Sözcükte Anlam

Günlük hayatta kullandığımız sözcüklerin çeşitli anlamları vardır. Bir sözcüğü duyduğunuzda aklınıza ilk gelen anlam onun gerçek anlamıdır. Örneğin "pencere kenarından soğuk geliyordu" cümlesinde "soğuk" sözcüğü gerçek anlamdadır.

Sözcükler bazen gerçek anlamından uzaklaşabilir. "Soğuk bakışlarına bir anlam veremedim" cümlesinde "soğuk" sözcüğü artık gerçek anlamından uzaklaşmış ve mecaz anlam kazanmıştır.

Sözcükler bazen bir bilim ya da sanat alanına özel anlamlarda kullanılır. Buna terim anlam deriz. "Oyunun son perdesini hiç beğenmedim" cümlesinde "perde" sözcüğü tiyatro terimidir.

İpucu: Bir sözcüğün farklı cümlelerde farklı anlamlar kazanabileceğini unutmayın. Örneğin "ağız" sözcüğü "ağız kenarında çıkan yaralar" cümlesinde gerçek anlamdayken, "benimle başkasının ağzıyla konuşma" cümlesinde mecaz anlamdadır.

Duyularımızla algılayabildiğimiz varlıkları karşılayan sözcüklere somut anlam deriz (ağaç, taş, elektrik). Duyularımızla algılayamadığımız, zihinle kavrayabildiğimiz kavramlara ise soyut anlam deriz (mutluluk, sevgi, akıl).

Sözcükleri başka açılardan da inceleyebiliriz:

• Eş sesli (sesteş) sözcükler: Yazılışları aynı, anlamları farklı sözcükler (sal, yol, el)
• Eş anlamlı (anlamdaş) sözcükler: Yazılışları farklı, anlamları aynı sözcükler $hikâye-öykü$
• Zıt anlamlı sözcükler: Anlamca birbirine ters düşen sözcükler $zengin-fakir$

Söz Öbeklerinde Anlam

Deyimler, en az iki sözcükten oluşan, kalıplaşmış söz öbekleridir. Gerçek veya mecaz anlamlı olabilir ve değiştirilemezler. Örneğin "bire bin katmak", "baltayı taşa vurmak" gibi.

Atasözleri, deneyim ve gözlemlere dayanarak söylenmiş, öğüt veren kalıplaşmış özlü sözlerdir. Örneğin "Mum dibine ışık vermez."

İkilemeler, anlamı kuvvetlendirmek için anlam ilişkisi olan sözcükleri bir arada kullanmaktır. Örneğin "mini mini", "eğri büğrü", "mırın kırın".

Cümlede Anlam

Cümleleri anlamlarına göre farklı şekillerde inceleyebiliriz. Bir kişinin söylediği sözü olduğu gibi aktarıyorsak doğrudan anlatım, değiştirerek aktarıyorsak dolaylı anlatım kullanırız.

• Ayşe: "Bugün çok çalıştım." (Doğrudan anlatım)
• Ayşe, bugün çok çalıştığını söyledi. (Dolaylı anlatım)

Kişisel düşünce ve duygularımızı içeren, kanıtlanamayan cümleler öznel cümlelerdir. Herkesin kabul edebileceği, kanıtlanabilen cümleler ise nesnel cümlelerdir.

• Türkiye'nin en güzel ili İstanbul'dur. (Öznel)
• İstanbul, kalabalık şehirlerden biridir. (Nesnel)

Dikkat: TYT'de nesnel ve öznel yargılar genellikle "Hangisi kanıtlanabilirlik açısından farklıdır?" şeklinde sorulur. Nesnel cümleler kanıtlanabilir, öznel cümleler kanıtlanamaz.

Cümlede anlam ilişkilerine göre de farklı cümle türleri vardır:

1. Neden-Sonuç Cümleleri: Bir eylemin hangi gerekçeyle yapıldığını bildiren cümleler. "Arabamı sattığım için toplu taşıma kullanıyorum."

2. Amaç-Sonuç Cümleleri: Eylemin hangi amaca bağlı olarak gerçekleştirildiğini belirten cümleler. "Buraya tatil yapmak için geldiler."

3. Koşul-Sonuç Cümleleri: Bir olayın gerçekleşmesinin koşula bağlı olduğu cümleler. "Sinemaya gidebilirsin ama önce odanı topla."

Cümlelerde çeşitli duygu ve düşünceler de ifade edilebilir:

• Pişmanlık: "Keşke bu konuda onu dinleseydim."
• Sitem: "Her hafta birinizin evinde toplanırsınız da beni hiç çağırmazsınız!"
• Öneri: "Okumaya, klasiklerle başlayabilirsin."
• Varsayım: "Farz et ki edebiyatı kazandın..."
• Yakınma: "Bir gün de odanı toplu görsem!"

Paragraf

Paragraf, aynı konu etrafında oluşturulmuş cümleler topluluğudur. Paragrafta anlam ve yapı incelemesi çok önemlidir.

Paragrafta Anlam

Konu, paragrafta üzerinde en çok durulan kavram ya da kavramlardır. "Yazar ne anlatıyor?" sorusunun yanıtıdır.

Ana düşünce, paragrafta yazarın okuyucuya vermek istediği mesajdır. "Yazarın vermek istediği mesaj nedir?" sorusunun yanıtıdır.

Yardımcı düşünceler, ana düşünceyi geliştirmek, açıklamak ve desteklemek için kullanılan düşüncelerdir. Sınavlarda genellikle "paragraftan çıkarılamaz" veya "değinilmemiştir" şeklinde sorulur.

Paragrafta Yapı

Paragraf genellikle üç bölümden oluşur:

1. Giriş bölümü: İçinde bağlayıcı ögeler bulunmayan, genel ve bağımsız yargıların olduğu bölüm
2. Gelişme bölümü: Konunun örneklerle zenginleştirilip açıklandığı bölüm
3. Sonuç bölümü: Konunun özetlendiği ve bir sonuca bağlandığı bölüm

İpucu: Paragrafın "akışını bozan cümle" sorularında, paragrafın konu bütünlüğüne uymayan, işlenen düşüncelerin dışında bir düşünceye yer veren cümleyi bulmalısınız.

Anlatım Teknikleri

Paragrafta farklı anlatım teknikleri kullanılabilir:

• Açıklayıcı anlatım: Okuyucuyu bilgilendirmeyi amaçlar
• Tartışmacı anlatım: Bir düşüncenin yanlışlığını gösterip başka bir düşünceyi savunur
• Betimleyici anlatım: Gözlemleri okuyucunun gözünde canlanacak biçimde anlatır
• Öyküleyici anlatım: Belirli bir yer ve zamana bağlı olayı anlatır

Düşünceyi Geliştirme Yolları

Yazarlar düşüncelerini geliştirmek için çeşitli yollar kullanırlar:

• Tanımlama: "Korku; gerçek bir tehlikenin düşüncesinin uyandırdığı kaygı duygusudur."
• Karşılaştırma: "Makalede çoğunlukla nesnel yargılar hâkimken denemede öznel yargılar hâkimdir."
• Örneklendirme: "Kültür, bir toplumun yaşama biçiminde belirginleşir. Mesela bir Türk 'hayır' anlamında başını yukarı kaldırır."
• Tanık gösterme: Düşünceyi desteklemek için yetkili kişilerin görüşlerini kullanma

İsim (Ad) - Zamir (Adıl)

İsim (Ad)

İsimler, varlıkların, duyguların, düşüncelerin, kavramların ve çeşitli durumların karşılığı olarak kullanılan sözcüklerdir. Örneğin "Mavi iklim gibi çağırır beni sesin" cümlesinde "iklim" ve "sesin" birer addır.

İsimleri farklı açılardan sınıflandırabiliriz:

1. Varlıklara verilişlerine göre:

   • Cins ad (Tür adı): Aynı türden varlıkları karşılayan sözcükler (papatya, insan, çiçek)
   • Özel ad: Tek olan, benzeri olmayan varlıkları karşılayan sözcükler (Sabahattin Ali, İstanbul)

2. Varlıkların oluşuna göre:

   • Somut ad: Beş duyudan herhangi biriyle algılanabilen varlıklar (kağıt, kalem, yağmur)
   • Soyut ad: Beş duyudan herhangi biriyle algılanamayan kavramlar (mutluluk, sevinç, iyi)

3. Varlıkların sayılarına göre:

   • Tekil ad: Tek bir varlığı karşılayan adlar (ağaç, kalem)
   • Çoğul ad: "-lar/-ler" eki alarak birden fazla varlığı karşılayan adlar (ağaçlar, kalemler)
   • Topluluk adı: Çoğul eki almadığı hâlde çoğul anlamı olan adlar (orman, sürü, deste)

Zamir (Adıl)

Zamirler, adın yerini tutan sözcük türleridir. "Ona daha önce de söyledim" cümlesinde "ona" bir zamirdir.

Zamirler 5 çeşittir:

1. Kişi zamiri: İnsan adlarının yerini tutan zamirler (ben, sen, o, biz, siz, onlar)

2. İşaret zamiri: Adların yerini işaret yoluyla tutan zamirler (bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar)

   Dikkat: "O" ve "onlar" zamirleri insan adlarının yerini tutarsa kişi zamiri, insan dışı varlıkların yerini tutarsa işaret zamiridir.

3. Belgisiz zamir: Adların yerini belgisizlik yönüyle tutan zamirler (bazı, kimi, biri, çoğu, hepsi)

4. Soru zamiri: Adların yerini soru yoluyla tutan zamirler (hangisi, nereye, ne, kim)

5. Ek hâlindeki zamirler:

   • İlgi zamiri: Bir adın yerini tutan "-ki" eki (Sizinki yine okula gitmemiş.)
   • İyelik zamiri: Aitlik anlamı katan tamlanan ekleri $-m, -n, -ı, -miz, -nız, -ları$

Sıfat (Ön Ad)

Sıfatlar, adları niteleyen veya belirten sözcük türleridir. Sıfatlar her zaman addan önce gelir.

Niteleme Sıfatı

Adları renk, durum, biçim bakımından tamamlayan sıfatlardır. Ada sorulan "nasıl" sorusuna yanıt verir.

• Akıllı öğrenci (Nasıl öğrenci?)
• Kaygan yol (Nasıl yol?)

Belirtme Sıfatı

1. İşaret Sıfatı: Adları işaret yoluyla belirten sıfatlardır. Ada sorulan "hangi" sorusuna yanıt verir.

   • Bu olay (Hangi olay?)
   • Öteki çocuk (Hangi çocuk?)

2. Sayı Sıfatı: Adları sayı yoluyla belirten sıfatlardır.

   • Asıl sayı sıfatı: Üç yüz soru (Kaç soru?)
   • Sıra sayı sıfatı: Birinci kat (Kaçıncı kat?)
   • Üleştirme sayı sıfatı: Altışar saat (Kaçar saat?)
   • Kesir sayı sıfatı: Dörtte bir şans (Kaçta kaç şans?)

3. Belgisiz Sıfat: Adları belgisizlik yönüyle belirten sıfatlardır.

   • Birçok kişi
   • Bazı insanlar
   • Kimi öğrenciler

4. Soru Sıfatı: Adları soru yoluyla belirten sıfatlardır.

   • Hangi evde oturuyorsun?
   • Kaç ekmek alalım?

Dikkat: Sıfatları zamirlerden ayırmak için şuna dikkat edin: sıfatlar her zaman bir adın önüne gelir, zamirler ise adın yerini tutar.

Unvan sıfatları, kişilerin makam, meslek, statü ve rütbelerini bildiren sıfatlardır. Unvanlar, adın başında veya sonunda bulunabilir.

• Gazi Mustafa Kemal Paşa
• Ayşe Öğretmen

Adlaşmış sıfat, sıfat tamlamalarında ad kimi zaman düşer ve adın görevini sıfat yüklenir. Bu durumda sıfat, adın görevini üstlenerek adlaşır.

• Çürük meyveleri çöpe at. (Niteleme sıfatı)
• Çürükleri çöpe at. (Adlaşmış sıfat)

Sıfatlarda pekiştirme ve küçültme yapılabilir:

• Pekiştirme: simsiyah saç, darmadağınık oda, sarı sarı yapraklar
• Küçültme: genişçe oda, beyazımsı gömlek, sarımtırak yapraklar

Önemli ipucu: Sıfat yapan "ki" bitişik yazılır ve kendisinden sonra gelen adı yer ve zaman anlamıyla tamamlar.

• Yarınki maç (zaman)
• Karşıki dağ (yer)

Tamlamalar

Sıfat Tamlaması

Sıfatların adların önüne gelerek onlarla oluşturdukları söz öbeklerine sıfat tamlaması denir.

Sıfat + Ad Tamlayan + Tamlanan = Sıfat Tamlaması

• Çalışkan öğrenci
• Kırk gün (Kaç gün?)
• Nitelikli yazar (Nasıl yazar?)

Ad Tamlaması

Ad ve ad soylu bir sözcüğün aitlik ilgisi yönünden daha belirgin hâle gelmesi için başka bir ad ve ad soylu sözcük tarafından tamamlanmasıyla oluşan söz öbekleridir.

Ad tamlamaları, tamlayan ve tamlanandan oluşur.

Belirtili Ad Tamlaması

Tamlayanın ilgi eki $-ın, -in, -un, -ün$, tamlananın iyelik eki $-ı, -i, -u, -ü$ aldığı ad tamlamalarıdır.

• Kitabın sayfası (Neyin sayfası?)
• Benim kararım (Kimin kararı?)
• Soruların birçoğu (Neyin birçoğu?)

Belirtisiz Ad Tamlaması

Sadece tamlananın iyelik eki aldığı ad tamlamalarıdır.

• Kitap kapağı (Ne kapağı?)
• Soru sayısı (Ne sayısı?)

Takısız Ad Tamlaması

Tamlayan ve tamlananın ek almadığı ad tamlamalarıdır. Tamlayana sorulan "nasıl" sorusuna yanıt verir.

• Pamuk yorgan (Nasıl yorgan?)
• Taş kalp (Nasıl kalp?)

Zincirleme Ad Tamlaması

En az iki ad tamlamasının bir araya gelerek oluşturduğu ad tamlamalarıdır.

• Mahalle bakkalının camı
• Öğretmenlerin sınav soruları

Dikkat: Takısız ad tamlaması ile sıfat tamlamasını karıştırmamak gerekir.

• Yaşlı adam (Sıfat tamlaması)
• Altın bileklik (Takısız ad tamlaması)

Ad tamlamalarının özellikleri:

• Ad tamlamalarında tamlayan ve tamlanan zamir olabilir.
• Tamlayan durumdaki zamir düşebilir (Kitabım yok).
• Tamlayan ve tamlanan sıfat alabilir (Çalışkan öğrencinin zor sorularını çözdüm).
• Ad tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına farklı türde sözcükler girebilir.
• Belirtisiz ad tamlaması, bir sıfat tarafından tamamlanabilir (Eski edebiyat öğretmeni).
• Ad tamlamalarında tamlayan ve tamlanan yer değiştirebilir (Lambası yanıyordu köşkün).

Zarf (Belirteç)

Zarflar, eylemleri, eylemsileri, sıfatları ve kendi türünden sözcükleri çeşitli yönlerden belirten sözcük türleridir.

• Çocuk, kapıyı yavaşça açtı.
• Dün aldığımız ekmek bayatlamış.
• Sınavda çok zor sorular vardı.

Durum Zarfı

Eylemleri ve eylemsileri durum yönünden belirten sözcüklerdir. Eylemlere ve eylemsilere sorulan "nasıl" sorusuna yanıt verir.

• Eğri oturalım doğru konuşalım. (Nasıl konuşalım?)
• Adam çekine çekine içeri girdi. (Nasıl girdi?)

Cümlede eylem ve eylemsilere bazen nitelik anlamının yanında kesinlik, olasılık, yineleme ya da sebep anlamları da katar.

• Oraya asla gitmeyeceğim. (Kesinlik)
• Tane tane anlatırsan belki anlar. (İhtimal)
• Sürekli aynı konuyu konuşuyor. (Yineleme)

Dikkat: Niteleme sıfatı ile durum zarfını karıştırmamak gerekir: "Nasıl" sorusu ada sorulduğunda alınan yanıt niteleme sıfatını, eylem ve eylemsiye sorulduğunda alınan yanıt durum zarfını verir.

• Dikkatli bir çocuktu. (Nasıl çocuktu?) → Niteleme sıfatı
• Dikkatli davranıyordu. (Nasıl davranıyordu?) → Durum zarfı

Zaman Zarfı

Eylem ve eylemsileri zaman yönünden belirten sözcüklerdir. "Ne zaman" sorusuna yanıt verir.

• Program birazdan başlıyor. (Ne zaman başlıyor?)
• Az önce konuşan kimdi? (Ne zaman konuşan?)

Yer-Yön Zarfı

Eylem ve eylemsileri yer ve yön ilgisiyle tamamlayan sözcüklerdir. Eylem ve eylemsiye sorulan "nere" sorusuna yanıt verir.

• Dışarı çıkıp herkese kızdı. (Nere çıkıp?)
• Misafirleri içeri alalım. (Nere alalım?)

Miktar Zarfı (Azlık-Çokluk / Derecelendirme Zarfı)

Eylem, eylemsi, sıfat, adlaşmış sıfatı ya da başka bir zarfın anlamını miktar bakımından tamamlayan zarflardır. "Ne kadar" sorusuna yanıt verir.

• Çok çalışarak sınavı kazandı.
• Oldukça büyük bir evde oturuyor.
• Bizi kapıda epey beklettiler.

Soru Zarfı

Eylemleri soru yoluyla belirten sözcüklerdir.

• Köye ne zaman varırız?
• Bana niye bağırıyorsun?
• Ne gülüp duruyorsun?

Dikkat: "Ne" sözcüğü cümle içinde farklı görevlerde kullanılır: bir adın yerini tutarsa adıl, bir adı belirtip "hangi" sorusuna yanıt verirse sıfat, "niçin" ya da "çok" anlamlarında kullanılırsa zarf olur.

Edat (İlgeç) - Bağlaç - Ünlem

Edat (İlgeç)

Edatlar, tek başına anlamı olmayan ancak kullanıldığı cümlede anlam kazanan ve diğer sözcükler arasında anlamsal bağ kuran sözcük türüdür. Edatlar cümleden çıkarılınca anlam bozulur ya da değişir.

Bazı önemli edatlar ve kattıkları anlamlar:

• Kadar: Karşılaştırma, yaklaşıklık, ölçü, benzerlik, zaman anlamlarını katar.

  • Roman, öykü kadar ilgi görmedi.
  • Elli kadar öğrencisi var.

• Gibi: Benzerlik, karşılaştırma anlamlarını katar.

  • Kesilmiş limon dilimleri gibiydi güneş.
  • Senin gibi birini görmedim!

• İçin: Amaç-sonuç, neden-sonuç, görelik anlamlarını katar.

  • Onu mutlu etmek için çok uğraştım.
  • Sıkıldığı için dışarı çıktı.

• Göre: Karşılaştırma, uygunluk, görelik anlamlarını katar.

  • Bu araba seninkine göre daha ucuz.
  • Anneme göre elbise bakıyorum.

• İle: Durum, araç, birliktelik, sebep anlamlarını katar.

  • Üzüntüyle boynuma sarıldı.
  • Buraya kadar otobüsle gelmiş.

Bağlaç

Bağlaçlar, tek başına bir anlamı olmayan; aynı görevdeki sözcükleri, söz öbeklerini, anlamca birbiriyle ilgili cümleleri birbirine bağlayan sözcük türleridir. Bağlaçlar cümleden çıkarılınca cümlenin anlamı bozulmaz, sadece daralır.

Bazı önemli bağlaçlar:

• Ve: Leyla ve Mecnun bir halk hikâyesidir.
• Veya / Ya da: Annesi veya babası gelsin.
• Da / De: Sana da bunları aldım.
• Ne...ne: Ne geldi ne de aradı.
• Hem...hem: Hem sevindi hem sevindirdi.
• Ama: Okudum ama anlamadım.

Dikkat: "İle" bağlacı ile "ile" edatını karıştırmamak gerekir: Yerine "ve" yazılabiliyorsa bağlaç, yazılamıyorsa edattır.

• Şiirle müzik her zaman birbirinden beslenmiştir. (Bağlaç)
• Elindeki boyayla her tarafı boyadı. (Edat)

Ünlem

Ünlemler, sevinç, acı, korku... vb. duyguları anlatan veya seslenme, buyruk, onaylama gibi durumları bildiren sözcük türleridir.

• Hey, buraya bak!
• Eyvah, ona haber vermeyi unuttuk!
• Vah vah, yazık oldu bu çocuğa!
• Tüh, nasıl unuttum seni!

Ünlemler cümle içinde değişik görevlerde bulunabilirler:

• Kimsenin ahını alma. (Ad)
• Amansız bir derde düştük. (Sıfat)
• Her işi vahlayarak yapma! (Zarf)

Fiil (Eylem)

Fiiller, iş, oluş veya durum bildiren sözcüklerdir. Fiiller kip ve şahıs ekleriyle çekimlenerek cümlede yüklem olarak kullanılır.

Kip

Fiiller iki tür kiple çekimlenir:

1. Haber Kipleri:

   • Görülen Geçmiş Zaman $-dı$: Eylemin geçmişte yapıldığını ve yapılırken tanık olunduğunu belirtir.
     • Kitabı beraber okuduk.
   • Duyulan Geçmiş Zaman $-mış$: Eylemin geçmişte yapıldığını ve başkasından öğrenildiğini belirtir.
     • Kitabı beraber okumuşlar.
   • Şimdiki Zaman $-yor$: Eylemin henüz yapılmakta olduğunu belirtir.
     • Kitabı beraber okuyoruz.
   • Gelecek Zaman $-ecek$: Eylemin gelecekte yapılacağını belirtir.
     • Kitabı beraber okuyacağız.
   • Geniş Zaman $-r, -ar, -er$: Eylemin her zaman yapıldığını ve yapılacağını belirtir.
     • Kitabı beraber okuruz.

2. Dilek Kipleri:

   • Gereklilik $-meli$: Eylemin yapılması gerektiğini belirtir.
     • Kitabı okumalısın.
   • Dilek-Koşul (Şart) $-sa$: Eylemin gerçekleşmesinin bir şarta bağlı olduğunu belirtir.
     • Kitabı okursan ne demek istediğimi anlarsın.
   • İstek $-a, -e$: Eylemin gerçekleşmesinin bir isteğe bağlı olduğunu belirtir.
     • Kitabı okuyalım.
   • Emir: Eylemin yapılmasını buyurur. (Eki yoktur)
     • Kitabı oku.

Çekimli Fiil

1. Basit Çekimli Eylem: Tek kip eki olan eylemdir.

   • gitmeliyim (gereklilik kipi)
   • dinledik (görülen geçmiş zaman)

2. Birleşik Çekimli Eylem: Basit çekimli eylemin ek eylem almasıdır.

   • Hikâye Birleşik Çekimli Eylem: Fiil + kip + $-di$
     • biliyordu $bilmek fiili + şimdiki zaman + hikâye$
   • Rivayet Birleşik Çekimli Eylem: Fiil + kip + $-miş$
     • yazacakmış $yazmak fiili + gelecek zaman + rivayet$
   • Şartlı Birleşik Çekimli Eylem: Fiil + kip + $-se$
     • dinlemezse $dinlemek fiili + geniş zaman + şart$

Ek Eylem (Ek Fiil)

Sözcük özelliğini yitirip ek durumuna gelen "imek $i-$" eylemidir. İki görevi vardır:

1. Basit çekimli eylemleri birleşik çekimli yapar:

   • Ah gitmeden görseydim onu. (görse idim)
   • O bizi arayacakmış. (arayacak imiş)

2. Ad soylu sözcükleri yüklem yapar:

   • Bugün hava çok sıcaktı. (sıcak idi)

Ek eylemin dört çekimi vardır:

• Ek eylemin -di'li geçmiş zamanı (idi): O her zaman böyle vefalıydı.
• Ek eylemin -miş'li geçmiş zamanı (imiş): Zavallı çocuk çok hastaymış.
• Ek eylemin şart çekimi (ise): Kazak inceyse değiştir.
• Ek eylemin geniş zaman çekimi: Seni kırdığım için üzgünüm.

Fiillerde Olumsuzluk

Eyleme, işin gerçekleşmediği anlamını katar. $-ma/-me$

• Kitabı okumadım.
• Seni görmez onlar.

Fiillerde Soru

Eylemin soru bağlamında çekimlenmesidir. (mı, mi, mu, mü)

• Onu tanıyor musun?

Fiillerde Anlam Kayması

Bir kip ekinin başka bir kip eki yerine kullanılmasıdır.

• Yarın buraya geliyor. (gelecek zaman yerine şimdiki zaman)
• Nasrettin Hoca, bir gün göle gider. (geniş zaman yerine duyulan geçmiş zaman)

Eylemsi (Fiilimsi)

Eylemsi, eylem anlamını kaybetmeden cümle içinde sıfat, zarf ve ad olarak kullanılan sözcüklerdir.

Özellikleri

• Eylem anlamını kaybetmeden cümle içinde sıfat, zarf ve ad olarak kullanılan sözcüklerdir.
• Eylemden türerler.
• Olumsuzluk eki $-ma, -me$ alabilirler.
• İsim fiil ve sıfat filler isim çekim eklerini alırlar.
• Fiil çekim eklerini (şahıs ve kip ekleri) almazlar.
• Yan cümlecik olurlar.
• Cümlede ad soylu sözcük gibi görev yaparlar.
• İsim fiil, sıfat fiil ve zarf fiil olmak üzere üç tür eylemsi vardır.

Sıfat Fiil (Ortaç)

Eylem anlamını yitirmeden cümle içinde genellikle sıfat görevinde olan sözcüklerdir.

Ekleri: -an/-ası/-mez/-ar/-dik/-ecek/-miş

Örnek:

• Kitap okumayan insanları anlamıyorum.
• Çıkmaz bir sokağa girmiştik.
• Gördüğü herkese selam verdi.
• Görülecek hesabımız vardı onunla.
• İmzalanmış belgeleri bir tarafa koydu.

Bazen sıfat görevinde olmayabilirler:

• Beni beklediğini bilmiyordum.
• Şairin Üsküdar'da yaşadığını duyduk.

Kalıcı Ad

Bazı sıfat ve ad eylemler kalıplaşarak eylemsilik özelliğini yitirir ve bir varlık ya da kavrama ad olurlar. Örnek: Dolmuş, çağlayan, dolma, sarma...

Eylemsilerin olumsuzu yapılabilirken kalıcı adların olumsuzu yapılamaz:

• Bu sebzeleri dondurmam lazım. (dondurmamam) → Eylemsi
• Hadi, dondurma alalım. (dondurmama x) → Kalıcı ad

Taktik Eylemsi ve çekimli eylemi ayırt etmek için: Eylemsiler cümleden atılabilirken çekimli eylemler atılamaz.

• Sakın bunlara gülme! → Çekimli fiil
• Gülme ve ağlama, insan bu ikisinden ibarettir. → Eylemsi

Eylemsi ve kalıcı adları ayırt etmek için: Eylemsiler olumsuzluk eki alabilirler fakat kalıcı adlar olumsuzluk eki almazlar.

• Masadaki çakmak kaybolmuştu. → Kalıcı ad
• Çiviyi çakmak ona oldukça zor gelmişti. → Eylemsi