Noktalama İşaretleri

Noktalama işaretleri, yazdığımız metinlere düzen ve anlam kazandıran en önemli araçlardır. Bu işaretler sayesinde nerede duracağımızı, hangi kelimeleri vurgulamamız gerektiğini biliriz.

Noktalama işaretlerini doğru kullanmak, yazdıklarımızın daha iyi anlaşılmasını sağlar. Eğer noktalama işaretlerini kullanmazsak ya da yanlış kullanırsak, anlatmak istediğimiz şey karşı taraf için karmaşık hale gelebilir.

Türkçede kullandığımız temel noktalama işaretleri: nokta (.), virgül (,), noktalı virgül (;), iki nokta (:), üç nokta (...), soru işareti (?), ünlem işareti (!), kısa çizgi (-), uzun çizgi (–) ve daha birçoğudur.

Biliyor muydun? "Emine geldi mi bugün?" ile "Emine geldi mi, bugün?" cümlelerinin anlamları farklıdır. Virgülün yeri, sorulan şeyi tamamen değiştiriyor!

Nokta ve Virgül Kullanımı

Nokta (.), anlamca tamamlanan cümlelerin sonunda kullanılır. Yazının bittiğini gösterir. Ayrıca kısaltmalarda (Prof., Dr.), sıra belirtmede (5.), tarihlerde (1.1.1974), saatlerde (9.05) ve büyük sayıları ayırmada (1.234.123) kullanılır.

Virgül (,) ise metinde çok önemli bir role sahiptir. Benzer görevdeki kelimeleri ayırırken "Ali, Veli, Kemal geldi" gibi kullanılır. Arka arkaya gelen cümleleri "Geldik, gittik, gördük" şeklinde ayırır. Hitap sözcüklerinden sonra "Efendiler, daha gidecek çok yolumuz vardır" örneğindeki gibi kullanılır.

Virgül ayrıca "evet, hayır, peki" gibi sözcüklerden sonra konulur. Öznenin vurgulanması için "Saniye Hanımefendi, merdivenlerden oğlunun ayak seslerini duyunca..." örneğindeki gibi kullanılabilir.

Noktalı virgül (;) ise virgülle ayrılmış ifadeleri birbirinden ayırmak için kullanılır. "Doluya koydum, almaz; boşa koydum, dolmaz" örneğinde olduğu gibi.

Dikkat! Virgül kullanmak veya kullanmamak anlamı tamamen değiştirebilir. "Çocuklar temizdir, okul" ile "Çocuklar temiz, dır okul" arasındaki farka dikkat edin!

İki Nokta, Üç Nokta ve İşaretler

İki nokta (:), kendisiyle ilgili örnekler veya açıklamalar sunulacak cümlelerin sonunda kullanılır. "Milli Edebiyat akımının temsilcileri: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar..." gibi.

Ayrıca karşılıklı konuşmalarda konuşanı belirtmek için "Bilge Kağan: Türklerim, işitin!" örneğindeki gibi kullanılır. İnternet adreslerinde ve matematikte bölme işareti olarak da kullanımı vardır.

Üç nokta (...) ise tamamlanmamış cümleleri gösterir. "Ne çare ki çirkinliği hemencecik görülüveriyordu da bu yanı..." gibi. Açık yazılmak istenmeyen kelimeler yerine "Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz" şeklinde kullanılır.

Soru işareti (?) soru cümlelerinin sonunda kullanılır: "Ne zaman tükenecek bu yollar, arabacı?". Bilinmeyen veya şüpheli durumlarda "Yunus Emre (1240?-1320)" şeklinde de kullanılabilir.

Ünlem işareti (!) şaşma, sevinç, korku gibi duyguları belirten cümlelerin sonuna konur. "Hava ne kadar da sıcak!" gibi. Seslenme ve hitap ifadelerinden sonra da kullanılır.

Püf noktası: Üç noktayı yerinde kullanmak, okuyucunun hayal gücünü harekete geçirir ve metnine derinlik katar. "Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz!"

Çizgiler, Ayraçlar ve Diğer İşaretler

Kısa çizgi (-) satıra sığmayan kelimeler bölünürken, ara sözleri ayırmak için ve kelimelerin kök, gövde ve eklerini göstermek için kullanılır. "Küçük bir sürü -dört inekle birkaç koyun- köye giren yolda durmuştu" örneğindeki gibi.

Heceleri göstermek $a-raş-tır-ma$, arasında ve ile anlamlarını vermek $Türk-Alman ilişkileri$ ve matematikte çıkarma işareti olarak da kullanılır.

Uzun çizgi (–) satır başına alınan konuşmaları gösterir: – Frankfurt'a gelene herkesin sorduğu şunlardır. – Eski şehri gezdin mi?

Eğik çizgi (/) dizeler yan yana yazıldığında aralarına ve adres yazarken apartman/daire veya semt/şehir arasına konur.

Tırnak işareti ("") başkasından alıntı yapılan sözleri belirtir: Atatürk'ün "Türk dili, Türk milletinin kalbidir, zihnidir." sözü gibi. Özel vurgulanmak istenen sözler ve eser adları da tırnak içine alınır.

Kesme işareti (') özel adlara getirilen ekleri ayırmak için kullanılır: Kurtuluş Savaşı'nı, Atatürk'üm, TBMM'nin, 1985'te gibi.

Unutma! Tırnak içine alınan sözlerden sonra gelen ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılmaz: Elif Şafak'ın "Bit Palas"ını okudunuz mu?

Noktalama İşaretleri Uygulamaları

Noktalama işaretlerini doğru kullanabilmek için bol pratik yapmak gerekir. İşte bazı önemli noktalara örnekler:

Virgül kullanımına dikkat etmelisin. "Kütüphaneden aldığı kitabı, defterini ve kalemlerini çantasına yerleştirdi" cümlesinde virgül, eş görevli sözcükleri ayırmak için kullanılmıştır.

Nokta kullanımında sayılarla ilgili kuralları bilmen önemli. "21. yüzyıl" gibi kullanımlarda nokta, sıra sayısını belirtir. Kısaltmalarda da "Dr. Murat Bey" gibi nokta kullanılır.

Soru işaretinin "1208 (?) yılında doğan Nasrettin Hoca" örneğindeki gibi bilginin kesin olmadığını belirtmek için kullanıldığı durumlar vardır.

Eğik çizgi (/), şiir dizeleri yan yana yazıldığında aralarına konur: "Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak / Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak"

Kesme işaretinin "Sivas'lı" gibi kullanımları yanlıştır. Doğrusu "Sivaslı" şeklinde yazılır çünkü şehir adlarından türetilen sıfatlarda kesme işareti kullanılmaz.

Önemli! "Bizi ne zaman aradığını bilmiyorum" cümlesinde soru anlamı olsa bile, cümle soru cümlesi olmadığından soru işareti kullanılmaz.