Türkistan'dan Türkiye'ye

Türklerin Anadolu yolculuğu aslında çok eskilere dayanır. 7. yüzyılda İskitler, Anadolu'ya akınlar yapmış, 4. yüzyılda Hunlar ve 6. yüzyılda Sibirya Türkleri bu bölgeye gelmeye başlamıştı. Bu göçler genellikle ticaret ve geçim için yapılıyordu.

11. yüzyılda nüfusu artan Oğuzlar, Karahanlı ve Gaznelilerin baskısıyla yeni yurt arayışına çıktı. Türkler "Diyar-ı Rum" yani Roma ülkesi dedikleri Anadolu'yu 1071 Malazgirt zaferiyle Türk yurdu haline getirdi. Bu zaferden sonra Batılı tarihçiler Anadolu'ya "Türkiye" demeye başladılar.

Selçuklu Devleti'nin kuruluşu, Oğuzların Kınık boyundan gelen Selçuk Bey'in hikâyesidir. Selçuk Bey, Oğuz Yabgu Devleti'nde subaşı (ordu komutanı) olarak görev yaparken, yaşanan anlaşmazlık sonucu Cend şehrine gelip Müslüman oldu. Selçuk Bey ölünce yerine geçen oğlu Arslan Yabgu, Gazneli Mahmut tarafından esir edildi.

Not: Dandanakan Savaşı (1040), Türk tarihinde bir dönüm noktasıdır. Çağrı Bey'in savaş taktiğiyle kazanılan bu zafer sonucunda Selçuklu Devleti kuruldu ve Tuğrul Bey "Sultan" ilan edildi!

Türkler 1048'de Pasinler Savaşı'nı kazanarak Bizans'a anlaşma imzalattı. İstanbul'da Arap camii onarılıp ibadete açıldı ve hutbe, Tuğrul Bey ve halife adına okunmaya başlandı.

Malazgirt'ten Türkiye Selçuklularına

Malazgirt'e kadar Anadolu'da birçok savaş yapıldı ve şehirler yıkıldı. Doğu Roma bu süreçte Oğuz, Kuman ve Peçeneklerle uğraşırken, iç düzeni bozuldu ve taht değişimleri yaşandı.

Sultan Alp Arslan tahta geçince seferler hızlandı ve Ani kalesi fethedildi. Romen Diyojen'in amacı Türkleri geri püskürtmekti ve ordusunu Malazgirt'e kadar getirdi. Sultan Alp Arslan, Mısır seferindeyken haberi duyunca hemen Malazgirt önlerine geldi.

Selçuklular savaşta turan taktiği kullandı - önce geri çekiliyormuş gibi yapıp sonra düşmanı çembere aldı. Bizans ağır kayıplar verdi ve bu zaferle Anadolu Türklerin eline geçti. Bizans batıdan yardım isteyince de Haçlı Seferleri başladı.

Unutma: Malazgirt Zaferi (1071) olmasa belki bugün Anadolu'da Türkler olmayabilirdi. Bu zafer, Türk tarihinin akışını tamamen değiştiren bir dönüm noktasıdır!

Türkiye Selçuklu Devleti 1075'te Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik merkezli kuruldu. I. Kılıçarslan döneminde Danişmentlilerle mücadele edildi, I. Mesut döneminde ise Anadolu'ya "Türkiye" denmeye başlandı ve ilk Türkçe para bastırıldı.

II. Kılıçarslan 1176'da Miryokefalon Savaşı'nda Bizans'ı yendi, Türkler siyasi üstünlük sağladı. II. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde 1243'te Kösedağ Savaşı'nda Moğollara yenilince ikinci beylikler dönemi başladı.

Haçlı Seferleri ve İslamiyet'in Kabulü

Haçlı Seferlerinin birçok nedeni vardı. Dini nedenler arasında Kudüs'ün Müslümanların elinden alınmak istenmesi ve Avrupa'da din adamları sayısını arttırmak yer alıyordu. Siyasi nedenler ise Malazgirt sonrası Bizans'ın Avrupa'dan yardım istemesi ve kralların topraklarını genişletme isteğiydi. Ekonomik olarak ise doğudan gelen ticaret yolları ve zengin topraklar hedefleniyordu.

Türklerin İslamiyet'i kabulü, 751 Talas Savaşı ile başladı. 9-10. yüzyıllarda Türkler toplu halde Müslüman oldular. Karahanlı, Gazneli ve Selçuklu devletleri, Türk-İslam sentezini yaşattı.

Türk devlet anlayışında çok önemli iki kavram vardı: Kut inancı ve töre. Kut inancı, yönetme hakkının Tanrı tarafından verildiği, hükümdarın gök tanrının yeryüzündeki temsilcisi olduğu anlayışıydı. İslamiyet'ten sonra bu anlayış "zıllullah fil-arz" (Allah'ın yeryüzündeki gölgesi) olarak devam etti.

İlginç Bilgi: İslamiyet öncesi Türklerde hukuk sisteminin temeli "töre" idi. İslamiyet'in kabulünden sonra töre ile şeriat birleşerek yeni bir hukuk düzeni oluşturdu.

Karahanlılar, Türk-İslam devlet geleneğinin temelini attı. Gazneliler ise İran ve Abbasi etkisini Türk sistemiyle birleştirdi. Gazneli Mahmut "Sultan" unvanını alan ilk Türk hükümdardı.

Devlet Teşkilatı ve Yönetim

İslamiyet'in kabulüyle birlikte eski Türk kurultayı, yerini divan teşkilatına bıraktı. En üst kurul "Divan-ı Ala" (Büyük Divan) olarak adlandırılıyordu. Alt birimler maliye, askeri gibi alanlarda özelleşti.

Karahanlılarda vezire "yuğruş", Gaznelilerde "hace-i büzürg", Selçuklularda ise "Sahib-i Divan-ı Vezaret" deniyordu. Büyük Divan'ın altında çeşitli divanlar bulunuyordu:

• Divan-ı İstifa: Maliye işleri
• Divan-ı Arz: Ordu işleri
• Divan-ı İşraf: Mali ve idari yönetim
• Divan-ı İnşa: Yazı işleri
• Divan-ı Berid: Posta ve haberleşme
• Divan-ı Mezalim: Adalet işleri
• Divan-ı Hatur: Sultanın özel kontrolü

Taşra yönetiminde farklı görevliler vardı. Şıhne eyaletleri yöneten askeri vali, amid mülki amir, amil mali amir, kadı adli amir, subaşı/serleşker askeri amir, muhtesip ise belediye başkanı görevini yürütüyordu.

Dikkat! Türk-İslam devletlerinde hukuk sistemi ikiye ayrılırdı: Şer'i ve örfi hukuk. Şer'i hukukun başında Kadı'ül-Kudat, örfi hukukun başında ise Emir-i Dad bulunurdu.

Zulme uğrayanların davaları Sultan başkanlığındaki Divan-ı Mezalim'de görülür, ordudakilerin davaları ise kadıaskerler tarafından halledilirdi.

Saray ve Ordu Teşkilatı

Büyük Selçuklu Devleti'nde saraya "dergâh" veya "bargâh" denirdi. Saray görevlileri "hacib" olarak adlandırılır, haciplerin başına ise "hacibül hüccab" denirdi. Hacipler, hükümdarın halk ve diğer devlet adamlarıyla ilişkisini sağlardı.

Sarayda birçok özel görevli vardı: Emir-i candar (güvenlik sorumlusu), Emir-i silah (silah sorumlusu), Emir-i âlem (bayrak taşıma sorumlusu), Emir-i ahur (saray ahırlarının sorumlusu) gibi. Ayrıca hükümdarın sofrasını denetleyen Emir-i Çeşnigar, saraydaki içeceklerin sorumlusu olan Şarabdar Başı, hükümdarın kıyafetlerinden sorumlu Camedar ve aşçı başı olan Hansalar da önemli görevlilerdi.

İlginç Bilgi: Türk devletlerinde gulam sistemi çok önemliydi. Satın alınan köleler, savaş esirleri veya küçük yaşta toplanan çocuklar asker ya da idari alanda görevlendirilmek için eğitilirdi. Bazı gulamlar hükümdarın yakın korumalığını yapardı!

Taşra teşkilatında hanedan ikili teşkilat anlayışına göre bir taşra idaresi oluşturmuştu. Ülkenin doğusu Arslan Kara Han'a, batısı Buğra Kara Han'a verilirdi. Gazneli ve Büyük Selçuklu Devletinde taşra eyaletlere ayrılmıştı.

Türk ordularının temelinde ikta sistemi vardı. Belirli yerlere ait arazi gelirlerinin asker ve devlet adamlarına maaş karşılığında verilmesi esasına dayanırdı. Bu sistem dahilinde yetiştirilen askerlere "sipahiyan" denirdi.

Ordu Teşkilatı

Türk devletlerinde ordu teşkilatı çok kapsamlı bir yapıya sahipti. Büyük Selçuklular, Karahanlılar ve Gaznelilerde farklı ordu yapılanmaları vardı:

Büyük Selçuklu Ordusu:

• İkta askerleri (sipahiler)
• Gulamlar (özel eğitimli askerler)
• Devlet askerleri
• Türkmenler
• Ücretli askerler
• Yardımcı kuvvetler

Gazneli Ordusu:

• Eyalet ordusu
• Gulamlar
• Ücretli askerler
• Gönüllüler
• Deniz kuvvetleri

Karahanlı Ordusu:

• Türkmenler
• Gulamlar
• Eyalet ordusu
• Gönüllüler

Önemli: İlk Türk devletlerindeki ordu-millet anlayışı, Karahanlı, Gazneli ve Selçuklularda da devam etti. Türkler için askerlik sadece bir meslek değil, bir yaşam tarzı ve milli görevdi!

Her üç devlette de ordu komutanlığını genellikle vezir, sultan veya emir üstlenmiştir. Orduların merkez kuvvetleri genellikle profesyonel askerlerden oluşurken, savaş zamanlarında Türkmen boylarından ve gönüllülerden destek alınırdı.