Noktalama İşaretlerinin Temel İşlevi

Noktalama işaretleri, duygu ve düşüncelerimizi daha açık ifade etmek ve yazıyı anlaşılır kılmak için kullanılır. Toplam 17 farklı noktalama işareti vardır. Bunların her biri kendine özgü görevlere sahiptir.

Nokta (.), cümle sonlarında ve bazı kısaltmalarda kullanılır. Tamamlanmış cümlelerin sonuna konulur: "Bu hikâyeyi kimsenin duymasını istemez." Kısaltmalarda da nokta kullanılır: "Prof.", "s." gibi. Ancak TDK, TBMM gibi büyük harfli kısaltmalarda nokta kullanılmaz.

Virgül (,), cümle içinde öğeleri ayırmak ve sıralamak için en sık kullanılan işarettir. Birbiri ardına sıralanan eş görevli sözcükleri ayırmak için kullanılır. Ayrıca ara sözleri belirtmek ve vurgu yapmak için de kullanılabilir: "Yanımıza yaklaşan adam, her hâlinden belli olduğu üzere buraların yabancısıydı."

İpucu: Konuşma dili gibi düşünüp nefes alacağın yerlere virgül koymak yerine, cümledeki anlam bütünlüğünü bozmayacak şekilde virgül kullanmayı öğren!

Noktalama işaretleri, sınavlarda en çok karşılaşılan konulardan biridir. Bu nedenle her işaretin görevini iyi bilmek, yazılı anlatımda başarılı olmanın anahtarlarından biridir.

Diğer Önemli Noktalama İşaretleri

Ünlem işareti (!), duygu yüklü cümlelerden sonra kullanılır. Sevinç, korku, şaşkınlık gibi güçlü duyguları ifade eder: "Vay canına!" Ayrıca, söylevlerde ve emir cümlelerinden sonra da kullanılır: "Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz'dir. İleri!"

Soru işareti (?), soru cümlelerinin sonuna konur. İçinde soru anlamı taşıyan her cümlenin sonunda bulunmalıdır: "Beni avutmak için bir yalan bulamadın mı?" Ancak içinde soru sözcüğü olduğu halde soru anlamı taşımayan cümlelerde kullanılmaz.

Üç nokta (...), tamamlanmamış cümleleri gösterir. Ayrıca örneklerin devam ettiğini belirtmek için de kullanılır: "Bu gezide her öğrenci bir yemek getirmişti: köfte, dolma, helva..." Alıntılarda atlanmış bölümleri göstermek için de üç nokta kullanılır.

İki nokta (:), kendisinden sonra açıklama veya örnek gelecek cümlelerin sonuna konur. Edebî metinlerde konuşma çizgisinden önce de kullanılır. İki noktadan sonra bağımsız bir cümle başlıyorsa, ilk sözcük büyük harfle yazılır.

Dikkat! Noktalı virgül (;), içinde virgül bulunan cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır. Böylece karışıklığı önler ve anlamı netleştirir.

Her noktalama işareti, cümlelerimize farklı bir anlam katar. Doğru kullanıldığında yazılarımız daha anlaşılır ve etkili olur.

Önemli Noktalama İşaretleri ve Kullanımları

Parantez ( ), cümledeki anlamı tamamlayan ek bilgileri vermek için kullanılır. Parantez içindeki ifadeler cümle dışında kalır: "Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz." Tiyatro eserlerinde konuşanın durumunu açıklamak için de kullanılır.

Kesme işareti ('), özel adlara gelen ekleri ayırmak için kullanılır: "Türkiye Cumhuriyeti'ni", "Ayşe Hanım'dan". Sayılara getirilen ekleri ayırmak için de kullanılır: "1985'te", "8'inci". Kurum, kuruluş ve iş yeri adlarına gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz. Özel adlara getirilen yapım ekleri de kesmeyle ayrılmaz: "Türklük", "Mehmetler".

Tırnak işareti (" "), doğrudan alıntıları göstermek için kullanılır. Vurgulanmak istenen sözcükleri belirtmek için de kullanılır: "Var mı böyle bir zaman, adı "şimdi" olan?" Edebî eser isimleri de tırnak içinde yazılabilir. Tırnak içindeki alıntının sonundaki noktalama işareti tırnak içinde kalır.

Kısa çizgi (-), sözcükler bölünürken satır sonuna konur. "-den...-a, ve, ile, ila, arasında" anlamlarını vermek için kullanılır: "Türkçe-Fransızca Sözlük", "Ankara-İstanbul uçak seferleri". Tarih aralıklarını belirtmek için de kullanılır: "1939-1945".

Pratik bilgi: Kesme işaretini doğru kullanmak için özel ad niteliğinde olup olmadığına dikkat et! Örneğin "Türkiye Büyük Millet Meclisine" yazarken kesme işareti kullanılmaz.

Uzun çizgi (—), satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Karşılıklı konuşmalarda kişilerin sözlerinin başına konur: — Ne iş yaparsın? — Yazı yazarım.

Az Bilinen Noktalama İşaretleri ve Kullanımları

Eğik çizgi (/), yan yana yazılması gereken şiir mısralarının arasına konur: "Memleket isterim/Yaşamak sevmek gibi gönülden olsun". Adres yazarken apartman ve daire numarası arasına da konur: "Laleli Sokak, 5/10 Kavaklıdere/ANKARA". Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı birbirinden ayırmak için de kullanılır: "18/11/1969".

Köşeli parantez ([]), ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda ya da alıntılarda, orijinal metinde olmayan bilgileri göstermek için kullanılır: "Halikarnas Balıkçısı $Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)$ en güzel eserlerini Bodrum'da yazmıştır." Bilimsel çalışmalarda, metinde bulunmadığı halde araştırmacı tarafından tamamlanan kısımları göstermek için de kullanılır.

Tek tırnak işareti (''), tırnak içinde verilen ve yeniden tırnağa alınması gereken sözleri belirtmek için kullanılır: "Öğretmen 'Şiirler içinde 'Han Duvarları' gibisi var mı?' dedi." Dil yazılarında örnek olarak verilen kelimelerin anlamlarını göstermek için de kullanılır.

Denden işareti ("), bir yazıda alt alta gelen aynı sözcüklerin tekrar yazılmasını önlemek için kullanılır. Maddelerin sıralanmasında veya çizelgelerde kullanışlıdır.

Düzeltme işareti ^, yazılışları aynı, anlamları farklı olan sözcükleri ayırt etmek için kullanılır: "adem (yokluk), âdem (insan)". Arapça ve Farsçadan dilimize giren sözcüklerdeki ince "g, k" ünsüzlerinden sonra gelen "a, u" ünlüleri üzerine konur: "hikâye", "kâğıt". Nispet i'sini belirtmek için de kullanılır: "askerî", "dinî".

Önemli not: Noktalama işaretlerini kullanırken anlam karışıklığına yol açmamaya dikkat etmelisin. Her işaretin kendine özgü kuralları vardır ve bu kurallara uyulduğunda yazılarının kalitesi artacaktır.

Noktalama işaretleri, yazılı anlatımın görünmeyen kahramanlarıdır. Doğru kullanıldıklarında anlatımı güçlendirir, yanlış kullanıldıklarında ise anlamı bozabilirler. Bu nedenle her işaretin işlevini iyi öğrenmek yazılı iletişimde başarılı olmanın önemli bir parçasıdır.

Özel Durumlarda Noktalama İşaretleri

Tek tırnak işareti (''), dil yazılarında örnek kelimelerin anlamlarını göstermek için de kullanılır: "Göktürk Anıtları'nda geçen bodun 'millet, kavim', sab 'söz' gibi kelimeler artık kullanılmamaktadır." Bu kullanım özellikle dil bilgisi çalışmalarında sıkça karşımıza çıkar.

Düzeltme işareti ^ kullanımına dikkat etmek gerekir. Yazılışları aynı olup anlamları farklı olan sözcükleri birbirinden ayırmak için kullanılır: "hal (pazar yeri), hâl (durum)". Ayrıca nispet ekini göstermek için de kullanılır: "Türk askeri" (Türk'e ait asker), "askerî okul" (askerlikle ilgili okul).

Denden işareti (") çizelgelerde aynı kelimelerin tekrarlanmasını önler. Madde sıralamalarında alt alta gelen aynı ifadelerde, ikinci ve sonraki yerlerde kullanılır:

Öznesine göre fiil çatıları: a. Etken b. Edilgen c. Dönüşlü ç. İşteş

Ancak araya farklı bir sözcük girerse, tekrar kelimeyi tam olarak yazmak gerekir. Bu kurala dikkat etmek, yazılarımızın doğruluğunu sağlar.

Akılda tutulması gereken: Düzeltme işareti ^ kullanılmadığında anlam karışıklığına yol açabilecek sözcüklerde bu işareti kullanmaya özen gösterin. Özellikle "hala/hâlâ", "adet/âdet" gibi sözcüklerde bu ayrım önemlidir.

Noktalama işaretleri, yazılı anlatımda adeta yazarın yardımcılarıdır. Doğru kullanıldıklarında, yazılarımız daha anlaşılır ve etkileyici olur. Yanlış kullanıldıklarında ise, anlatım bozuklukları ortaya çıkabilir. Bu nedenle, her noktalama işaretinin kullanım kurallarını iyi öğrenmek, yazılı anlatım becerilerimizi geliştirmek için önemlidir.

Sınavlarda noktalama işaretleri ile ilgili sorular sıkça karşımıza çıkar. Bu sorularda başarılı olmak için her işaretin görevini ve kullanım yerlerini iyi bilmek gerekir. Günlük yazılarımızda da bu kurallara dikkat etmek, iletişimimizi daha etkili kılar.