Kalıtım ve Genetik Kavramlar
Kalıtım, canlıların özelliklerinin nesilden nesile aktarılmasıdır. Göz rengi, kan grubu veya boy uzunluğu gibi özellikler DNA üzerinde taşınır ve anne-babadan çocuklara geçer. Bu özelliklerin her biri kalıtsal karakter olarak adlandırılır.
Bir özelliği belirleyen, anne ve babadan gelen iki gen grubuna alel gen denir. Genetik çalışmalarında kullanılan bazı temel kavramlar şunlardır:
Baskın (dominant) gen, büyük harfle gösterilir (M) ve özelliğini her durumda ortaya çıkarır. Çekinik (resesif) gen ise küçük harfle gösterilir (m) ve özelliğini sadece saf durumda ortaya çıkarabilir.
İki alel genin aynı olması durumuna saf döl (homozigot) denir (MM veya mm). İki alel genin farklı olması durumuna ise melez döl (heterozigot) denir (Mm).
Genotip, canlının genetik yapısını (MM, Mm, mm) gösterirken; fenotip ise canlının dış görünüşünü (mor çiçek, sarı çiçek, uzun boy, kısa boy) ifade eder.
Farklı özellikteki canlıların çaprazlanmasının sonuçlarını tahmin etmek için Punnet Karesi kullanılır. Örneğin, mor çiçekli (Mm) bir bitki ile sarı çiçekli (mm) bir bitki çaprazlandığında, oluşacak yavruların %50'si mor çiçekli (Mm), %50'si sarı çiçekli (mm) olacaktır.
İpucu: Genetik problemleri çözerken, önce anne ve babanın genotiplerini belirle. Sonra olası yavru genotiplerini Punnet karesinde göster. Son olarak, genotip ve fenotip oranlarını hesapla. Bu sıralamayı takip edersen, soruları daha kolay çözebilirsin!