Tanzimat Edebiyatı Roman Özetleri

Araba Sevdası, Recaizade Mahmut Ekrem'in kaleme aldığı, yanlış Batılılaşma ve mirasyedi tipini konu alan bir romandır. Babasını erken yaşta kaybeden Bihruz Bey, alafrangalığa özenen, gösterişi seven, şımarık bir mirasyedidir. Düşkün bir kadın (Periveş) uğruna tüm varlığını harcayan Bihruz, düştüğü durumun farkına vardığında artık çok geç kalmıştır.

Cezmi, Namık Kemal'in yazdığı ve Türk edebiyatının ilk tarihî romanı olarak kabul edilen bir eserdir. XVI. yüzyıldaki olayları ele alan roman, genç ve cesur bir yiğit olan Cezmi'nin vatanı için gösterdiği kahramanlıkları anlatır. Kırım Hanı'nın esir düşen kardeşi ile İran Şahı'nın kız kardeşi arasında yaşanan imkânsız aşk, romanın ana konusunu oluşturur.

Namık Kemal'in İntibah romanı, Türk edebiyatı tarihinde ilk edebî roman olarak değerlendirilir. Ali Bey'in tanımadan âşık olduğu Mahpeyker adlı eğlence düşkünü kadın tarafından aldatılması, sonra Dilaşub adlı bir cariyeyle evlenmesi ve Mahpeyker'in attığı iftiralara inanarak kendi sonunu hazırlaması anlatılır.

Not: Tanzimat romanlarında karakterlerin kişisel trajedileri, genellikle toplumsal sorunları yansıtmak amacıyla kullanılmıştır. Bu eserler, dönemin ahlaki değerlerini ve toplumsal çatışmalarını anlamak için birer ayna görevi görür.

Sergüzeşt, Samipaşazade Sezai'nin yazdığı, edebiyatımızda bütünüyle "esaret" temasını işleyen ilk romandır. Eser, esir kız Dilber'in hayatını ve çektiği acıları realist bir dille anlatır. 1887'de yazılan roman, Tanzimat yazarları tarafından çok işlenen "beyaz kadın ticareti"ni konu edinir.

Karabibik romanı, Nabizade Nazım'ın 1890'da yayımlanan, edebiyatımızda köy gerçeğini anlatan ilk romanıdır. Antalya'nın Beymelek köyünde yaşayan Karabibik adlı köylünün bir çift öküz edinme çabasını ve yaşam mücadelesini konu eder. Realizmin edebiyatımızdaki başarılı örneklerindendir.

Tanzimat Dönemi Diğer Romanlar

Zehra, Nabizade Nazım'ın kaleme aldığı ve edebiyatımızda natüralizm akımının etkilerinin görüldüğü ilk roman olarak kabul edilir. Aynı zamanda ilk psikolojik roman denemesidir. Romanda aşk ve ihtiraslarının kurbanı olan kişilerin yaşamları ve intikam ateşiyle yanıp tutuşan, psikolojisi bozuk Zehra'nın, sonu ölümle biten hayat hikâyesi anlatılmıştır.

Ahmet Mithat Efendi'nin Dürdane Hanım romanı, macera unsurlarıyla dikkat çeken bir eserdir. Durağan hayatına renk katmak isteyen Ulviye Hanım, erkek kılığına girerek komşusu Dürdane Hanım'ın hayatını incelemeye başlar. Ulviye Hanım; okumuş, bilgili, üç dil bilen, romanlara ve hikâyelere meraklı, kendisine macera arayan zengin bir duldur.

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, Şemsettin Sami'nin 1872'de yazdığı, "Talat ve Fitnat'ın Aşkları" anlamına gelen bir romandır. Osmanlıca harflerle basılmış ilk Türkçe roman örneğidir. Talat Bey ile Fitnat Hanım'ın sonu hüsranla biten acıklı aşk hikâyesini anlatır ve görücü usulüyle evliliğin sakıncaları üzerinde durur.

Önemli: Tanzimat Dönemi romanlarında genellikle toplumsal sorunlar, bireysel trajediler üzerinden anlatılmıştır. Yazarlar, kurgusal karakterlerin hayatları aracılığıyla toplumda gördükleri aksaklıkları eleştirmişlerdir.

Müşahedat, Ahmet Mithat Efendi'nin "müşahedeler, gözlemler" anlamına gelen ilginç bir romanıdır. Kahramanlarını gerçek kişilerden seçtiği, yazarın bizzat bir roman kahramanı olarak kendisini esere kattığı, eleştirel bir çalışmadır. Romanın esas konusu, romanın yazılmasıdır. Anlatıcı-yazar Ahmet Mithat'ın, çalıştığı gazeteye gitmek için bindiği bir vapurda tesadüfen karşılaştığı kadınların konuşmalarına kulak misafiri olmasıyla başlar.

Felatun Bey'le Rakım Efendi, Ahmet Mithat Efendi'nin yanlış Batılılaşmayı ele aldığı önemli romanlarındandır. Batılılaşmayı yanlış anlayan mirasyedi züppe tip (Felatun Bey) ile kendini küçük yaşlardan itibaren çok iyi yetiştirmiş, akıllı, tutumlu ve yerli değerleri benimseyen olumlu tip (Rakım Efendi) üzerinden dönemin toplumsal sorunları anlatılır.

Tanzimat Dönemi Roman ve Hikâyeleri

Muhadarat, Fatma Aliye'nin Ahmet Mithat'la birlikte yazdıkları Hayal ve Hakikat'ten sonra kaleme aldığı ilk romanıdır. Aynı zamanda Türk romanının bir kadın tarafından yazılan ilk örneğidir. Romanda baskı ile yapılan evlilik ve mutsuzlukla sonuçlanan evlilikler konu edilmiştir. Ayrıca kadının ilk sevgisinden vazgeçerek tekrar sevebileceği düşüncesi işlenmiştir.

Letaif-i Rivayat, Ahmet Mithat Efendi'nin hikâye serisidir. Bu seride yirmi beş kitap içerisinde otuz ayı eser yer alır. Eserlerin içerisinde çeviri ve uyarlama olanlar önemli yer tutar.

Küçük Şeyler, Samipaşazade Sezai'nin kaleme aldığı, edebiyatımızdaki Batılı anlamda ilk hikâyedir. Küçük hikâye türünün ilk örneği olan bu eser, yazarın Alphonse Daudet'nin etkisiyle yazdığı bir çalışmadır. İlk gerçekçi öykülerin ortaya çıktığı Küçük Şeyler'de biri Alphonse Daudet'den çeviri olmak üzere yedi öykü vardır.

Dikkat: Tanzimat Dönemi'nde yazılan hikâyeler, geleneksel anlatılardan farklılaşarak Batılı hikâye tekniklerini kullanmaya başlamıştır. Bu değişim, edebiyatımızdaki modernleşmenin önemli adımlarından biridir.

Turfanda mı Yoksa Turfa mı?, Mizancı Murat'ın sosyal-siyasal roman türünde yazdığı, Tanzimat yıllarında köye yönelişin önemli eserlerinden kabul edilen bir romandır. Mansur Bey'in şahsında Mizancı Murat'ın idealist kişiliğini yansıtmasıyla önemlidir. Roman, kalkınmanın köyden başlaması gerektiği düşüncesini bir çiftlik projesi ile açıklamaya çalışır. "Turfanda" yeni üretilmiş, "Turfa" ise acayip anlamına gelmektedir.

Şair Evlenmesi, Tanzimat Dönemi yazarı İbrahim Şinasi tarafından 1859'da yazılan, Tercüman-ı Ahvâl gazetesinde tek perde olarak tefrika edilen, Türk Edebiyatının ilk tiyatrosudur. Töre komedisi özelliği taşıyan eser, görücü usulüyle evliliğin sakıncalarını konu almaktadır. Müştak Bey adında bir şairin sevip evlenmek istediği genç Kumru Hanım yerine, onun büyük kız kardeşi çirkin ve kart Sakine Hanım'ı almaya mecbur edilmesi anlatılır.

Tanzimat Dönemi Tiyatro Eserleri

Vatan Yahut Silistre, Namık Kemal'in Türk edebiyatının Batılı anlamda yazılıp oynanan ilk tiyatro yapıtıdır. Dört perdelik bu oyun, yazarın ilk tiyatro piyesidir. Eserin gerçek adı "Vatan"dır. Silistre bugün Bulgaristan'da Tuna Irmağı kıyısında bir kenttir. 1853-1856 Kırım Savaşı sırasında Ruslar tarafından kuşatılmış, Türk kuvvetleri kaleyi kahramanca savunmuştur. Eserde Silistre Kalesi'ne yardıma koşan gönüllüler ve İslam Bey ile Zekiye'nin aşkı da anlatılmaktadır.

Celalettin Harzemşah, Namık Kemal'in en uzun oyunudur ve 15 perdeden oluşmaktadır. Yazarın sahnelenmek üzere değil, okunmak üzere yazdığı tek tiyatro oyunudur. Eserde, İslam dünyasını tehdit eden Moğol tehlikesine karşı kahramanca mücadele eden Harzemşahlar Devleti'nin son hükümdarı olan Celâlettin Harzemşah'ın hayatı, kahramanlıkları ve Moğollara karşı giriştiği mücadele anlatılır.

Gülnihal, Namık Kemal'in ikinci tiyatro eseridir. Bu oyun, hem bir aşk hikâyesi barındırmakta hem de makam ve para hırsı ile insanların neler yapabileceğini anlatmaktadır. Eserin başkarakteri zalim yönetici Kaplan Paşa'dır. Taşrada zalim bir sancak beyi olan Kaplan Paşa'nın halka çektirdiği eziyetler karşısında, yılmadan yapılan mücadele hikâyesi anlatılır.

Unutma: Tanzimat Dönemi tiyatro eserleri, çoğunlukla romantizm akımının etkisinde kaleme alınmıştır. Bu eserlerde vatanseverlik, özgürlük ve adalet gibi temalar ön plana çıkarılmıştır.

Akif Bey, Namık Kemal'in tiyatro eserlerinden biridir. Eserin konusunu Yunan İsyanı, Navarin Baskını ve Kırım Savaşı oluşturmaktadır. Kahraman bir kocaya ihanet eden bir kadının aile ve toplum hayatında oynadığı yıkıcı rol üzerinde durulmuştur. Yazar, yurtsever bir deniz subayının göreve koştuğu sırada karısının kendisine bağlılık göstermeyişini anlatırken, ahlaksal bir yorum da getirmiştir.

Zavallı Çocuk, Namık Kemal'in üç perdelik bir trajedidir. Eserde gençlerin aile baskısıyla evlendirilmeleri ve hazin sonları işlenmiştir. 18. yüzyıl Avrupa romantik edebiyatlarında birçok örneği görülen "verem edebiyatı" ile "intihar edebiyatı" kavramlarını Türk edebiyatında işleyen ilk eserlerdendir.

Abdülhak Hamit Tarhan'ın Tiyatro Eserleri

İlhan, Abdülhak Hamit Tarhan'ın aruzla yazdığı manzum dramdır. Tarihî bir konuyu işleyen eserde, Tatar hükümdarı Ebu Said Bahadır Han (İlhan) ile veziri Emir Çoban arasındaki sürekli güç mücadelesi anlatılır.

Nesteren, Türk edebiyatında hece ölçüsüyle yazılan ilk manzum tiyatro eseridir. Dönemin siyasi olaylarına paralel bir hikâye anlatır. O yıllarda Abdülhamit ile V. Murat arasında süren kavgaya benzetildiği için yazar, bu eserini imzasız olarak bastırmıştır. Eserde bir hükümdar halk tarafından sevilirken diğeri sevilmemektedir.

Sardanapal, Abdülhak Hamit'in 12 bölümden oluşan, aruz ölçüsüyle kaleme aldığı bir dramdır. Konusunu tarihten alan eser, Hamit'in ilk manzum eseridir. Sardanapal'ın zulüm ile halkı yönetmesi ve kızı Yudes ile Akın Darakes'in aşk hikâyesi anlatılır. Oyun, sahnelenme tekniğine uygun değildir ve okunmak üzere yazılmıştır.

Bilgi Notu: Abdülhak Hamit'in eserlerinde genellikle egzotik mekânlar, uzak ülkeler ve tarihî konular işlenmiştir. Bu eğilim, yazarın dünyaya ve tarihe geniş bir perspektiften bakma arzusunu gösterir.

Macera-yı Aşk, Hamit'in ilk eseridir ve düzyazı şeklinde yazılmıştır. Yazarın uzak ülkelere karşı özlemi bu eserle başlar. Oyun, masal havası içinde yazılmıştır. Eserde karmaşık aşk maceralarının ortaya çıkardığı zorluklar işlenir. Keşmir civarında yaşayan kabile reisinin kızı Sakibe Sultan'ı kardeşinin oğluna vermek istemesiyle başlayan olaylar anlatılır.

Tarık, konusunu İslam-Arap tarihinden alan, Abdülhak Hamit Tarhan'ın mensur bir piyesidir. Eser, sanatçının Türkiye dışında şöhret kazanan ilk eseri olarak bilinir. Diğer adı "Endülüs'ün Fethi" olan eserde, Endülüs'ün Müslümanlar tarafından fethi ve Tarık'la Zehra'nın aşkı anlatılır.

Sabr u Sebat, Abdülhak Hamit Tarhan'ın sade bir dille kaleme aldığı mensur bir tiyatro eseridir. Eserde Rumeli köylülerinin gündelik hayatlarıyla ilgili realist sahnelere ve çok sayıda atasözü ile deyimlere yer verilmiştir. Edirne'de başlayan aşk hikâyesi Filibe, Paris ve İstanbul'da çeşitli hayat öyküleriyle birleşip devam eder.

Abdülhak Hamit Tarhan'ın Diğer Eserleri

Eşber, Abdülhak Hamit'in konusunu eski tarihten alıp çeşitli tarihi kaynaklardan beslenerek yazdığı başarılı bir dramdır. İçeriğinin sadeliği ve sahnelenebilirliği gibi özellikleriyle dikkat çeker. Eser, Antik Çağ tarihinden alınmış olup Makedonyalı İskender ile Keşmir Meliki Eşber'in mücadelesini anlatır. Odak noktasında savaş vardır.

Duhter-i Hindu, Abdülhak Hamit'in romantik özellikler gösteren, ilk kez alegorik bir anlatımı tercih ettiği ve sonraki manzum tiyatrolarının ilk denemesini yaptığı eseridir. Abdülhak Hamit, bu eserinde ön planda Hintli bir kız ile bir İngiliz subayının arasında yaşanan aşkı ele alır.

Sonuç Olarak: Tanzimat Dönemi, Türk edebiyatında yeni türlerin ve tekniklerin denendiği önemli bir dönemdir. Bu dönemde yazılan eserler, toplumsal sorunları, tarihî olayları ve aşk hikâyelerini konu edinmiş, Batı edebiyatının etkisiyle yeni anlatım teknikleri kullanılmaya başlanmıştır. Bu dönem eserleri, edebiyatımızın modernleşme sürecinde önemli kilometre taşları olmuştur.

Tanzimat Dönemi yazarları, eserlerinde genellikle toplumsal meseleleri ele almış, yanlış Batılılaşma, görücü usulü evlilikler, esaret gibi konuları işleyerek toplumda bir farkındalık yaratmayı amaçlamışlardır. Bu eserler, dönemin sosyal ve kültürel yapısını anlamak için birer belge niteliği taşır.