Atomun Kuantum Modeli

Bohr atom modelinin sınırları vardı çünkü sadece tek elektronlu tanecikleri açıklayabiliyordu. Elektronların neden çekirdeğe düşmediğini tam olarak açıklayamıyordu.

de Broglie elektron gibi küçük taneciklerin dalga özelliği gösterdiğini keşfetti. Heisenberg ise elektronun hızı ve konumunu aynı anda belirlemenin imkansız olduğunu ortaya koydu.

Schrödinger bu fikirlere dayanarak matematiksel bir denklem kurdu ve elektronların bulunma ihtimalinin yüksek olduğu bölgelere orbital adını verdi. Orbital kavramı yörüngeden farklıdır - yörüngeler dairesel yollarken, orbitaller farklı şekillerde üç boyutlu bölgelerdir.

Önemli: Her orbital en fazla 2 elektron alabilir!

Kuantum Sayıları

Kuantum sayıları elektronların üç boyutlu hareketini açıklayan dört farklı sayıdır. Her elektronun kendine özgü bir adresi gibi düşünebilirsin.

Baş kuantum sayısı (n) enerji seviyesini gösterir. n=1,2,3,4 değerlerini alır ve sırasıyla K,L,M,N katmanlarına karşılık gelir. Her katmandaki maksimum elektron sayısı 2n² formülüyle hesaplanır.

Azimutal momentum kuantum sayısı (l) orbitalin şeklini belirler. l=0,1,2,3 değerleri sırasıyla s,p,d,f orbitallerine karşılık gelir. Her n değeri için l, 0'dan $n-1$'e kadar değer alabilir.

Manyetik ve Spin Kuantum Sayıları

Manyetik kuantum sayısı (ml) orbitalin uzayda yönelimini gösterir. -l ile +l arasında tamsayı değerler alır ve her değer bir orbitali temsil eder.

s orbitali için ml=0 (1 orbital), p orbitali için ml=-1,0,+1 (3 orbital), d orbitali için ml=-2,-1,0,+1,+2 (5 orbital) değerlerini alır. Bu nedenle s orbitalinde maksimum 2, p orbitalinde maksimum 6, d orbitalinde maksimum 10 elektron bulunur.

Spin kuantum sayısı (ms) elektronun kendi eksenindeki dönüş yönünü belirtir. +1/2 (yukarı spin ↑) veya -1/2 (aşağı spin ↓) değerlerini alır.

Hatırla: Aynı orbitaldeki iki elektron zıt spinli olmalıdır!

Orbital Şekilleri

S orbitalleri küresel şekildedir ve her enerji seviyesinde bulunur. 1. katmanda başlar ve katman arttıkça büyüklüğü artar.

P orbitalleri 2. katmanda başlar ve her biri iki lobdan oluşur. px, py, pz olmak üzere üç tanedir ve birbirine diktir. Her p orbitali maksimum 2 elektron alabildiği için toplam 6 elektron alırlar.

D Orbitalleri ve Enerji Sıralaması

D orbitalleri 3. katmanda başlar ve 5 farklı yönelime sahiptir: dxy, dxz, dyz, dx²-y², dz². Toplam 10 elektron alabilirler.

Orbital enerji sıralaması n+l kuralıyla belirlenir. n+l değeri küçük olan orbital daha düşük enerjilidir. n+l değerleri eşitse, n değeri büyük olan daha yüksek enerjilidir.

Örneğin 4f, 6p, 5s, 3d orbitallerini sıralayalım:

• 4f: n+l = 4+3 = 7
• 6p: n+l = 6+1 = 7
• 5s: n+l = 5+0 = 5
• 3d: n+l = 3+2 = 5

Enerji sırası: 3d < 5s < 4f < 6p $n+l eşit olduğunda n büyük olan yüksek enerjili$

İpucu: n+l kuralını kullanarak orbital enerji sıralaması yapabilirsin!

Elektron Dağılım Kuralları

Pauli ilkesi: Bir orbital zıt spinli maksimum 2 elektron alabilir. Aynı orbitalde bulunan elektronların spinleri zıt olmalıdır.

Hund kuralı: Eşit enerjili orbitallere elektron yerleştirirken önce her orbitale aynı spinli birer elektron yerleştirilir, sonra ikinci elektronlar zıt spinli olarak tamamlanır.

Aufbau kuralı: Elektronlar orbitallere doldurulurken önce düşük enerjili orbital tercih edilir. Enerji sırası: 1s < 2s < 2p < 3s < 3p < 4s < 3d < 4p...

Örnekler:

• C₆: 1s² 2s² 2p²
• P₁₅: 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p³
• Kısa gösterim: P₁₅: $Ne$ 3s² 3p³

Pratik: Elektron dağılımını yaparken bu üç kuralı sırayla uygula!

İyon Elektron Dağılımları

Anyon (-) oluşumu: Atomya elektron eklenir, elektron sayısı artar. Örneğin S⁻²: normal S atomuna 2 elektron ekle.

Katyon (+) oluşumu: Atomdan elektron koparılır. Önce nötr atom dağılımı yazılır, sonra en büyük n değerine sahip orbitalden elektronlar koparılır.

Mg⁺²: Önce Mg dağılımı (1s² 2s² 2p⁶ 3s²), sonra 3s'den 2 elektron kopar → 1s² 2s² 2p⁶

Elektron sayma: Belirli kuantum sayılarına göre elektron sayısı sorulabilir:

• l=0 (s orbitalleri)
• l=1 (p orbitalleri)
• ml=0 $her seviyedeki s orbitali + p ve d orbitallerinin birer tanesi$
• ms=+1/2 (yukarı spinli elektronlar)

Dikkat: Katyon oluştururken önce nötr atom dağılımını yap, sonra elektron kopar!

Uyarılmış Hal ve Küresel Simetri

Uyarılmış hal: Temel haldeki atoma dışardan enerji verildiğinde elektronlar üst enerji seviyelerine çıkar. Aufbau kuralına uyulmaz ama kimyasal özellikler değişmez.

Örnek: Li*: 1s² 2p¹ (normalde 1s² 2s¹ olmalı)

Küresel simetri: Elektron dağılımı tam dolu veya yarı dolu ise tanecik küresel simetriktir.

• Tam dolu: s², p⁶, d¹⁰
• Yarı dolu: s¹, p³, d⁵

Özel durumlar: Cr₂₄ ve Cu₂₉ atomları küresel simetrik olmak için normal kuralları çiğner:

• Cr: 4s¹ 3d⁵ (normalde 4s² 3d⁴ olmalı)
• Cu: 4s¹ 3d¹⁰ (normalde 4s² 3d⁹ olmalı)

Önemli: Küresel simetri atomlara ekstra kararlılık kazandırır!

Örnek Sorular ve Çözümler

Orbital sayısından atom numarası bulma: 8 tam dolu orbitali olan element için s ve p orbitallerini say. 1s, 2s, 2p (3 orbital), 3s, 3p (3 orbital) = toplam 8 orbital. Bu da 20 elektronlu Ca atomunu verir.

P orbitallerindeki elektron sayısından atom numarası: P orbitallerinde 6 elektron varsa 2p⁶ dolu demektir. Toplam: 1s² 2s² 2p⁶ = 10 elektron → Ne atomu.

Verilen elektron dağılımından bilgi çıkarma: 4s² 3d⁵ dağılımından atom numarası $2+5=7 değil, toplam elektronları say!$, orbital türlerini ve küresel simetriciyi belirleyebilirsin.

Bu tür sorularda sistematik yaklaş: önce elektron dağılımını doğru yaz, sonra sorulan özelliği belirle.

Sınav ipucu: Elektron dağılımı sorularında kuralları sırayla uygula ve kontrol et!