Kayaçlar ve Türleri
Kayaçlar hakkında bilmen gereken en önemli şey, bunların bir ya da birden fazla mineralin bir araya gelerek oluşturduğu doğal yapılar olduğu. Petrografi adı verilen bilim dalı bu kayaçları inceler.
Kayaçlar oluşum şekillerine göre üç ana gruba ayrılır: magmatik kayaçlar (katılaşım sonucu), tortul kayaçlar (sedimantasyon ile) ve başkalaşım kayaçları (metamorfizma ile). Her birinin kendine özgü oluşum süreci ve özellikleri var.
Magmatik kayaçlar yer kabuğunun %65'ini oluşturuyor. Bunlar derinlikte soğuyarak oluşan türler (granit, gabro gibi) ve yeryüzünde hızla soğuyan türler (bazalt, obsidyen gibi) olarak ikiye ayrılır.
Tortul kayaçlar üç alt türe sahip: fiziksel tortul kayaçlar (kumtaşı, çakıltaşı), kimyasal tortul kayaçlar (kireçtaşı, travertin) ve organik tortul kayaçlar (kömür, tebeşir). Kimyasal tortul kayaçların bulunduğu yerlerde mağara, sarkıt-dikit gibi karstik şekiller oluşur.
💡 Önemli İpucu: Başkalaşım kayaçları, mevcut kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç altında dönüşmesiyle oluşur. Kalker mermer olur, kumtaşı kuvarsit olur!
Dış Kuvvetler
Yeryüzünü sürekli şekillendiren dış kuvvetler aşındırma, taşıma ve biriktirme faaliyetleriyle çalışır. Bu kuvvetler akarsular, rüzgarlar, buzullar, dalga-akıntılar ve yeraltı sularıdır.
Hangi dış kuvvetin daha etkili olduğu bölgenin iklim ve topografya koşullarına bağlı. Yağışlı bölgelerde akarsular, kurak bölgelerde rüzgarlar, kıyı bölgelerde dalga-akıntılar dominant rol oynar.
Karstik bölgelerde yeraltı suları, yüksek enlemler ve dağlık alanlarda ise buzullar en etkili dış kuvvet olarak karşımıza çıkar. Bu bilgi sınav sorularında sıkça test ediliyor!