Anlam İlişkilerine Göre Cümleler
Cümleler arasında farklı anlam ilişkileri vardır. Bunlardan biri neden-sonuç ilişkisidir. Bu tür cümlelerde, bir durumun veya eylemin oluş sebebi açıklanır. "Karnı acıktığı için bebek ağlamaya başladı" cümlesinde bebeğin ağlamasının nedeni karnının acıkmasıdır. Neden-sonuç ilişkisini genellikle "için, diye, çünkü" gibi sözcüklerle ya da "-den, -dan" ekleriyle görürüz.
Amaç-sonuç ilişkisi olan cümlelerde ise bir eylem veya durum, amacını belirterek ifade edilir. "Okula gitmek üzere evden çıktı" cümlesinde evden çıkmanın amacı okula gitmektir. Amaç anlamı "için, diye, üzere" gibi sözcüklerle sağlanır. Amaç-sonuç cümlelerinde önemli olan nokta, henüz sonuca ulaşılmamış olmasıdır. Yani "Kaza yapmamak için dikkatli davranıyordu" cümlesinde, kaza yapma durumu henüz gerçekleşmemiştir.
Koşul-sonuç ilişkisi bulunan cümlelerde, bir yargının gerçekleşmesi başka bir yargının gerçekleşmesine bağlıdır. "Konuyu dikkatlice dinlersen öğrenirsin" cümlesinde öğrenme, dikkatle dinleme koşuluna bağlanmıştır. Koşul anlamı genellikle "-sa/-se, -dıkça/-dikçe" ekleri ve "ki" bağlacıyla sağlanır.
💡 Amaç-sonuç ve neden-sonuç cümlelerini ayırt etmekte zorlanıyorsan, "için" yerine "amacıyla" sözcüğünü koy. Cümle anlamlı oluyorsa amaç-sonuç, olmuyorsa neden-sonuç ilişkisidir.