SÖZCÜKTE YAPI: Kök Türleri

Sözcükte Yapı TYT konusunda ilk öğreneceğimiz kavram, sözcüklerin kökleridir. Sözcüklerin anlamlı en küçük parçasına kök denir.

Ortak Kök: Aynı kökten türeyen ve aralarında anlam bağı olan sözcüklerdir.

• "Eski ayakkabını attım" ve "ayakkabın eskisi" örneklerinde "eski" ortak köktür
• "Kavimler göçü önemlidir" ve "Türkiye'ye göç etti" örneklerinde "göç" ortak köktür
• "Barış ilan edildi" ve "Ali ile barıştı" örneklerinde "barış" ortak köktür

Sesteş Kök: Yazılışları ve okunuşları aynı fakat anlamları farklı olan köklerdir.

• "Dizini incitti" ve "Çiçekleri dizdi" örneklerinde "diz" sesteş köktür
• "Düştü" ve "Düşünde Ali'yi gördü" örneklerinde "düş" sesteş köktür

Kök Bulma Çalışması:

• söylerdi → söz-le
• ünlem → ün
• sarardı → sarı
• ekinler → ek
• ilerledi → ileri

Hem İsim Hem Fiil Olarak Kullanılabilen Kökler:

• dal, kız, tat, taş gibi sözcükler hem isim hem fiil kökü olabilir
• Örneğin "tat" kökü: tatlı (isim), tatmak (fiil)

Önemli Bilgi: Sevdalı → kökü sevda, gelin → gel, solungaç → solu, başak → baş, yağmur → yağ gibi örneklerde doğru kök bulma çalışması yapmalısınız. Sözcükte Yapı PDF'lerinde bu tür örnekler sıkça karşınıza çıkacaktır.

Kök Türleri ve Örnekleri

Sözcükte Yapı Konu Anlatımında kökler genellikle isim kökü (İK) ve fiil kökü (FK) olarak ikiye ayrılır. Aşağıda fiil ve isim köklerine çeşitli örnekler verilmiştir:

Fiil Kökleri (FK):

• görevli → gör (fiil kökü)
• yaralı → yar (fiil kökü)
• kavşak → kav (fiil kökü)
• ayrılık → ayr (fiil kökü)
• çevre → çevir (fiil kökü)
• dergicilik → der (fiil kökü - toplamak anlamında)
• anlamda → anla (fiil kökü)
• biçimsel → biçim (fiil kökü)

İsim Kökleri (İK):

• işler → iş (isim kökü)
• yaklaştı → yakın (isim kökü)
• yalnızlık → yalın (isim kökü)
• ağardı → ak (isim kökü)
• kanadı → kan (isim kökü)
• dilenci → dil (isim kökü)
• dizi → diz (isim kökü)

Dikkat Edilmesi Gereken Nokta: Sözcükte Yapı PDF TYT sınavlarında kökleri doğru tespit etmek büyük önem taşır. Bazı kelimelerin köklerini bulmak zor olabilir; örneğin "yaklaştı" sözcüğünün kökü "yakın" isim köküdür, "yak" fiil kökü değildir.

Kök ve Ek örnekleri üzerinde çalışırken, sözcüğün anlamını düşünerek kökü belirlemeye çalışın. Sözcükte Yapı Nedir sorusunun cevabı tam olarak budur: bir sözcüğün köke ve eklere ayrılarak incelenmesidir.

EK BİLGİSİ

Sözcükte Yapı PDF konusunda ekler ikiye ayrılır: yapım ekleri ve çekim ekleri.

Çekim Ekleri kendi içinde ikiye ayrılır:

1. İsim Çekim Ekleri:

   • Çoğul eki (-lar/-ler)
   • İyelik eki
   • İlgi/tamlayan eki
   • İsim hal (durum) ekleri
   • İsmi yüklem yapan ekler

2. Fiil Çekim Ekleri:

   • Kip (haber + dilek)
   • Şahıs (kişi)
   • Birleşik çekim

Çoğul Eki (-lar/-ler):

• "gel-di-ler" örneğinde "-ler" üçüncü çoğul şahıs ekidir

İlgi/Tamlayan Eki:

• adam-ın, inek-in, ben-im, sen-in, o-nun

İyelik Eki (Tamlayan):

• ev-im (1. tekil iyelik eki - benim)
• ev-in (2. tekil iyelik eki - senin)
• ev-i (3. tekil iyelik eki - onun)
• ev-imiz (1. çoğul iyelik eki - bizim)
• ev-iniz (2. çoğul iyelik eki - sizin)
• ev-leri (3. çoğul iyelik eki - onların)

Örnek: "Kitabın çok eskimiş" cümlesinde "kitabın" sözcüğünde "-ın" 2. tekil iyelik ekidir. "Kitabı eskimiş" cümlesinde ise "-ı" 3. tekil iyelik ekidir.

Tamlamalar:

• Tamlayan + Tamlanan şeklinde oluşur
• "kalemin kapağı" örneğinde "kalemin" tamlayan, "kapağı" tamlanandır
• "kalemin" sözcüğünde "-in" ilgi/tamlayan ekidir
• "kapağı" sözcüğünde "-ı" 3. tekil iyelik ekidir

Ekler ve Sözcükte yapı PDF çalışmalarında bu kavramları çok iyi anlamalısınız, çünkü TYT sınavlarında sıklıkla karşınıza çıkacaktır.

İsim Hal (Durum) Ekleri

Sözcükte Yapı Konu Anlatımı TYT sınavlarında önemli bir yere sahip olan isim hal ekleri dört temel başlıkta incelenir:

a) Belirtme Durumu (-ı/-i/-u/-ü):

• "Evi temizledi" cümlesinde "ev-i" belirtme durum ekidir
• "Kutuyu kaldırdı" cümlesinde "kutu-yu" belirtme durum ekidir

Dikkat: Belirtme durum eki ile iyelik ekini karıştırmayın:

• "Kalem çok güzeldi" cümlesinde "-i" iyelik ekidir
• "Kalem kırdım" cümlesinde "-i" belirtme durum ekidir
• "Kadir'in kalemi çok..." cümlesinde "-i" iyelik ekidir
• "Adem'in kalemini..." cümlesinde "-i" iyelik eki, "-ni" belirtme durum ekidir

Tamlayan ve Tamlanan:

• Tamlayan-Tamlanan ilişkisinde iyelik eki önemlidir
• "Tavuğun yumurtaları" örneğinde "tavuğun" tekil olduğu için 3. tekil iyelik eki alır
• "Tavukların yumurtaları" örneğinde "tavukların" çoğul olduğu için 3. çoğul iyelik eki alır

Önemli Not: Bir sözcük hem iyelik hem belirtme durum ekini alabilir:

• "ev-i-n-i yaktım" örneğinde "-i" 3. tekil iyelik eki, "-i" belirtme durum ekidir

İpucu: Bir ekin iyelik eki olup olmadığını anlamak için başına "onun" kelimesi getirilebiliyorsa o ek iyelik ekidir. Sözcükte Yapı özet konularında bu ayrım çok önemlidir.

30 tane Ek Kök örneği içeren kitaplarda bu konuyu daha detaylı çalışabilir, Ek kök ayırma programı kullanarak bilgilerinizi pekiştirebilirsiniz.

İsim Hal (Durum) Ekleri - Devamı

Sözcükte Yapı PDF - bilgenç kaynaklarında isim hal eklerinin devamı şöyle anlatılır:

b) Yönelme/Yaklaşma Durumu (-e/-a):

• ev-e
• okul-a
• kutu-y-a (kaynaştırma harfi ile)

c) Bulunma/Kalma Durumu (-da/-de):

• Cümlede bulunma anlamı katar
• Dikkat: "Gözde öğrenci", "sözde insan" örneklerinde "-de" yapım ekidir, bulunma durumu eki değildir.

d) Ayrılma/Çıkma Durum Eki (-dan/-den):

• Dikkat: "-in/-ın" yerine kullanılırsa ilgi/tamlayan eki olur
• Örnek:
  • "adamlar-dan ilgi kişisi" (ilgi/tamlayan eki işlevinde)
  • "adamlar-da" (bulunma durumu)
  • "adamlar-dan kaçtı" (ayrılma durumu)
• Bazen yapım eki olabilir: "sudan sebep" örneğinde olduğu gibi

e) Yalın Hal:

• Yukarıdaki dört halden herhangi birini almamış sözcükler yalın haldedir
• Örnekler: "ev çok güzel", "evlilik", "evlilikler"

Önemli Bilgi: Sözcükte Yapı PDF Test çalışmalarında hal eklerinin işlevlerini iyi ayırt etmelisiniz. Bazen aynı ek farklı işlevlerde kullanılabilir.

Sözcük yapısı 6. sınıf müfredatında temel düzeyde öğretilse de, TYT Konu Anlatımı kapsamında daha detaylı ve karmaşık örneklerle karşılaşacaksınız. 5.sınıf ek kök çalışma kağıdı ile temel bilgilerinizi pekiştirip, 100 tane ekine köküne ayrılmış kelimeler üzerinde çalışarak konuyu daha iyi kavrayabilirsiniz.