag⁺ gibi elementler. +2 değerlikli: Be²⁺, Mg²⁺, Ca²⁺, Zn²⁺ gibi. +3 değerlikli: Al³⁺ en önemlisi.

Negatif değerlikler: F⁻, Cl⁻, Br⁻, I⁻ (-1), O²⁻, S²⁻ (-2), N³⁻, P³⁻ (-3) şeklinde.

Karbon hem +4 hem -4 değerlik alabilir. Bu durum organik kimyada çok önemli rol oynar.

Basınç formülü: P_atm = h·d·g (h: yükseklik, d: yoğunluk, g: yerçekimi ivmesi)

Çok Değerlikli Elementler ve İyonlar

Geçiş metalleri birden fazla değerlik alabilir. Demir Fe²⁺ ve Fe³⁺, bakır Cu⁺ ve Cu²⁺, krom Cr²⁺, Cr³⁺, Cr⁶⁺ değerlikleri alabilir.

Çok atomlu iyonlar çok önemli:

• Pozitif: NH₄⁺ (amonyum), H₃O⁺ (hidronyum)
• -1 yüklü: OH⁻ (hidroksit), NO₃⁻ (nitrat), CH₃COO⁻ (asetat)
• -2 yüklü: SO₄²⁻ (sülfat), CO₃²⁻ (karbonat)
• -3 yüklü: PO₄³⁻ (fosfat)

Bu iyonları ezberlemen gerekiyor çünkü kimyasal formüllerde sürekli kullanılacaklar. Klor oksitlerinde ClO⁻ (hipoklorit), ClO₂⁻ (klorit), ClO₃⁻ (klorat) şeklinde isimler değişir.

💡 Püf nokta: Çok atomlu iyonları gruplar halinde ezberle - sülfat grubu, nitrat grubu gibi!