Tarım Faaliyetleri ve Yöntemleri

Tarım, insanların toprağı işleyerek çeşitli kültür bitkilerini yetiştirip onlardan ürün elde etmesi anlamına gelir. Türkiye'de iki temel tarım yöntemi uygulanır: Ekstansif tarım ve İntansif tarım.

Ekstansif tarım, ilkel yöntemlerle yapılan ve verimi düşük olan tarım şeklidir. Bu yöntemde sulama, gübreleme ve kaliteli tohum kullanımı yetersizdir ve üretim büyük oranda doğal iklim koşullarına bağımlıdır. İntansif (modern) tarımda ise teknoloji kullanılır, iklim koşullarının etkisi sınırlandırılır ve verim çok daha yüksektir.

Toprak verimliliğini artırmak için farklı teknikler uygulanır. Nadas, toprağı bir yıl ekip diğer yıl dinlendirme yöntemidir. Nöbetleşe ekim ise aynı tarlaya ardışık yıllarda farklı ürünler ekilmesidir. Örneğin, su ihtiyacı fazla olan şekerpancarı ekildikten sonra, ertesi yıl nem ihtiyacı az olan mercimek ekilmesi gibi.

Unutma: Türkiye'de tarımın verimini etkileyen faktörler arasında iklim, sulama, makine kullanımı, toprak bakımı, gübreleme, tohum ıslahı, ilaçlama, çiftçi eğitimi ve pazarlama koşulları yer alır.

Türkiye'de yetiştirilen en önemli tahıl türü buğdaydır. İç kesimlerde yoğun olarak tarımı yapılır, ancak Doğu Karadeniz'de yaz yağışları nedeniyle yetiştirilmez çünkü buğday hasat zamanında kuraklık ister. Üretimde Konya, Ankara, Diyarbakır, Şanlıurfa ve Adana başta gelir.

Arpa, buğdaydan sonra en çok yetiştirilen tahıldır. Soğuk ve sıcağa karşı buğdaydan daha dayanıklıdır. Üretilen arpanın %90'ı hayvan yemi olarak kullanılırken, geri kalanı bira sanayisinde değerlendirilir. Konya, Ankara ve Şanlıurfa arpa üretiminde öne çıkar.

Tahıllar ve Sanayi Bitkileri

Mısır, hem insan beslenmesinde hem hayvan yemi olarak hem de endüstride kullanılan önemli bir tahıldır. Son yıllarda yem, yağ ve biyoyakıt-biyoetanol üretiminde kullanımı artmıştır. Karadeniz kıyılarında yaz yağışları sayesinde sulamaya ihtiyaç duymadan yetişirken, diğer bölgelerde sulama ile üretilir. Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz kıyılarında birinci ürün olarak, Çukurova, Amik Ovası ve Güneydoğu'da ise ikinci ürün olarak yetiştirilir.

Çeltik (pirinç), yüksek sıcaklık ve bol su isteyen bir bitkidir. Su dolu tava adı verilen tarlalarda yetiştirilir. Edirne (%43), Samsun (%14) ve Balıkesir (%12) en önemli üretim bölgeleridir.

Dikkat: Sıtma hastalığına yol açabildiğinden, çeltik tarımı genellikle yerleşim yerlerinden uzakta yapılır.

Sanayi bitkilerinin başında şeker pancarı gelir. Türkiye'de 1923-1924 yıllarında üretimine başlanmış, ilk fabrika 1926'da Alpullu'da kurulmuştur. Şeker pancarı söküldükten hemen sonra işlenmesi gerektiği için fabrikalar tarım alanlarına yakın kurulur. En fazla İç Anadolu'da (Konya, Eskişehir, Yozgat) üretilir.

Pamuk, tekstil sanayisinin yanı sıra yağ, yem, kağıt üretimi ve biyodizel yakıt için önemli bir ham maddedir. GAP sayesinde Şanlıurfa pamuk üretiminde birinci sıraya yükselmiştir. Aydın, Hatay ve Diyarbakır diğer önemli üretim bölgeleridir.

Tarım Ürünleri Çeşitliliği

Tütün, Coğrafi Keşifler sonrası Osmanlı'ya gelmiş, ilk kez 1687'de Makedonya'da ekilmiştir. Devlet, kalitesiz tütün üretimini engellemek için ekim alanlarını sınırlandırmıştır. 2019'da üretilen 68 bin ton tütünün yaklaşık 55 bin tonu Manisa, Denizli, Adıyaman, Uşak ve Samsun illerine aittir.

Haşhaş ve kenevir gibi bitkiler tıbbi ve endüstriyel amaçlarla devlet denetiminde üretilir. Haşhaş en çok Afyonkarahisar ve Konya'da, kenevir ise sadece Samsun'da yetiştirilmektedir.

Çay, özel yetişme koşulları ister: yılda 1600 mm'den fazla yağış, kalın ve kireçsiz toprak, sert rüzgârlardan korunan, yarı gölgeli alanlar. Ülkemizde Rize başta olmak üzere Artvin, Trabzon ve Giresun kıyılarında üretilir.

Bilgi: Türkiye'de pirinç, tütün, haşhaş, keten ve kenevir gibi ürünler Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının özel izniyle sadece belirli bölgelerde yetiştirilebilir.

Ayçiçeği, Türkiye'nin en önemli yağ bitkilerindendir. Bitkisel yağ tüketimimizin yaklaşık %50'sini karşılar. Tekirdağ, Konya, Edirne ve Kırklareli'nde yaygın şekilde yetiştirilir.

Zeytin, Akdeniz ikliminin en önemli ürünlerindendir. Ana vatanı Doğu Akdeniz olan bu bitki hem sofralık hem de yağlık olarak üretilir. Kış sıcaklığının düşük olduğu iç kesimlerde yetişmez. Manisa, Aydın, Bursa, Balıkesir ve İzmir üretimde öne çıkan illerdir.

Yağ Bitkileri, Baklagiller ve Meyveler

Yer fıstığı çerezlik tüketimde, yağı pasta ve şekerleme yapımında, küspesi ise hayvan yemi olarak kullanılır. Adana, Osmaniye, Şırnak ve Antalya'da yaygın üretilir.

Soya fasulyesi 1930'larda Çorum'da ekimine başlanmış, günümüzde Çukurova başta olmak üzere Akdeniz kıyı kuşağının sulanabilen alanlarında yetiştirilmektedir. Gıda, hayvan yemi, sanayi ve biyodizel yakıt üretiminde kullanılır. Adana, Mersin ve Osmaniye üretimde öne çıkar.

Gül, uçucu yağ, kozmetik ve besin sanayisinde kullanılır. Isparta'nın sembolü hâline gelmiş olup Burdur, Afyonkarahisar ve Denizli'de de yetiştirilir.

Baklagiller arasında en fazla yetiştirilen nohuttur. Kurakçıl bir bitki olan nohut, toprağın azotça zenginleşmesini sağladığı için nöbetleşe ekimde kullanılır. Antalya, Uşak, Kırşehir ve Konya'da yaygındır. Fasulye sulanabilen alanlarda yetiştirilirken, mercimek üretiminde kırmızı mercimek Güneydoğu'da, yeşil mercimek ise İç Anadolu'da ağırlıktadır.

İlginç Bilgi: Türkiye'de üretilen üzümlerin yaklaşık %40'ı kurutulur, %25'i sofralık olarak tüketilir, %20'si sirke ve pekmez yapımında kullanılır, %15'i ise alkollü içki sanayisinde değerlendirilir.

Üzüm, iklim ve toprak açısından seçici olmayışı, kolay çoğalması nedeniyle Türkiye'de en yaygın yetiştirilen meyvelerdendir. 2019'da 4,1 milyon ton üretim gerçekleşmiş olup Manisa, Denizli ve Mersin en önemli üretim bölgeleridir.

Meyveler ve Sebzecilik

Elma, üzüm gibi iklim seçiciliği az olduğundan Türkiye'de geniş alanda üretilir. Isparta (%20), Karaman (%13) ve Niğde (%12) başlıca üretim bölgeleridir.

Kayısı üretiminde Türkiye dünya lideridir. Ilıman iklim koşullarında yetişen bu meyve, don olaylarından olumsuz etkilenir. Malatya (%46), Mersin (%17) ve Kahramanmaraş (%8) en büyük üreticilerdir.

İncir subtropikal iklim bitkisidir ve Türkiye dünya incir üretiminde birinci sıradadır. Aydın (%61), İzmir (%14) ve Bursa (%9) üretimde öne çıkar.

Turunçgiller Güneydoğu Asya kökenli olup Türkiye'de Akdeniz ve Ege kıyılarında yetişir. Adana, Hatay, Mersin ve Antalya üretimin yoğunlaştığı illerdir. Karadeniz'in bazı kesimlerinde mikroklima özelliği sayesinde turunçgil yetiştirilebilir.

Muz tropik iklim ürünü olup ülkemizde sadece Akdeniz kıyılarında yetiştirilir. Üretimin büyük kısmı Mersin'dedir.

Gururlanacak Bilgi: Türkiye, fındık üretiminde dünya lideri olup, küresel üretimin yarısından fazlasını tek başına karşılar!

Fındık, Türkiye'nin dünyada söz sahibi olduğu ürünlerin başında gelir. Karadeniz ikliminin özelliklerine uyum sağlamıştır. Ordu, Giresun, Samsun ve Sakarya en fazla üreten illerdir.

Antep fıstığı, yazların sıcak ve kurak, kışların ise çok soğuk olmadığı yerlerde yetişir. Şanlıurfa (%38), Gaziantep (%31) ve Siirt (%14) başlıca üretim bölgeleridir.

Türkiye'de sebzecilik oldukça gelişmiştir. Domates en çok yetiştirilen sebzedir. Antalya sofralık, Bursa ise salçalık domates üretiminde ilk sıradadır. Seracılık ise kışların ılık geçtiği Antalya, Mersin ve Adana kıyılarında yoğunlaşmıştır.

Organik Tarım ve Türkiye'nin Dünya Tarımındaki Yeri

Organik tarım, insan sağlığına ve çevreye zarar vermeyen, kimyasal girdi kullanılmayan, üretimden tüketime her aşaması kontrollü ve sertifikalı olan tarımsal üretim biçimidir. Bu yöntem, doğal kaynakları ve ekolojik dengeyi korumayı da amaçlar.

Türkiye, birçok tarım ürününde dünya sıralamasında önemli bir konuma sahiptir. Fındık, kiraz, incir ve kayısı üretiminde dünyada birinci sıradadır. Ayva, haşhaş tohumu, kavun ve karpuz üretiminde ikinci; mercimek, Antep fıstığı, kestane, vişne ve salatalık üretiminde üçüncü sırada yer alır.

Başarı Bilgisi: Türkiye tarım ürünlerinde sadece iç tüketimini karşılamakla kalmayıp, birçok üründe dünya pazarında söz sahibi olduğun için gurur duyabilirsin!

Ceviz, zeytin, elma, domates, patlıcan, ıspanak ve biber üretiminde ise dördüncü sıradadır. Bu başarılar, Türkiye'nin tarımsal potansiyelinin ve çeşitliliğinin bir göstergesidir.

Tarımsal ürün çeşitliliği, ülkemizin farklı iklim koşullarına sahip olması, verimli toprakları ve tarım geleneğinin bir sonucudur. Bu avantajlar doğru değerlendirildiğinde Türkiye'nin tarımsal gücü daha da artacaktır.