Gerçek Sayıların Üslü Gösterimi

Üslü sayılar, aynı sayının tekrarlı çarpımını göstermenin kısa yoludur. Mesela $a^n$ ifadesinde $a$ sayısına taban, $n$ sayısına ise üs diyoruz.

Bir sayının pozitif tam sayı üssü, o sayının kendisiyle kaç kez çarpıldığını gösterir. Örneğin $2^4 = 2 \cdot 2 \cdot 2 \cdot 2 = 16$ şeklinde hesaplanır. Benzer şekilde $(-3)^2 = (-3) \cdot (-3) = 9$ olurken, $-3^2 = -(3^2) = -9$ olur. Burada parantezlere dikkat etmek çok önemli!

Sıfırdan farklı her sayının sıfırıncı kuvveti 1'dir: $a^0 = 1$. Mesela $13^0 + (-3)^0 = 1 + 1 = 2$. Ayrıca $1$'in her kuvveti yine $1$'dir ve $0$'ın sıfırdan farklı her kuvveti $0$'dır.

İpucu: $(-a)^n$ işleminde üssün tek veya çift olması sonucu tamamen değiştirir! Üs çiftse sonuç her zaman pozitiftir, tekse işaret negatif olur.

Üslü Sayılarda Özel Durumlar

Negatif üslü ifadeler de var! $a^{-n} = \frac{1}{a^n}$ şeklinde hesaplanır. Yani $2^{-3} = \frac{1}{2^3} = \frac{1}{8}$ demektir.

Bir üslü ifadenin tekrar üssü alınırsa, üsler çarpılır. Yani $(a^m)^n = a^{m \cdot n}$ olur. Örneğin $(2^3)^2 = 2^{3 \cdot 2} = 2^6 = 64$ şeklinde hesaplanır.

İşaret konusunda dikkatli olalım! $(-2)^6 = 64$ iken, $-2^6 = -64$'tür. Parantez her şeyi değiştirir. Aynı şekilde $(-1)^{17} = -1$ iken, $(-1)^{24} = 1$ olur. Neden? Çünkü tek üslerde sonuç negatif, çift üslerde pozitif çıkar.

Bir ifadenin üssünü hesaplarken, önce parantez içini hesaplamak, sonra üssünü almak gerekir. Örneğin $(-2^3)^2 = (-8)^2 = 64$ olurken, $((-2)^3)^2 = (-8)^2 = 64$ olur.

Unutmayın: $(-1)$ sayısının tek kuvvetleri $-1$, çift kuvvetleri $1$'dir. Bu özellik çözümlerde sık sık karşımıza çıkar!

Üslü Sayılarda İşlemler

Üslü sayılarda dört işlem kurallarını öğrenelim. Bu kurallar, karmaşık görünen ifadeleri çok daha kolay hesaplamamızı sağlar.

Tabanları aynı olan üslü sayıları çarparken üsleri toplarız: $a^m \cdot a^n = a^{m+n}$. Örneğin, $2^5 \cdot 2^6 = 2^{5+6} = 2^{11} = 2048$ olur.

Üsleri aynı olan sayılar çarpılırken, tabanlar çarpılır ve ortak üs yazılır: $a^n \cdot b^n = (a \cdot b)^n$. Örneğin $2^3 \cdot 3^3 = (2 \cdot 3)^3 = 6^3 = 216$ olur.

Tabanları aynı olan üslü sayıları bölerken üsleri çıkarırız: $\frac{a^m}{a^n} = a^{m-n}$. Mesela $\frac{7^{12}}{7^{-3}} = 7^{12-(-3)} = 7^{15}$ şeklinde hesaplanır.

Toplama ve çıkarma işlemlerinde, tabanları ve üsleri aynı olan sayıları toplayıp çıkarabiliriz: $a \cdot x^n + b \cdot x^n = (a+b) \cdot x^n$. Örneğin $3 \cdot 5^2 + 2 \cdot 5^2 = (3+2) \cdot 5^2 = 5 \cdot 25 = 125$ olur.

Dikkat: Üssü negatif olan ifadelerle işlem yaparken, işareti değiştirmeyi unutmayın! Negatif üs, kesirde paydaya geçmek demektir.

Bilimsel Gösterim ve Üslü Sayı Uygulamaları

Bilimsel gösterim, çok büyük veya çok küçük sayıları $A \cdot 10^n$ biçiminde yazma yöntemidir. Burada $1 \leq |A| < 10$ olmalıdır.

Örnekler:

• 23 000 000 sayısı $2,3 \cdot 10^7$ şeklinde yazılır
• 0,00000456 sayısı $4,56 \cdot 10^{-6}$ şeklinde yazılır

Üslü sayılarda denklemleri çözerken genellikle her iki tarafı da aynı tabana çevirip üsleri eşitleriz. Örneğin $5^{3x-12} = 1$ denklemini çözmek için, $5$ tabanında $1 = 5^0$ olduğunu biliyorsak, $3x-12 = 0$ denklemini çözeriz ve $x = 4$ buluruz.

Ayrıca üslü ifadeler arasında karşılaştırma yapmak için de belirli kurallarımız var. Örneğin $a > 1$ ise ve $a^x > a^y$ ise, $x > y$ olur. Ama $0 < a < 1$ ise tam tersi geçerlidir.

İpucu: Bilimsel gösterimi hesaplarken, virgülü kaydırdığınız basamak sayısı üssün değerini verir. Sağa kaydırırsanız negatif, sola kaydırırsanız pozitif üs olur.

Gerçek Sayıların Köklü Gösterimi

Köklü ifadeler, üslü sayıların tersidir. Eğer $x^n = a$ ise, $x = \sqrt[n]{a}$ şeklinde yazılır.

$\sqrt{a}$ ifadesi "a'nın karekökü" olarak okunur. $\sqrt[3]{a}$ ise "a'nın küp kökü"dür. Köklü ifadelerin gerçek sayı olması için şu koşullar gerekir:

• Kök derecesi çift ise, kök içindeki sayı negatif olamaz
• Kök derecesi tek ise, kök içindeki sayı herhangi bir gerçek sayı olabilir

Her köklü sayıyı üslü biçimde yazabiliriz: $\sqrt[n]{x^m} = x^{\frac{m}{n}}$. Örneğin $\sqrt[3]{8} = \sqrt[3]{2^3} = 2^1 = 2$ olur.

Kök derecesinin tek veya çift olması önemlidir:

• n tek sayı ise $\sqrt[n]{x^n} = x$
• n çift sayı ise $\sqrt[n]{x^n} = |x|$

Unutmayın: $\sqrt{x^2}$ işlemi her zaman $|x|$'e eşittir, çünkü karekök işleminin sonucu asla negatif olamaz!

Köklü Sayılarda Temel İşlemler

Köklü sayılarda kök dışına çıkarma önemli bir işlemdir. Bu işlem, hesaplamaları çok kolaylaştırır.

Kök dışına çıkarma için, kök içindeki ifadeyi çarpanlarına ayırırız. Eğer bir çarpan, kök derecesi kadar tekrarlanırsa dışarı çıkabilir. Örneğin $\sqrt{50} = \sqrt{25 \cdot 2} = 5\sqrt{2}$ şeklinde hesaplanır.

Benzer şekilde $\sqrt[3]{24} = \sqrt[3]{8 \cdot 3} = 2\sqrt[3]{3}$ olur. Çünkü $8 = 2^3$ ve küp kök içinden $2^3$ ifadesi 2 olarak kök dışına çıkar.

Köklerin derecelerini de değiştirebiliriz. Bunun için kök derecesi ve kök içindeki sayının üssü aynı sayı ile çarpılır veya bölünür. Örneğin $\sqrt[3]{2} = \sqrt[6]{2^2}$ şeklinde yazılabilir.

Dikkat: Köklü ifadelerde işlem yaparken, önce dereceleri eşitleyerek işlemleri kolaylaştırabilirsiniz. Farklı derecedeki köklü ifadelerle işlem yapmak zordur.

Köklü Sayılarda Sıralama ve İç İçe Kökler

Köklü sayıları sıralarken dikkat edilmesi gereken noktalar vardır. Aynı kök derecesindeki sayılarda, kök içi büyük olanın değeri de büyüktür. Yani $0 < a < b$ ise $\sqrt[n]{a} < \sqrt[n]{b}$ olur.

Farklı kök derecelerindeki sayıları sıralamak için genellikle kök derecelerini eşitleriz veya tüm ifadeleri üslü gösterime çeviririz. Örneğin, $\sqrt[3]{3}$, $\sqrt[4]{5}$ ve $\sqrt[5]{10}$ ifadelerini karşılaştırmak için her birini üslü gösterime çevirip sonra karşılaştırmak daha kolaydır.

İç içe kökler de karşımıza çıkabilir. Örneğin $\sqrt{\sqrt{x}} = \sqrt[4]{x}$ şeklinde yazılır. Benzer şekilde, $\sqrt{a\sqrt{b}} = \sqrt[4]{a^2b}$ olarak hesaplanır.

$\sqrt{\sqrt{\sqrt{16}}} = \sqrt{\sqrt{4}} = \sqrt{2} = \sqrt[8]{16^4}$ şeklinde hesaplanabilir. İç içe kök işlemlerinde, her seferinde kök derecesi ikiye katlanır.

İpucu: İç içe köklerde, en içteki ifadeden başlayıp dışa doğru hesaplama yaparsanız, işlemleriniz daha kolay olur.

Köklü Sayılarda Toplama ve Çıkarma

Köklü sayılarda toplama ve çıkarma yaparken, kök dereceleri ve kök içlerinin aynı olması gerekir.

Eğer aynı kök derecesi ve kök içine sahiplerse, katsayıları toplanır veya çıkarılır: $a\sqrt{x} + b\sqrt{x} = (a+b)\sqrt{x}$ $a\sqrt{x} - b\sqrt{x} = (a-b)\sqrt{x}$

Örneğin $\sqrt{72} + \sqrt{50} + \sqrt{18}$ işlemini çözelim: $\sqrt{72} = \sqrt{36 \cdot 2} = 6\sqrt{2}$ $\sqrt{50} = \sqrt{25 \cdot 2} = 5\sqrt{2}$ $\sqrt{18} = \sqrt{9 \cdot 2} = 3\sqrt{2}$ $6\sqrt{2} + 5\sqrt{2} + 3\sqrt{2} = 14\sqrt{2}$

Eğer kök dereceleri veya kök içleri farklıysa, direk toplayamayız. Benzer terimler haline getirmeye çalışırız. Örneğin $\sqrt{8} + \sqrt{2}$ işlemini yaparken $\sqrt{8} = \sqrt{4 \cdot 2} = 2\sqrt{2}$ dönüşümünü yaparak $2\sqrt{2} + \sqrt{2} = 3\sqrt{2}$ şeklinde hesaplayabiliriz.

Dikkat: Köklü sayıları toplarken benzer terimler oluşturmak için mümkün olduğunca kök içinden çarpanlar çıkarmaya çalışın.

Köklü Sayılarda Çarpma

Köklü sayıları çarparken, dereceleri aynıysa kök içlerini çarparız: $\sqrt[n]{a} \cdot \sqrt[n]{b} = \sqrt[n]{a \cdot b}$

Örneğin, $\sqrt{2} \cdot \sqrt{5} = \sqrt{2 \cdot 5} = \sqrt{10}$ olur.

Katsayılarla birlikte işlem yaparken: $a\sqrt[n]{x} \cdot b\sqrt[n]{y} = ab \cdot \sqrt[n]{xy}$

Örneğin, $3\sqrt{2} \cdot 4\sqrt{3} = 12\sqrt{6}$ olarak hesaplanır.

Önemli çarpma formüllerinden biri: $(\sqrt{a}+\sqrt{b})(\sqrt{a}-\sqrt{b}) = a-b$

Bu formül, paydayı rasyonel yaparken sıkça kullanılır. Örneğin, $(4+\sqrt{10})(4-\sqrt{10}) = 16-10 = 6$ olur.

Farklı derecedeki kökleri çarpmak için önce dereceleri eşitleriz. Mesela $\sqrt{2} \cdot \sqrt[3]{2}$ işlemini yapmak için $\sqrt{2} = \sqrt[6]{2^3}$ ve $\sqrt[3]{2} = \sqrt[6]{2^2}$ şeklinde yazıp sonra çarpabiliriz.

Püf Noktası: Köklü sayılarla çalışırken, katsayıları katsayılarla, kökleri köklerle ayrı ayrı çarpmak işlemleri kolaylaştırır.

Köklü Sayılarda Bölme ve Paydayı Rasyonel Yapma

Köklü sayıları bölerken, aynı kök derecesine sahiplerse: $\frac{\sqrt[n]{a}}{\sqrt[n]{b}} = \sqrt[n]{\frac{a}{b}}$

Örneğin, $\frac{\sqrt{25}}{\sqrt{4}} = \sqrt{\frac{25}{4}} = \frac{5}{2}$ şeklinde hesaplanır.

Paydayı rasyonel yapma, köklü ifadeleri daha kullanışlı hale getirir. Bunun için genellikle pay ve paydayı uygun ifadelerle çarparız.

Paydada $\sqrt{a}$ varsa, pay ve paydayı $\sqrt{a}$ ile çarparak paydayı rasyonel yapabiliriz: $\frac{3}{\sqrt{5}} = \frac{3}{\sqrt{5}} \cdot \frac{\sqrt{5}}{\sqrt{5}} = \frac{3\sqrt{5}}{5}$

Paydada $\sqrt{a}-\sqrt{b}$ gibi bir ifade varsa, pay ve paydayı eşleniği olan $\sqrt{a}+\sqrt{b}$ ile çarparız: $\frac{1}{\sqrt{5}-\sqrt{3}} = \frac{1}{\sqrt{5}-\sqrt{3}} \cdot \frac{\sqrt{5}+\sqrt{3}}{\sqrt{5}+\sqrt{3}} = \frac{\sqrt{5}+\sqrt{3}}{5-3} = \frac{\sqrt{5}+\sqrt{3}}{2}$

İpucu: Paydayı rasyonel yaparken, paydanın eşleniğini kullanmak en kısa yoldur. Eşlenikle çarpma her zaman paydada köksüz bir ifade oluşturur.