Destek ve Hareket Sistemi

Vücudumuzun dik durması ve hareket edebilmesi için destek ve hareket sistemine ihtiyacımız vardır. Bu sistem iskelet ve kaslardan oluşur. İskelet sistemi ise kemik, eklem ve kıkırdaktan meydana gelir.

Kemikler kıkırdağın sertleşmesiyle oluşur. Anne karnında kıkırdak doku, kalsiyum biriktikçe kemiğe dönüşür. Kemiklerin görevleri çok önemlidir: vücudumuzun dik durmasını sağlar, kan yapımında görev alır, mineralleri depolar ve iç organları korur.

Kemikler yapı ve şekillerine göre üç gruba ayrılır: uzun kemikler (kol ve bacak kemikleri), kısa kemikler (el ve ayak bilek kemikleri, omurlar) ve yassı kemikler (kafatası, kaburga, kürek kemikleri).

İlginç Bilgi: Yetişkin insan iskeletinde 206 kemik bulunurken, yeni doğmuş bebeklerde 300 kemik vardır! En uzun kemik uyluk kemiği, en kısası ise kulaktaki üzengi kemiğidir.

Eklem ve Kaslar

Eklemler, kemiklerin birbirine bağlandığı yerlerdir. Üç çeşit eklem vardır:

1. Oynar eklem: Hareket yeteneği fazladır. Kol, bacak, parmak eklemlerinde bulunur.
2. Yarı oynar eklem: Hareket yeteneği azdır. Göğüs kafesi, boyun ve omurgada bulunur.
3. Oynamaz eklem: Hareketsizdir. Kafatası, yüz kemiklerinde bulunur.

Kaslar vücudumuzun hareket etmesini sağlar. Üç çeşit kas vardır:

1. Çizgili kas: Kırmızı renklidir ve isteğimizle çalışır. Hızlı ve ritmik çalışır ama çabuk yorulur. Kol ve bacaklarda bulunur.
2. Düz kas: İç organlarımızda bulunur ve isteğimiz dışında çalışır. Beyaz renklidir ve yorulmaz.
3. Kalp kası: Yapısı çizgili kasa, çalışması düz kasa benzer. İsteğimiz dışında çalışır ve yorulmaz.

Kıkırdak ise esnek bir yapıya sahiptir ve kemiklerin birbirine sürtünerek aşınmasını önler. Ayrıca kemiklerin boyuna uzamasını sağlar.

Sindirim Sistemi

Hayatımızı sürdürmek için besinlere ihtiyacımız vardır. Besinler bize enerji verir, büyümemizi sağlar, yaralanan hücreleri onarır ve hastalıklara karşı korur.

Sindirim, büyük yapılı besinlerin (protein, yağ, karbonhidrat) parçalanarak kana geçebilecek kadar küçük parçalara ayrılmasıdır. İki çeşit sindirim vardır:

1. Mekanik sindirim: Besinlerin çiğneme ve kas hareketleriyle küçük parçalara ayrılmasıdır.
2. Kimyasal sindirim: Besinlerin enzimler yoluyla parçalanmasıdır.

Sindirim sistemi organları sırasıyla şunlardır: ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüs.

Ağızda hem mekanik hem de kimyasal sindirim gerçekleşir. Çiğneme ile mekanik sindirim olurken, tükürükte bulunan enzimlerle karbonhidratların kimyasal sindirimi başlar. Yutak besinlerin ağızdan yemek borusuna iletimini sağlar. Yemek borusunda sindirim gerçekleşmez, sadece besinlerin mideye iletilmesini sağlar.

Önemli Bilgi: Vitamin, mineral ve su çok küçük yapılı oldukları için sindirime uğramadan kana geçebilir!

Sindirim Sistemi (Devam)

Mide, sindirim sisteminin en geniş bölümüdür ve "J" harfine benzer. Midede hem mekanik hem de kimyasal sindirim gerçekleşir. Proteinlerin kimyasal sindirimi midede başlar. Mide, içindeki özel mukus tabakası sayesinde kendi kendini sindirilmekten korur.

İnce bağırsak, sindirim sisteminin en uzun bölümüdür $7-8 metre$. Burada yağların sindirimi başlar ve biter. Protein ve karbonhidratların sindirimi de burada tamamlanır. İnce bağırsakta villus adı verilen çıkıntılar vardır ve bunlar sindirilmiş besinlerin kana geçmesini sağlar.

Kalın bağırsakta sindirim gerçekleşmez. Burada su, vitamin ve minerallerin emilimi olur. Kalın bağırsakta B ve K vitamini üreten faydalı bakteriler bulunur. Anüs ise besin atıklarının dışarı atıldığı yerdir.

Sindirime yardımcı organlar da vardır:

1. Karaciğer: Safra salgılayarak yağların mekanik sindirimini kolaylaştırır. Ayrıca kanı temizler ve glikozu depo eder.
2. Pankreas: Özsuyuyla yağ, protein ve karbonhidratların kimyasal sindirimini sağlar.

Hatırla: Karbonhidratların sindirimi ağızda başlar, proteinlerin sindirimi midede başlar, yağların sindirimi ise ince bağırsakta başlar ve tamamlanır!

Sindirim Özeti

Vücudumuz için gerekli besinler karbonhidrat, protein, yağ, vitamin, su ve minerallerden oluşur. Bunlardan karbonhidrat, protein ve yağlar büyük yapılı olduklarından sindirime uğramaları gerekir.

Karbonhidratların sindirimi: Ağızda başlar, ince bağırsakta biter. Proteinlerin sindirimi: Midede başlar, ince bağırsakta biter. Yağların sindirimi: İnce bağırsakta başlar, ince bağırsakta biter.

Vitamin, mineral ve su gibi küçük yapılı besinler sindirime uğramadan doğrudan kana geçer. Pankreas salgıladığı özsuyuyla yağ, protein ve karbonhidratların kimyasal sindirimini sağlar.

Sindirim sistemimiz sayesinde besinleri parçalayıp vücudumuzun kullanabileceği hale getiririz. Böylece büyümemiz, gelişmemiz ve yaşamsal faaliyetlerimizi sürdürmemiz mümkün olur.

Dolaşım Sistemi

Hücrelere gerekli olan besin ve oksijeni taşıyan, oluşan atık maddeleri uzaklaştıran sisteme dolaşım sistemi denir. Bu sistem kalp, kan ve damarlardan oluşur.

Kalbin yapısı: Kalp göğüs kafesi içerisinde, iki akciğer arasında bulunur. Dört odacıklıdır: üst odacıklar (kulakçıklar) ve alt odacıklar (karıncıklar). Kalbin sağ tarafında kirli kan, sol tarafında temiz kan bulunur.

Vücudumuzda üç çeşit damar vardır:

1. Atardamar: Kanı kalpten vücuda taşır. Kan basıncı ve akış hızı yüksektir. Akciğer atardamarı hariç, temiz kan taşır.
2. Toplardamar: Kanı vücuttan kalbe taşır. Akciğer toplardamarı hariç, kirli kan taşır. Kan basıncı en düşük damardır.
3. Kılcal damar: Atardamar ile toplardamar arasında yer alır. Hücrelerle madde alışverişi yapılmasını sağlar. Akış hızı en yavaş damardır.

Önemli Bilgi: Kalbimiz her attığında atardamarlara vurur. Bu vuruşa nabız denir. Nabız, bebeklerde 100-120, çocuklarda 80-100, yetişkinlerde 70-80 civarındadır.

Kan ve Kan Dolaşımı

Kan hücrelerden ve kan plazmasından oluşur. Yetişkin bir insanda yaklaşık 5 litre kan bulunur. Kanın %55'i kan plazması, %45'i kan hücreleridir.

Kan plazması: %90'ı su olan, içinde besinler, artık maddeler ve hormonlar bulunan sıvıdır.

Kan hücreleri:

1. Alyuvar: Kana kırmızı renk verir. Oksijen ve karbondioksit taşır. Ömrü 120 gündür.
2. Akyuvar: Vücudu mikroplara karşı korur. Çekirdekli ve beyaz renklidir.
3. Kan pulcukları: Kanın pıhtılaşmasını sağlar. Çekirdeksiz ve çok küçüktür.

Vücudumuzda iki tür kan dolaşımı vardır:

1. Büyük kan dolaşımı: Kalp ile vücut arasında gerçekleşir. Kalbin sol karıncığından çıkan temiz kan vücuda dağılır, kirlendikten sonra sağ kulakçığa döner.
2. Küçük kan dolaşımı: Kalp ile akciğer arasında gerçekleşir. Kalbin sağ karıncığından çıkan kirli kan akciğerde temizlenir ve sol kulakçığa döner.

İlginç Bilgi: Doktorlar vücut içindeki sesleri dinlemek için stetoskop kullanırlar. Stetoskopla kalp atışları ve kan basıncı (tansiyon) ölçülebilir.

Kan Grupları ve Kanın Görevleri

İnsanlarda A, B, AB ve O olmak üzere dört kan grubu vardır. Kan grubunu kanın yapısında bulunan özel proteinler belirler. Kanda Rh proteini bulunanlar Rh (+), bulunmayanlar Rh (-) olarak adlandırılır.

Kanın görevleri şunlardır:

1. Vücut hücrelerinin ihtiyaç duyduğu besin ve oksijeni taşır.
2. Hücrelerde oluşan atık maddelerin taşınmasını sağlar.
3. Yaralanan organlarda pıhtılaşarak kan kaybını önler.
4. Vücuda giren mikroplara karşı savunma yapar.
5. Vücut sıcaklığını düzenler.

Kan bağışı toplumsal dayanışmayı artırır. Kan bağışı yapabilmek için:

• 18-65 yaş arasında olmak
• 50 kg'nin üzerinde olmak
• Bulaşıcı hastalığı olmamak
• Kan değerleri normal olmak gerekir.

Unutma: Herkes kendi kan grubuna kan verebilir ve kendi kan grubundan kan alabilir. Ülkemizde kan bankası olarak Kızılay hizmet vermektedir.

Solunum Sistemi

Solunum sistemi, havadaki oksijenin kana, kandaki karbondioksitin de havaya verilmesini sağlar. Bu sistem burun, yutak, gırtlak, soluk borusu, bronş, bronşçuk ve akciğerlerden oluşur.

Burun: Soluduğumuz hava burundan alınır. Burundaki kıllar ve mukus havadaki tozları tutar, havayı ısıtır ve nemlendirir.

Yutak: Ağız ve burun boşluğuyla, yemek ve soluk borusunun birleştiği kısımdır. Ağızdan besin alındığında küçük dil soluk borusunu kapatır.

Gırtlak: Yutaktan gelen havayı soluk borusuna iletir. İçindeki ses telleri ile ses oluşumunu sağlar.

Soluk borusu: Üst üste dizilmiş kıkırdak halkalardan oluşur. Havayı akciğerlere iletir.

Bronşlar ve bronşçuk: Soluk borusu iki kola ayrılarak bronşları oluşturur. Bronşlar akciğerlerde gittikçe incelir ve bronşçukları oluşturur.

Akciğerler: Göğüs boşluğunda biri sağda, diğeri solda olmak üzere iki tanedir. Sa akciğer 3, sol akciğer 2 parçadan oluşur. İçlerinde alveoller bulunur ve gaz alışverişi burada gerçekleşir.

Önemli Not: Alveollerin etrafı kılcal damarlarla çevrilidir. Kılcal damarlardaki oksijence fakir kan, alveollerdeki oksijeni alır ve karbondioksiti alveollere verir.

Soluk Alıp Verme

Soluk alıp verme, göğüs kafesi ve diyafram kasının hareketleriyle gerçekleşir. Diyafram, akciğerlerin çalışmasını destekleyen güçlü bir kastır.

Soluk alma sırasında:

1. Diyafram kasılarak düzleşir.
2. Akciğerlerin tabanı aşağı doğru çekilir.
3. Kaburga kasları kasılır.
4. Göğüs kafesi genişler.
5. Akciğerlerin içerisindeki basınç azalır.
6. Akciğerler genişler ve içeri temiz hava girer.

Soluk verme sırasında:

1. Diyafram gevşeyerek kubbeleşir.
2. Akciğerler yukarı doğru hareket eder.
3. Kaburga kasları gevşer.
4. Göğüs kafesi daralır.
5. Akciğerlerin içerisindeki basınç artar.
6. Akciğerler daralır ve dışarı kirli hava çıkar.

İlginç Bilgi: Yetişkin bir insan dinlenirken dakikada 15 defa nefes alıp verir. Egzersiz sırasında ise bu sayı 60'a kadar çıkabilir!