Molekül ve Kimyasal Formüller

Sen her nefes aldığında oksijen moleküllerini, su içtiğinde su moleküllerini vücuduna alıyorsun. Moleküller, aynı ya da farklı iki veya daha fazla atomun bir araya gelmesiyle oluşan yapılardır.

Her molekülün kendine özgü bir kimyasal formülü vardır. Bu formül bize hangi atomların molekülde bulunduğunu ve kaç tane olduklarını söyler. Örneğin H₂O formülü, su molekülünde 2 tane hidrojen ve 1 tane oksijen atomu olduğunu gösterir.

💡 Pratik İpucu: Kimyasal formüllerdeki küçük sayılar (indisler) o atomdan kaç tane olduğunu gösterir. Sayı yoksa 1 tane demektir!

Moleküler Bileşikler ve Formül Türleri

Diatomik moleküller sadece iki atomdan oluşur. Doğada 7 element bu şekilde bulunur: H₂, N₂, O₂, F₂, Cl₂, Br₂, I₂. Bunları ezberlemen gerekecek!

Moleküler bileşikler en az iki farklı atomdan oluşur ve çoğunlukla ametallerden meydana gelir. Su (H₂O), metan (CH₄) ve karbondioksit (CO₂) gibi.

Formüller iki türde olabilir. Moleküler formül moleküldeki atomların gerçek sayısını verir. Basit formül ise atomların en küçük tam sayı oranını gösterir. Örneğin H₂O₂'nin basit formülü HO'dur.

💡 Dikkat: Bazen basit ve moleküler formül aynı olabilir. H₂O gibi!

Diatomik Moleküller ve Moleküler Bileşikler

Peryodik tabloda elementler tek atom olarak gösterilse de, doğada bazıları çift halinde yaşar. Diatomik moleküller denilen bu yapıları mutlaka bilmelisin: H₂, N₂, O₂, F₂, Cl₂, Br₂, I₂.

5A, 6A ve 7A gruplarındaki nonmetaller genellikle diatomik molekül oluştururlar. Bu bilgi sınavlarda çok çıkar!

Moleküler bileşiklerin temel özelliği en az iki farklı atom içermeleridir. Çoğunlukla sadece ametallerden oluşurlar ve günlük hayatta karşılaştığın birçok madde bu kategoriye girer.

💡 Ezber İpucu: Diatomik molekülleri "HONClBrIF" diye hatırlayabilirsin!

Yapısal Formüller

Kimyasal formüller sadece hangi atomların kaç tane olduğunu göstermez, atomların nasıl bağlandığını da gösterebilir. Yapısal formüller molekülün 3 boyutlu yapısını anlamamıza yardımcı olur.

En basit bağ-çizgi formülünde atomlar arasındaki bağlar çizgi ile gösterilir. H-C-H gibi. Top-çubuk modelinde atomlar toplar, bağlar çubuklar olarak gösterilir.

Uzay-dolgu modeli molekülün gerçek şeklini en iyi gösteren modeldir. Bu modelleri çizerek pratik yapman gerekli!

💡 Görsel Öğrenme: Farklı modelleri çizmeyi öğren, sınavda yapısal formül soruları mutlaka çıkar!

Kimyasal Formül Türleri

Kimyasal formüller temel olarak iki gruba ayrılır ve her birinin farklı bir amacı vardır.

Bileşik formülü (moleküler formül) molekülde gerçekte bulunan atom sayılarını verir. Basit formül (ampirik formül) ise atomların en küçük tam sayı oranını gösterir.

Bu ayrım özellikle organik kimyada çok önemlidir çünkü aynı basit formüle sahip birçok farklı bileşik olabilir.

💡 Sınav Stratejisi: Bu iki formül türü arasındaki farkı iyi anla, hesaplama sorularında sık kullanılır!

Yapısal Gösterimler ve Diatomik Moleküller

Molekülleri göstermenin farklı yolları vardır. Bağ-çizgi formülü en basit olanıdır. Perspektif çizim molekülün üç boyutlu yapısını gösterir.

Top-çubuk modeli atomları renkli toplarla, bağları çubuklarla gösterir. Uzay-dolgu modeli ise atomların gerçek boyutlarını dikkate alır.

Unutma ki doğada 7 element diatomik molekül halinde bulunur: H₂, N₂, O₂, F₂, Cl₂, Br₂, I₂. Bunlar peryodik tablonun sağ tarafındaki nonmetallerdir.

💡 Model Mantığı: Her model farklı bilgi verir. Hangi durumda hangisini kullanacağını öğren!

İyonlar

Atomlar elektron kazanıp kaybettiğinde iyon adı verilen yüklü yapılar oluştururlar. Bu olay günlük hayatta sürekli yaşanır, tuz suya çözündüğünde Na⁺ ve Cl⁻ iyonları oluşur.

Katyonlar pozitif yüklü iyonlardır ve genellikle metallerden oluşur (Na⁺, Ca²⁺). Anyonlar negatif yüklü iyonlardır ve genellikle ametallerden oluşur (Cl⁻, O²⁻).

Poliatomik iyonlar birden fazla atomdan oluşan yüklü yapılardır. SO₄²⁻ (sülfat) ve NO₃⁻ (nitrat) gibi. Bunları ezberlemen gerekecek!

💡 Kolay Hatırlama: Metallerin solda, ametallerin sağda olduğunu hatırla. Sol taraf (+), sağ taraf (-)!

İyonik ve Moleküler Bileşik Formülleri

İyonik bileşiklerin formülleri her zaman basit formüldür ve en küçük tam sayıları içerir. NaCl, MgCl₂, Al₂(SO₄)₃ gibi. Çünkü iyonik bileşiklerde ayrı moleküller yoktur, sadece iyon kafesleri vardır.

Moleküler bileşiklerin formülleri ise hem basit hem de moleküler olabilir. H₂O basit formüldür ama C₆H₁₂O₆ (glikoz) moleküler formüldür, basit formülü CH₂O'dur.

Bu fark çok önemli! İyonik bileşiklerde "molekül" kavramı yoktur, sadece formül birimi vardır.

💡 Ayırt Etme Kuralı: Metal + ametal = iyonik bileşik, ametal + ametal = moleküler bileşik!

Ortalama Atom Kütlesi

Atomlar o kadar küçük ki kütlelerini gram ile ifade etmek imkansız. Bu yüzden atom kütle birimi (akb) kullanırız. 1 akb = 1.66054 x 10⁻²⁴ gram.

Peryodik tablodaki atom kütleleri izotopların doğadaki bolluklarına göre hesaplanmış ortalama değerlerdir. Karbon için örnek: ¹²C %98.892, ¹³C %1.108 bollukta bulunur.

Ortalama atom kütlesi hesabı: (98.892/100)(12 akb) + (1.108/100)(13.00335 akb) = 12.011 akb. Bu değer peryodik tabloda yazan değerdir.

💡 Hesaplama İpucu: Ağırlıklı ortalama hesabı yap. Her izotopun katkısı = $bolluk/100$ × (kütle)!

Formül ve Molekül Ağırlığı Hesaplamaları

Formül ağırlığı hesaplamak için bileşikteki her atomun kütlesini atom sayısıyla çarpıp toplarız. MgCO₃ için: 24.31 + 12.01 + 3(16.00) = 84.32 g/mol.

Basit formülden moleküler formül bulma: Önce basit formülün ağırlığını hesapla. Sonra molekül ağırlığını basit formül ağırlığına böl. Çıkan sayı kadar basit formülü kendisiyle çarp.

Örnek: HO basit formülü, MA = 34 g/mol ise. FA(HO) = 17 g/mol. 34/17 = 2. Demek ki (HO)₂ = H₂O₂ moleküler formülüdür.

💡 Formül Stratejisi: MA = n × FA eşitliğini kullan. n sayısı basit formülü kaç kez tekrar ettiğini gösterir!