8. Sınıf Türkçe Ders Notları

Bu kapsamlı Türkçe ders notları, 8. sınıf müfredatının temel konularını içeriyor. Fiilimsiler, sözcük anlamı ve cümle çözümlemesi gibi konular hem yazılı sınavlarda hem de LGS'de sıklıkla soruluyor.

Bu notlarda öğreneceğin konular günlük hayatta da işine yarayacak. Türkçeyi daha iyi anlaman, hem okuma hem yazma becerilerini geliştirecek.

Dikkat! Bu konuları ezberleme yerine anlayarak öğrenmeye odaklan. Örnekleri mutlaka incele!

Fiilimsiler (Eylemsiler)

Fiilimsi, fiilden türemiş ama fiil gibi çekimlenemeyen sözcüklerdir. Cümlede isim, sıfat veya zarf gibi görevlerde kullanılırlar.

İsim-fiil (Mastar): -ma/-me, -mak/-mek, -ış/-iş/-uş/-üş ekleriyle yapılır. Cümlede isim görevi yapar.

• Onunla tanışmayı ben de istiyorum.
• Balık tutmak bir yetenek işidir.

Sıfat-fiil (Ortaç): -an/-en, -ası/-esi, -mez, -ar/-er/-ır/-ir, -dık/-dik/-duk/-dük, -acak/-ecek, -mış/-miş/-muş/-müş ekleriyle yapılır. Çoğunlukla sıfat görevi yapar.

• Yaralanan yolcular hastaneye kaldırıldı.
• İnanılır bir olay değil yaşadığımız.

Zarf-fiil (Ulaç): -ken, -alı/-eli, -madan/-meden, -ince/-ınca/-unca/-ünce gibi eklerle yapılır. İki cümleyi bağlar ve zarf görevi yapar.

• Dereyi görmeden paçaları sıvama.
• Konuşarak halletmeliyiz bütün problemleri.

İpucu: Fiilimsiler çekimli fiil olamaz, yüklem olamazlar. Sadece ek-fiil alarak yüklem olabilirler!

Zarf-Fiil (Bağ-Fiil / Ulaç) Detayları

Zarf-fiiller birleşik cümlelerde iki cümleyi bağladıkları için bağlaç, özne-nesne-tümleç aldıkları için fiil sayılırlar. Çekim ekleri alamazlar.

En yaygın zarf-fiil ekleri: -ken, -alı/-eli, -madan/-meden, -ince/-ınca/-unca/-ünce, -ip/-ıp/-up/-üp, -arak/-erek, -dıkça/-dikçe/-dukça/-dükçe, -a...-a, -r...-maz/-mez, -casına/-cesine

Örnekler:

• Dereyi görmeden paçaları sıvama. (zaman)
• El elin eşeğini türkü çağırarak arar. (tarz)
• İçeri girer girmez konuşmaya başladı. (zaman)
• Çocuklar konuşa konuşa yanımızdan geçtiler. (tarz)

Bu yapılar sayesinde basit cümleler birleşik hale gelir ve anlatım daha zengin olur.

Not: Zarf-fiillerin bulunduğu kısım "yan cümle" olarak adlandırılır!

Sözcükte Anlam Türleri

Sözcükler cümlelerde farklı anlamlarda kullanılabilir. Gerçek anlam, sözlükteki ilk anlamdır ve aklımıza ilk gelen anlamdır.

Yan anlam, gerçek anlamdan benzerlik kurularak oluşur. Şekil veya işlev bakımından benzerlik vardır.

• Sandalyenin ayağı kırılınca yere düştüm. (insan ayağı → sandalye ayağı)

Mecaz anlam, sözcüğün gerçek anlamından uzaklaşıp başka anlamda kullanılmasıdır. Genellikle somut kelimeler soyutlaştırılır.

• Bugün söylediklerin kalbimi çok kırdı. (kalp → duygular)

Terim anlam, spor, sanat, bilim gibi özel alanlardaki anlamlardır.

• Fenerbahçe sağ taraftan korner kullanacak. (spor terimi)

Dikkat: Mecaz anlamda kullanılan sözcükler genellikle deyimlerde karşımıza çıkar!

Sözcük Anlamı Özel Durumlar

Ad aktarması $Mecaz-ı Mürsel$: Bir varlık yerine onun bir parçası veya özelliği söylenerek anlatım yapılır.

• Orhan Kemal'i severek okurum. (yazar → eserleri)
• Uçak Ankara'ya inmek üzeredir. (şehir → havalimanı)

Dolaylama: Tek sözcükle anlatılabilecek kavramlar birden fazla sözcükle söylenir.

• Hayat arkadaşıyla geziye çıktı. (eşi)
• Kara altınıyla ünlü şehrimiz. (kömür)

Soyut ve Somut Anlam: Somut sözcükler duyu organlarımızla algılanır (kuş, kalem, deniz). Soyut sözcükler algılanamazlar (mutluluk, cesaret, umut).

Güzel adlandırma: Korkulan, çekinilen kavramların başka sözcüklerle ifade edilmesidir.

• Hakkın rahmetine kavuştu. (öldü)
• İnce hastalık. (verem)

İpucu: Bu anlam olaylarını günlük konuşmalarda da çok kullanıyoruz!

Sözcükler Arası Anlam İlişkileri

Eş anlamlı sözcükler aynı kavramı karşılar ama yazılışları farklıdır: cesur-yürekli, cahil-bilgisiz, enkaz-yıkıntı.

Eş sesli (sesteş) sözcükler yazılışları aynı ama anlamları farklıdır: yaş $ıslaklık/yaşama süresi$, yüz $surat/sayı$, gül $çiçek/gülme eylemi$.

Zıt anlamlı sözcükler anlam bakımından karşıttır: acı-tatlı, zengin-fakir, sıcak-soğuk, uzun-kısa.

Yakın anlamlı sözcükler anlamdaş gibi görünür ama tam karşılamaz: basmak-ezmak, tutmak-yakalamak, tanıdık-arkadaş.

Genel ve özel anlamlı sözcükler: Kapsam bakımından farklılık gösterir. "Meyve" genel, "elma" özel anlamlıdır. "Şehir" genel, "İstanbul" özel anlamlıdır.

Nicelik-nitelik anlamlı sözcükler: Sayılabilen/ölçülebilen özellik bildirirse nicelik, sayılamayan/ölçülemeyen özellik bildirirse nitelik anlamlıdır.

Not: Bu ilişkileri anlamak, hem anlam hem de sınavlar için çok önemli!

Sözcük Gruplarında Anlam

İkilemeler, anlatımı etkili kılmak için iki sözcüğün biçim-anlam ilişkisiyle bir araya getirilmesidir. Her zaman ayrı yazılır.

• Aynı sözcük tekrarı: uzun uzun, baş başa
• Eş anlamlı: ses seda, güçlü kuvvetli
• Zıt anlamlı: er geç, aşağı yukarı
• Yansıma: horul horul, şırıl şırıl

Deyimler en az iki sözcükten oluşan kalıplaşmış söz gruplarıdır. Mecaz anlam taşır ve tek sözcük gibi görev yapar.

• Bardağı taşırmak: sabrı tüketmek
• Can atmak: bir şeyi yapmayı çok istemek
• Göz boyamak: yapamadığı halde yapar gibi görünmek

Deyimlerin sözcük sırası değiştirilemez ve yerine başka söz getirilemez. "Kafa tutmak" yerine "baş tutmak" denemez.

Önemli: Deyimler hangi cümlede kullanılırsa kullanılsın aynı anlamı verir!

Atasözleri ve Yansıma Sözcükler

Atasözleri atalarımızın yaşam deneyimlerini kuşaktan kuşağa taşıyan, öğüt veren kalıplaşmış sözlerdir.

• Kim söylediği belli değildir
• Çoğu mecaz anlamlıdır: "Ayağını yorganına göre uzat" (giderini gelirine göre ayarla)
• Tek sözcüğü bile değiştirilemez
• Genellikle tek yargı bildirir

Vecizeler (Özdeyişler), bir düşünceyi kısa ve etkili biçimde anlatan, kim söylediği belli olan sözlerdir.

• "Öğretmenler, yeni nesil sizin eseriniz olacaktır." - Atatürk

Yansıma sözcükler doğadaki seslerin taklit edilmesiyle oluşur.

• İnsan sesi: fış (fısıldamak), hapşu (hapşırmak)
• Hayvan sesi: miyav, hav, me
• Doğa/eşya sesi: pat, şır, tak, güm

Cümlede isim, sıfat, zarf, fiil olarak kullanılabilir ve ikileme oluşturabilir.

Dikkat: Mecaz anlamda kullanıldığında yansıma özelliği kalkmaz!

Cümlelerin İfade Ettiği Anlam Özellikleri - 1

Tanım cümlesi: Bir kavramı belirgin özellikleriyle anlatan cümleler. "Bu nedir?" sorusunun cevabını verir.

Karşılaştırma cümlesi: İki varlığı ortak/farklı yönleriyle ele alır. "Kadar, gibi, en, daha" ifadeleri kullanılır.

Üslup cümlesi: Sanatçının dili kullanma biçimi, sözcük seçimi, anlatım özelliklerinden bahseder.

İçerik cümlesi: Eserin konusu, mesajı, duygu-düşünce-hayallerinden söz eder.

Yorum cümlesi: İfade edilen durumun değerlendirildiği öznel cümleler. Anlatıcının kendi yorumunu bildirir.

Varsayım cümlesi: Gerçekleşmemiş bir eylemi gerçekmiş gibi kabul eder. "Diyelim ki..." ifadesi kullanılır.

İhtimal cümlesi: Kesin anlam içermez, olasılık bildirir. "Belki, galiba, sanırım" gibi ifadeler vardır.

Eleştiri cümlesi: Bir yapıtın kusurlu/güzel yönlerini ortaya koyan kişisel yargılar. Olumlu veya olumsuz olabilir.

İpucu: Bu cümle türleri metin analizi sorularında sıklıkla soruluyor!

Cümlelerin İfade Ettiği Anlam Özellikleri - 2

Öz eleştiri cümlesi: Kişinin kendi davranışlarına yönelik olumsuz eleştiriler.

Eşitlik cümlesi: Varlık/olaylar arasındaki eşitliği belirtir. "Maç sonunda iki takım da bir puana razı oldu."

Aşamalılık cümlesi: Belli süre içindeki değişimi anlatır. "Gitgide, gittikçe" ifadeleri kullanılır.

Ön yargı cümlesi: Önceden edinilmiş olumlu/olumsuz görüşleri ortaya koyan kişisel yargılar.

Birliktelik cümlesi: "Ve, ile, birlikte" gibi ifadelerle yapılan birliktelik bildiren cümleler.

Sezgi cümlesi: Olayların gidişinden neler olacağını hissetmeyi anlatan önceden tahmin ifadeleri.

Abartma cümlesi: Anlatımı çekici kılmak için olağanüstü ifadeler. "Gözyaşları sel oldu."

Gerçekleşmemiş beklenti cümlesi: Beklenen olayın gerçekleşmediğini anlatır. Genellikle hikâye birleşik zamanla çekimlenir.

Öneri cümlesi: Bir sorunun çözümü veya işin yapılmasıyla ilgili öne sürülen görüşler.

Başarı sırrı: Bu cümle türlerini örnekleriyle birlikte ezberlersen, sınavlarda çok avantajın olur!