Uyanan Avrupa ve Sarsılan Osmanlı

Avrupa'da birçok önemli gelişme Osmanlı'yı derinden etkiledi. Coğrafi Keşifler sonucunda Avrupalı devletler okyanusları aşarak Amerika'yı ve Hindistan'a giden deniz yolunu buldular, bu da onları zenginleştirdi.

Rönesans ile Avrupa'da akıl ve bilim ön plana çıktı, dogmatik düşünceler sorgulanmaya başladı. Bunu Reform ve Aydınlanma Çağı takip etti. Newton, Kopernik ve Galileo gibi bilim insanları bu dönemde önemli çalışmalar yaptılar.

Sanayi İnkılabı İngiltere'de başlayarak üretimde buhar gücünün kullanılmasıyla yeni bir çağ açtı. Bu inkılap fabrikaların açılmasına, işçi sınıfının doğmasına ve şehirlere göçe sebep oldu. Hammadde ve pazar ihtiyacı sömürgeciliği doğurdu.

Dikkat! Osmanlı Devleti Sanayi İnkılabına ayak uyduramadı ve Avrupalılar için hammadde kaynağı ve pazar haline geldi.

Osmanlı Devleti 17. yüzyıldan itibaren askeri, siyasi ve ekonomik gücünü kaybetmeye başladı. Yapılan ıslahatlar başarısız oldu, savaşlarda yenilgiler yaşandı. Vergilerin artması halkta huzursuzluğa yol açtı.

Osmanlı'nın Son Dönemleri

Osmanlı, 19. yüzyılda Avrupalı devletlerden yüksek faizle borç alarak giderlerini karşılamaya çalıştı. İlk büyük borç Kırım Savaşı sırasında alındı. Devlet, borçların faizini bile ödeyemez hale gelince 1881'de Düyûn-u Umûmiye kuruldu ve Osmanlı ekonomik bağımsızlığını kaybetti.

Fransız İhtilali sonucu ortaya çıkan "adalet, eşitlik, özgürlük ve milliyetçilik" akımları Osmanlı'yı derinden etkiledi. Özellikle milliyetçilik akımı yüzünden Osmanlı topraklarında isyanlar çıktı ve azınlıklar bağımsızlıklarını ilan ettiler. Bu isyanlar özellikle Balkanlar'da etkili oldu.

Osmanlı'yı kurtarmak için dört düşünce akımı ortaya çıktı:

• Osmanlıcılık: Herkesin din, dil, ırk ayrımı yapılmadan eşit tutulmasını savunuyordu
• İslamcılık: Bütün Müslümanların halife egemenliğinde toplanmasını amaçlıyordu
• Batıcılık: Kurtuluşun batıya ayak uydurmakta olduğunu belirtiyordu
• Türkçülük: Bütün Türkleri tek bayrak altında toplamayı hedefliyordu

Unutma! Bu düşünce akımlarından hiçbiri Osmanlı'yı kurtaramadı, sadece Türkçülük fikri Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasında etkili oldu.

Osmanlı'da Reform Çabaları ve Meşrutiyet

Osmanlı devlet adamları azınlık isyanlarını önlemek için çeşitli reformlar yaptı. Tanzimat Fermanı (1839) ile azınlıkların hakları yasal güvence altına alındı. Islahat Fermanı (1856) ile azınlıkların hakları Müslümanlarla eşit hale getirildi, ama isyanlar yine de önlenemedi.

1876'da II. Abdülhamit, Kanun-i Esasi adıyla Türk tarihinin ilk anayasasını hazırlattı ve Mebusan Meclisi açıldı. Ancak bu meclis bir süre sonra kapatıldı. İttihat ve Terakki Cemiyeti 1889'da kuruldu ve meclisin yeniden açılmasını istedi. Artan baskılar sonucu II. Abdülhamit 1908'de meclisi tekrar açtı ve II. Meşrutiyet Dönemi başladı.

1909'da 31 Mart Vakası olarak bilinen meşrutiyet karşıtı bir ayaklanma çıktı. Hareket Ordusu isyanı bastırdı, II. Abdülhamit tahttan indirildi ve V. Mehmet Reşat padişah oldu. Bu olayda Mustafa Kemal de kurmay başkanı olarak görev yaptı.

İpucu! İttihatçıların döneminde Osmanlı, Trablusgarp Savaşı (1911), Balkan Savaşları (1912) ve I. Dünya Savaşı (1914) gibi üst üste savaşlar yaptı ve kaybetti.

Mustafa Kemal'in eğitim hayatı çeşitli okullarda geçti. Şemsi Efendi İlkokulu, Selanik Askeri Rüştiyesi (burada "Kemal" adını aldı), Manastır Askeri İdadisi, İstanbul Harp Okulu ve İstanbul Harp Akademisi'ni bitirdi. 1905 yılında kurmay yüzbaşı olarak mezun oldu.

Mustafa Kemal'in Fikir Hayatını Etkileyen Yerler

Mustafa Kemal'in düşüncelerinin gelişmesinde yaşadığı şehirler büyük rol oynadı:

Selanik, Osmanlı'nın batıya açılan kapısıydı. Çocukluk ve gençlik yıllarını burada geçirdi. Avrupa'daki yayınlar kolayca temin edilebiliyordu. Farklı milletlerin yaşaması kültürel zenginlik oluşturuyordu.

Manastır'da Vatan şairi Namık Kemal ve Türkçülüğü savunan Mehmet Emin Yurdakul ve Ziya Gökalp'tan etkilendi. Tarih öğretmeni Kolağası Tevfik Bey sayesinde tarih bilinci gelişti. Arkadaşı Ömer Naci ile edebiyata ve hitabete ilgi duymaya başladı.

İstanbul'da ülke sorunlarıyla ilgili gazeteler çıkardı, toplantılar yaptı. Fransızca yayınları okuyarak Avrupa'daki gelişmeleri öğrendi.

Sofya'da askeri ateşe olarak görev yaparken Türklerle yakından ilgilendi, sorunlarını çözmeye çalıştı. Avrupa devletlerinin temsilcileriyle görüşme imkânı buldu.

Biliyor muydun? Mustafa Kemal, Sofya'da kostümlü bir baloya yeniçeri kıyafetiyle katılmıştı!

Mustafa Kemal'in fikir dünyasını şekillendiren üç temel unsur vardı: yaşadığı şehirler ve öğretmenleri, okuduğu kitaplardan kazandığı Türk tarihi ve kültürü sevgisi, akılcı ve bilimsel düşünme becerisi.

Mustafa Kemal'in Askeri Görevleri

Mustafa Kemal'in askeri kariyeri onu liderliğe taşıyan önemli adımlarla doluydu. İlk askeri görevi 1905'te Şam 5. Ordu'da başladı. Bu görev sırasında "Vatan ve Hürriyet Cemiyeti"ni kurdu.

1909'daki 31 Mart Olayı'nda Hareket Ordusu'nun kurmay başkanı olarak görev yapan Mustafa Kemal, böylece ilk kez tarih sahnesine çıktı.

Trablusgarp Savaşı'nda yerel halkı örgütlemesi onun teşkilatçılık yeteneğini gösterdi. Bu, Mustafa Kemal'in ilk askeri başarısıydı ve "Binbaşı" rütbesini aldı.

Balkan Savaşları sırasında Çanakkale boğazını koruma görevi alması, bölgeyi tanımasını sağladı. Bu bilgi daha sonra Çanakkale Savaşı'ndaki başarısına katkıda bulundu.

Çanakkale Savaşları'nda 19. Tümen komutanı olarak Arıburnu, Conkbayırı ve Anafartalar'da savaştı. "Ben size taarruzu emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum" sözü bu dönemde söylenmiştir. "Albay" rütbesine yükseldi.

Önemli not! Mustafa Kemal, I. Dünya Savaşı'nda üç farklı cephede (Çanakkale, Kafkas ve Suriye) savaşarak askeri dehası ve liderliğini göstermiştir.

Kafkas Cephesi'nde 16. Kolordu Komutanı olarak görev yapan Mustafa Kemal, Muş, Bitlis, Erzurum ve Erzincan'ı Ruslardan geri aldı. Suriye Cephesi'nde ise 7. Kolordu komutanı ve Yıldırım Orduları Grup Komutanı olarak görev yaptı.