Türkiye'de İç ve Dış Kuvvetler
Türkiye'nin yer şekilleri iç ve dış kuvvetlerle şekillenmiştir. İç kuvvetlerden orojenez sonucu Paleozoik'te Bitlis, Yıldız Dağları, Kırşehir ve Zonguldak çevresinde dağ oluşumları meydana gelmiştir. Ayrıca Madra, Yunt, Boz, Aydın ve Menteşe gibi kırıklı dağlar ile Bakırçay, Gediz ve Küçük Menderes gibi graben alanları oluşmuştur.
Epirojenez etkisiyle Türkiye son 10-15 milyon yıldır kuzey ve güneyden levhaların sıkıştırması sonucu kubbeleşerek yükselmektedir. Kuvaterner döneminde Ege Denizi oluşmuş, Karadeniz göl iken denize dönüşmüş, İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Marmara Denizi oluşmuştur.
Dış kuvvetlerden akarsular, yer şekillerinin oluşmasında önemli rol oynar. Akarsuların doğduğu yere kaynak, içinde aktığı çukurluğa yatak, döküldüğü yere ağız denir. Debi, akarsuyun taşıdığı su miktarıdır. Alüvyon ise taşıdığı malzemelerdir. Denge profili, kaynakla ağız arası mesafenin dengeye ulaşmasıdır.
Akarsular farklı vadi türleri oluşturur: Kertik (Y profilli) vadiler dar, eğimli ve hidroelektrik potansiyeli yüksektir. Asimetrik vadilerin bir yamacı dik, diğeri yatıktır. Kanyon vadiler karstik arazide, boğaz vadiler dağların arasında oluşur. Geniş tabanlı (alüvyal) vadiler ise eğimi az, ulaşımı kolay, hidroelektrik potansiyeli düşüktür.
🔍 Dikkat! Türkiye'deki dağların hepsi aynı jeolojik süreçte oluşmamıştır. Kimi orojenezle, kimi kırılmalarla şekillenmiştir. Bu farklılık, bölgelerin jeolojik özelliklerini doğrudan etkiler.