Atmosfer ve Katmanları
Dünya'yı saran gaz tabakasına atmosfer denir. Atmosferin %78'i azot, %21'i oksijen ve %1'i diğer gazlardan oluşur. Atmosfer kalınlığı yer çekimi, Dünya'nın dönüş hızı ve sıcaklığa bağlı olarak değişir.
Atmosfer beş farklı katmandan oluşur. En alt katman troposferdir ve tüm iklim olayları burada gerçekleşir. Su buharı bu katmanda bulunur ve yükseldikçe her 200 metrede sıcaklık düşer. Stratosfer katmanında ozon tabakası ve jet rüzgarları bulunur, UV ışınlarını engeller. Mezosfer gök taşlarını parçalar, iyonosfer radyo dalgalarını yansıtır ve haberleşme uydularını barındırır. En dış katman ise egzosferdir.
Atmosfer bizi zararlı UV ışınlarından korur, gök taşlarını parçalar, Dünya'nın aşırı ısınıp soğumasını engeller ve ses ve ışık dalgalarının yayılmasını sağlar.
Dikkat: Havadaki karbon miktarının artması sera etkisi yapar. Bu küresel ısınmaya, buzulların erimesine ve kıyı ekosisteminin bozulmasına neden olur.
Sıcaklığı Etkileyen Faktörler
Sıcaklığı etkileyen en önemli faktör güneş ışınlarının geliş açısıdır. Işınların dik ve yakın gelmesi sıcaklığı artırır. Işın geliş açısını belirleyen faktörler:
Dünyanın şekli ve enlem etkisi kutupların soğuk, Ekvator'un sıcak olmasını sağlar. Güneşlenme süresi ve ısı birikimi de önemlidir - karalar çabuk ısınıp çabuk soğurken, sular geç ısınıp geç soğur. Günün en sıcak saati 13-14, en soğuk saati ise 5-6 arasıdır.
Yükselti arttıkça sıcaklık azalır çünkü atmosfer yerden yansıyan ısıyla ısınır. Ekvatorda kalıcı kar sınırı daha yüksektir ve hasat süresi kısadır. Eğim ve bakı faktörü, Kuzey Yarımküre'de güneye bakan yamaçların daha fazla ısı almasını sağlar. Nem miktarı da sıcaklık değişimini etkiler - nemli yerlerde ısı daha dengeli yayılır.
Sıcaklık bilgisi günlük hayatımızda önemlidir. Örneğin, Dünya'nın en sıcak yeri Ekvator değil, daha az nemli olan 30° enlemlerindeki çöllerdir.