AVRUPA'DA YAŞANAN GELİŞMELER VE 20. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ

Avrupa'da 15. ve 16. yüzyıllarda yaşanan Rönesans hareketleri ile bilimsel düşünce önem kazanmaya başladı. 16. yüzyılda Reform hareketleri sonucu kilisenin bilimsel düşünce üzerindeki baskısı azaldı. 17. yüzyılda yaşanan Aydınlanma Çağı ile bilgiye ulaşmada akıl, deney ve gözlem yöntemi ön plana çıktı.

Fransız İhtilali (1789) dünyada önemli değişimlere neden oldu. İhtilalin temel nedenleri arasında ülkenin mutlak krallıkla yönetilmesi, halkın sosyal sınıflara ayrılması ve ağır vergiler bulunuyordu. Aydınlanma dönemi düşünürlerinden Montesquieu, Jean Jacques Rousseau, Voltaire gibi filozofların fikirleri ihtilali etkiledi.

Sanayi Devrimi ile üretimde insan ve hayvan gücünün yerini makineler aldı. Bu süreçte büyük fabrikalar kuruldu, işçi sınıfı ortaya çıktı ve köylerden kentlere göçler hızlandı. Sömürgecilik faaliyetleri arttı ve bu durum I. Dünya Savaşı'nın çıkmasında etkili oldu.

Önemli Not: Osmanlı Devleti Avrupa'daki bu gelişmeleri takip edemediği için bilimsel, teknik ve ekonomik alanlarda geride kaldı.

OSMANLI DEVLETİ'NDE YENİLİKLER

Osmanlı Devleti, Avrupa karşısında geri kalmamak için bazı yenilik hareketlerinde bulundu:

Tanzimat Fermanı (1839), Avrupa devletlerinin iç işlerine karışmalarını önlemek amacıyla ilan edildi. Bu fermanla can, mal ve namus güvenliği sağlanacak, herkes yasalar önünde eşit olacak ve askerlik vatandaşlık görevi haline getirilecekti.

Islahat Fermanı (1856), Avrupa devletlerinin baskısıyla ilan edildi. Bu ferman Müslüman olmayanların Müslümanlarla eşit haklar elde etmesini sağladı, ancak azınlıkların bağımsızlık amaçlı isyanlarını engelleyemedi.

I. Meşrutiyet (1876) ile Türk tarihinde ilk defa anayasa düzenine geçildi. Padişahın yetkileri sınırlandırıldı ve halk yönetime katılma hakkı elde etti. II. Abdülhamit tarafından kısa sürede sonlandırılan Meşrutiyet, İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin baskıları sonucu 1908'de yeniden ilan edildi (II. Meşrutiyet).

Bu yenilikler Osmanlı'yı tamamen kurtaramasa da, Türk toplumunun demokratikleşme sürecinin başlamasını sağladı.

MUSTAFA KEMAL'İN ÇOCUKLUK VE EĞİTİM HAYATI

Selanik, Mustafa Kemal'in doğup büyüdüğü şehirdir. Osmanlı'nın Batı'ya açılan kapısı olan Selanik'te çok farklı milletler yaşıyordu. Bu çok uluslu yapı, zengin bir kültürel ortam ve canlı bir ticaret hayatı oluşturmuştu.

Osmanlı Devleti'nin kötü durumdan kurtarmak için farklı fikir akımları ortaya çıktı:

• Osmanlıcılık: Osmanlı Devleti içindeki milletleri Osmanlılık duygusuyla bir arada tutmak
• Türkçülük: Tüm Türkleri bir bayrak altında toplamak
• İslamcılık: Tüm Müslüman halkları birleştirmek
• Batıcılık: Avrupa tarzı yenilikler yapmak

Önemli Not: Fransız İhtilali'nin yaydığı milliyetçilik akımı, eşitlik, adalet ve demokrasi kavramları, çok uluslu imparatorlukların dağılmasına ve ulus devletlerin kurulmasına sebep oldu.

Mustafa Kemal'in Ailesi ve Eğitimi

Mustafa Kemal'in babası Ali Rıza Bey, annesi Zübeyde Hanım, kız kardeşi ise Makbule Hanım'dır.

Mustafa Kemal'in öğrenim gördüğü okullar sırayla:

1. Mahalle Mektebi (dini ve geleneksel eğitim)
2. Şemsi Efendi Mektebi (çağdaş eğitim)
3. Selanik Mülkiye Rüştiyesi (sivil ortaokul)
4. Selanik Askeri Rüştiyesi (askeri ortaokul) - Burada "Kemal" adını aldı
5. Manastır Askeri İdadisi (askeri lise)
6. İstanbul Harp Okulu (teğmen rütbesiyle mezun oldu)
7. Harp Akademisi (kurmay yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu)

MUSTAFA KEMAL'İN ASKERLİK HAYATI

Mustafa Kemal'in ilk görev yeri Şam 5. Ordu'dur. 1905'te Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'ni kurdu. 1911'de Trablusgarp Savaşı'na katıldı ve burada ilk askeri başarısını kazandı. Balkan Savaşları'nda Edirne'nin geri alınmasında görev aldı.

I. Dünya Savaşı'nda Çanakkale Cephesi'nde savaşın kazanılmasında etkili oldu. Daha sonra Kafkas, Suriye-Filistin cephelerinde görev aldı.

Unutma: Mustafa Kemal, Selanik, Manastır, İstanbul ve Sofya'da bulunduğu dönemlerde farklı kültürel ve sosyal ortamlarda yaşadı. Bu deneyimler onun fikri gelişiminde önemli rol oynadı.

Özellikle Selanik'te edindiği tarih bilinci ve milliyetçilik anlayışı, Manastır'da olgunlaşan siyasi görüşleri, İstanbul'da karşılaştığı işgallere tepkisi ve Sofya'da gözlemlediği batılı toplum yaşamı, Mustafa Kemal'in düşünce dünyasını şekillendiren önemli faktörler oldu.

I. DÜNYA SAVAŞI VE OSMANLI DEVLETİ

Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı'na girerken kaybettiği yerleri geri alma, siyasi yalnızlıktan kurtulma ve Alman hayranlığı gibi nedenlerle İttifak Devletleri $Almanya, Avusturya-Macaristan, Bulgaristan$ yanında savaşa katıldı. Yavuz ve Midilli zırhlı gemilerinin Rus limanlarını bombalamasıyla Osmanlı resmen savaşa girmiş oldu.

Osmanlı, savaş sırasında birçok cephede mücadele etti:

Taarruz cepheleri: Kafkas, Kanal Savunma cepheleri: Çanakkale, Suriye-Filistin, Irak, Hicaz-Yemen Yardım cepheleri: Makedonya, Romanya, Galiçya

Not: Savaşın bitmesinde ABD'nin savaşa girmesi ve yayımladığı Wilson İlkeleri etkili olmuştur.

MONDROS ATEŞKES ANLAŞMASI (30 Ekim 1918)

Osmanlı Devleti, Wilson İlkelerine güvenmesi ve Bulgaristan'ın savaştan çekilmesi üzerine İtilaf Devletleri ile Mondros Ateşkes Anlaşması'nı imzalamak zorunda kaldı.

Önemli Maddeleri:

• Boğazlar açılacak ve İtilaf Devletleri tarafından işgal edilecek
• Osmanlı ordusu terhis edilecek
• İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit edecek durumda herhangi bir yeri işgal edebilecek
• Haberleşme ve ulaşım yolları İtilaf Devletlerinin denetimine bırakılacak

Bu anlaşma ile Osmanlı Devleti savunmasız bırakılmış, işgallere zemin hazırlanmış ve iç işlerine müdahaleye olanak sağlanmıştır.

MONDROS VE İŞGALLERE KARŞI TUTUMLAR

İstanbul Hükümeti: Ateşkesin gerekliliklerini yerine getirmeyi istedi. İtilaf Devletleri: Barış antlaşmasını beklemeden işgallere başladı. Türk Halkı: Kurdukları cemiyetlerle işgallere karşı koymaya çalıştı. Mustafa Kemal Paşa: Anadolu'da yeni bir mücadele başlatılması gerektiğini düşündü. Azınlıklar: İşgalcilere destek verdiler ve yardımlar aldılar.

Mondros sonrası oluşan ortamda ülkeyi ve milleti korumak için hem yararlı cemiyetler $Kilikyalılar Cemiyeti, Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti gibi$ hem de zararlı cemiyetler (Wilson Prensipleri Cemiyeti, Hürriyet ve İtilaf Fırkası gibi) kuruldu. Ayrıca azınlıklar tarafından kurulan Mavri Mira, Pontus Rum Cemiyeti gibi örgütler de işgalcilere destek verdi.

MİLLİ MÜCADELENİN BAŞLAMASI VE KUVAYI MİLLİYE

Kuvayımilliye, halkın kendi bölgesini korumak amacıyla kurduğu milli silahlı direniş kuvvetleridir. İşgallere karşı doğal bir tepki olarak ortaya çıkan Kuvayımilliye, vatan sevgisi ve milli bilinçle mücadele etmiştir.

İstanbul Hükümetinin işgallere sessiz kalması, ordunun dağıtılması ve azınlıkların zararlı faaliyetleri karşısında Kuvayımilliye ruhu, Anadolu'da hızla yayıldı.

Mustafa Kemal'in Samsun'a Çıkışı (19 Mayıs 1919)

Mustafa Kemal Paşa, İstanbul Hükümeti tarafından bölgedeki güvenliği sağlamak için 9. Ordu Müfettişi göreviyle Samsun'a gönderildi. Ancak onun asıl amacı Milli Mücadele'yi başlatmaktı.

Havza Genelgesi (28-29 Mayıs 1919)

Mustafa Kemal Paşa bu genelgeyle:

• İşgallerin protesto edilmesini
• İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükümetine protesto telgrafları çekilmesini
• Azınlıklara zarar verilmemesini
• Milli birlik oluşturulmasını istedi

Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919)

Milli Mücadele'nin ilk resmi bildirgesi olan Amasya Genelgesi'nde:

• Vatanın bütünlüğünün ve bağımsızlığının tehlikede olduğu belirtildi
• İstanbul Hükümeti'nin sorumluluğunu yerine getiremediği vurgulandı
• Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararının kurtaracağı ifade edildi
• Milli bir kongre toplanması kararlaştırıldı

Önemli Not: Amasya Genelgesi, milli egemenliğe ilk kez vurgu yaparak Milli Mücadele'yi eylem aşamasına geçirmiştir.

Erzurum Kongresi (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)

• Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz
• Mandacılık ve himaye kabul edilemez
• Milli güçleri etkin ve milli iradeyi hakim kılmak esastır
• Kuvayımilliye'yi tek kuvvet olarak tanımak ve milli iradeyi hakim kılmak gerekir
• İlk kez geçici hükümet kurma fikri ortaya çıkmıştır

Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919)

• Erzurum kongresi kararları aynen kabul edildi
• Bütün milli cemiyetler "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında birleştirildi
• Manda ve himaye kesin olarak reddedildi
• Temsil Heyeti'nin sayısı artırıldı ve bütün vatanı temsil eder hale getirildi
• İrade-i Milliye gazetesi çıkarılarak kamuoyu bilgilendirildi

Amasya Görüşmeleri (20-22 Ekim 1919)

İstanbul Hükümeti temsilcisi Salih Paşa ile Temsil Heyeti temsilcisi Mustafa Kemal arasında yapılan görüşmelerde:

• Meclisin toplanmasına karar verildi
• Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin varlığı tanındı
• Temsil Heyeti'nin izni olmadan anlaşma yapılmayacağı kabul edildi

Misakımilli Kararları (28 Ocak 1920)

Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nde kabul edilen Misakımilli:

• Mondros Ateşkes Anlaşması imzalandığında işgal edilmemiş yerlerin bölünmez bir bütün olduğunu vurguladı
• Kendi isteğiyle anavatana katılmak isteyen yerler için halk oylaması yapılmasını öngördü
• Azınlık haklarının komşu ülkelerdeki Müslümanların haklarıyla denk olması gerektiğini belirtti
• Tam bağımsızlık ve kapitülasyonların kaldırılmasını talep etti

Unutma: Misakımilli, Milli Mücadele'nin siyasi programıdır. Bu kararlardan sonra İtilaf Devletleri İstanbul'u işgal etmiş ve Mebusan Meclisi dağıtılmıştır.

TBMM'nin Açılması (23 Nisan 1920)

Ankara'ya gelen Mustafa Kemal Paşa, 23 Nisan 1920'de TBMM'yi açtı. TBMM'nin ilk kararları:

• Meclis başkanlığına Mustafa Kemal seçildi
• Egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğu kabul edildi
• Yasama ve yürütme yetkilerinin TBMM'de toplandığı belirtildi
• Meclis başkanı hükümetin de başkanı olarak belirlendi

TBMM, kurucu, demokratik, çoğulcu ve savaşçı bir meclis olarak kuruldu.

Sevr Barış Antlaşması (10 Ağustos 1920)

Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında imzalanan Sevr Antlaşması, Türk milleti için adeta bir ölüm fermanıydı. Türk topraklarının büyük kısmının paylaştırıldığı, azınlık haklarının genişletildiği, ordunun küçültüldüğü ve kapitülasyonların genişletildiği bu antlaşma, TBMM tarafından kesinlikle reddedildi.

KURTULUŞ SAVAŞI

Türk Kurtuluş Savaşı üç cephede mücadele ederek kazanıldı: Doğu Cephesi, Güney Cephesi ve Batı Cephesi.

DOĞU CEPHESİ

Bu cephede Ermenilerle mücadele edildi. 19. yüzyıl sonlarından itibaren Rusya ve İngiltere'nin kışkırtmasıyla Ermeniler Doğu Anadolu'da isyan çıkarmaya başladılar. Kurtuluş Savaşı döneminde TBMM ordusu Ermenileri yendi ve Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920) imzalandı.

Önemli Not: Gümrü Antlaşması, TBMM'nin imzaladığı ilk uluslararası antlaşmadır ve Doğu sınırımızın büyük kısmı bu antlaşma ile güvence altına alınmıştır.

GÜNEY CEPHESİ

Bu cephede Fransızlar ve Ermenilerle mücadele edildi. Maraş, Antep ve Urfa'da halk direnişi başladı. Maraş'ta Sütçü İmam, Antep'te Şahin Bey önderliğinde düşmanla mücadele edildi. Sonunda Fransızlar bölgeden çekilmek zorunda kaldı.

Gurur Duyalım: Kahraman savunmasından dolayı Antep'e "Gazi", Maraş'a "Kahraman", Urfa'ya ise "Şanlı" unvanları verildi.

BATI CEPHESİ

Bu cephe İzmir'in işgalinden sonra kuruldu ve Yunanlılarla mücadele edildi. Başlangıçta Kuvayımilliye birlikleriyle mücadele edilirken, daha sonra düzenli orduya geçildi.

I. İnönü Savaşı $6-11 Ocak 1921$: Yunan taarruzuna karşı İsmet Paşa komutasındaki Türk ordusu başarılı oldu. Bu zaferden sonra:

• 1921 Anayasası kabul edildi
• Londra Konferansı düzenlendi
• Türk-Afgan Dostluk Antlaşması imzalandı
• İstiklal Marşı kabul edildi

II. İnönü Savaşı $23 Mart-1 Nisan 1921$: İkinci Yunan taarruzunun da püskürtülmesiyle halkın TBMM'ye güveni arttı, İtalya işgal ettiği yerleri boşaltmaya başladı.

Kütahya-Eskişehir Savaşları $10-24 Temmuz 1921$: Yorgun Türk ordusu, taktik gereği Sakarya Nehri'nin doğusuna çekildi. Bu çekilme üzerine Mustafa Kemal'e olan muhalefet arttı.

Sakarya Meydan Savaşı $23 Ağustos-13 Eylül 1921$: "Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır" prensibiyle "topyekün savaş" taktiği uygulandı. Türk zaferiyle sonuçlanan bu savaştan sonra:

• Mustafa Kemal'e "Gazi" unvanı ve "Mareşallik" rütbesi verildi
• Kars Antlaşması imzalandı
• Ankara Antlaşması imzalandı

Büyük Taarruz $26 Ağustos-9 Eylül 1922$: Mustafa Kemal'in "Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!" emriyle başlayan taarruz sonucu düşman Anadolu'dan atıldı ve silahlı mücadele sona erdi.

MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI (11 Ekim 1922)

Bu antlaşma ile:

• Türk-Yunan savaşı sona erdi
• Yunanistan beş gün içinde Doğu Trakya'yı boşalttı
• İstanbul ve Boğazlar TBMM'ye bırakıldı
• Doğu Trakya savaşsız olarak geri alındı

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI (24 Temmuz 1923)

Bu antlaşma ile:

• Sınırlar Misakımilli'ye yakın şekilde çizildi
• Kapitülasyonlar tamamen kaldırıldı
• Azınlıklar konusu çözüme kavuşturuldu
• Boğazlar konusu kısmen çözüldü (tam çözüm 1936'da sağlandı)
• Hatay ve Musul sorunları ertelendi (daha sonra çözüldü)
• Osmanlı borçları paylaştırıldı

Unutma: Lozan, askeri zaferlerin siyasi zaferlerle taçlandırılmasıdır. Tam bağımsızlığı sağlayan bu antlaşma ile yeni Türk devletinin varlığı uluslararası alanda resmen tanınmıştır.

ATATÜRKÇÜLÜK VE TEMEL İLKELERİ

Atatürkçülük, Atatürk tarafından ortaya konan, devlet ve toplum hayatına ilişkin düşünceler ve ilkelerdir. Kaynağını Türk milli kültüründen alan Atatürkçülük; evrensel, barışçı, akılcı ve bilimseldir.

Unutma: Atatürkçülük, doğduğu, büyüdüğü ortam, yaşadığı olaylar ve okuduğu kitapların etkisiyle şekillenmiştir. Türk toplumunun ihtiyaçlarından doğmuş, tam bağımsızlığı ve çağdaşlaşmayı hedeflemiştir.

CUMHURİYETÇİLİK

Egemenliğin millete ait olduğu yönetim biçimidir. Halkın kendi kendisini yönetmesine dayanır ve yöneticiler seçimle iş başına gelir.

Türk halkına kazandırdıkları:

• Devlet yönetiminde eşitlik
• Hukuk önünde özgürlük
• Düşünce özgürlüğü

Yapılan inkılaplar:

• TBMM'nin açılması
• Saltanatın kaldırılması
• Cumhuriyetin ilanı
• Kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilmesi

MİLLİYETÇİLİK

Aynı kültürü paylaşan, geçmişte ve şimdi bir arada yaşayan, gelecekte de birlikte yaşama düşüncesine sahip topluluğu ifade eder. Atatürk milliyetçiliği ırkçılığı reddeder, dil ve mezhep farkı gözetmez.

Yapılan inkılaplar:

• İstiklal Marşı'nın kabulü
• Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumu'nun kurulması
• Yabancı okulların Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlanması
• Yabancı işletmelerin satın alınması

HALKÇILIK

Herkesin devlet imkanlarından eşit olarak yararlanmasını, kanun önünde eşit olmasını ve hiçbir kişi veya gruba ayrıcalık tanınmamasını savunur. "Devlet, millet içindir" anlayışına dayanır.

Yapılan inkılaplar:

• Aşar vergisinin kaldırılması
• Soyadı Kanunu
• Unvan ve lakapların kaldırılması
• Kadınlara haklar verilmesi
• Kılık kıyafet düzenlemeleri

DEVLETÇİLİK

Halkın yararına olan alanlarda özel sektörün yetersiz kaldığı işleri devletin üstlenmesini savunur. Özel teşebbüsü engellemeyen, ekonomide vatandaş-devlet işbirliğini öngören bir ilkedir.

Yapılan inkılaplar:

• Beş yıllık kalkınma planları
• Teşvik kanunlarının çıkarılması
• Devlet bankalarının ve Merkez Bankası'nın kurulması
• Kamu İktisadi Teşekkülleri'nin (KİT) kurulması

LAİKLİK

Devlet düzeninin ve hukuk kurallarının dine değil, akla ve bilime dayanmasını, din ve vicdan özgürlüğünün sağlanmasını savunur. Din ve mezhep kavgalarının önlenmesini ve dinin sömürü aracı olarak kullanılmamasını amaçlar.

Yapılan inkılaplar:

• Saltanatın ve halifeliğin kaldırılması
• Şeriye ve Evkaf Vekaletinin kaldırılması
• Tevhid-i Tedrisat (Eğitim Birliği) Kanunu
• Tekke ve zaviyelerin kapatılması
• Diyanet İşleri Başkanlığı'nın kurulması

İNKILAPÇILIK

Çağın gerisinde kalmış kurumların yıkılarak yerine çağdaş kurumların getirilmesini savunur. Sürekli değişim ve gelişimi öngörür.

Özellikleri:

• Akıl ve bilimsel düşünceye saygı
• Türk insanının ihtiyaçlarına göre ortaya çıkması
• Çağdaşlaşmayı hedeflemesi
• Dış baskı olmadan kabul edilmesi

ÇAĞDAŞ TÜRKİYE YOLUNDA ADIMLAR

SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR

• Saltanatın kaldırılması (1 Kasım 1922): Milli egemenliği güçlendirmek için yapıldı
• Ankara'nın başkent olması (13 Ekim 1923): Yeni devletin sembolü oldu
• Cumhuriyetin ilanı (29 Ekim 1923): Devlet şekli kesin olarak belirlendi
• Halifeliğin kaldırılması (3 Mart 1924): Laik düzene geçiş sağlandı
• Çok partili hayat denemeleri: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu
• Kadınlara siyasi haklar verilmesi: 1930'da belediye, 1933'te muhtar, 1934'te milletvekili seçme ve seçilme hakkı verildi

EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDAKİ İNKILAPLAR

• Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924): Tüm okullar Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlandı, eğitim birliği sağlandı
• Harf İnkılabı (1 Kasım 1928): Okuma-yazma kolaylaştırıldı
• Millet Mektepleri: 16-45 yaş arasındaki vatandaşlara okuma-yazma öğretildi
• Üniversite Reformu: Darülfünun kapatıldı, İstanbul Üniversitesi açıldı
• Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu'nun kurulması: Milli kültürün geliştirilmesi amaçlandı

SOSYAL VE TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR

• Şapka Kanunu: Kılık-kıyafet düzenlemeleri yapıldı
• Tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması: Dini duyguların istismar edilmesi önlendi
• Soyadı Kanunu: Resmi işlemlerdeki karışıklıklar önlendi
• Takvim, saat ve ölçülerde değişiklik: Avrupa ülkeleriyle uyum sağlandı

Biliyor muydun? Atatürk, Cumhuriyet'in 10. yılında yaptığı ünlü konuşmasında "Az zamanda çok büyük işler yaptık" diyerek Türkiye'nin kat ettiği mesafeyi vurgulamıştır.

EKONOMİ ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR

• Aşar vergisinin kaldırılması: Köylünün ekonomik durumu iyileştirildi
• Tarım Kredi Kooperatifleri ve Atatürk Orman Çiftliği'nin kurulması
• Sanayi kuruluşları: Sümerbank, İş Bankası, MTA gibi kurumların açılması
• Beş yıllık kalkınma planları
• Teşvik-i Sanayi Kanunu ve Kabotaj Kanunu: Türk sanayisi ve denizciliği geliştirildi

HUKUK ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR

• 1921 Anayasası: Egemenlik millete verildi, güçler birliği ilkesi benimsendi
• 1924 Anayasası: En uzun süre yürürlükte kalan anayasa oldu
• Medeni Kanun: İsviçre'den alındı, Türk kadınına sosyal haklar tanındı
• Ceza Kanunu (İtalya'dan), Ticaret Kanunu (Almanya'dan) ve Borçlar Kanunu (İsviçre'den) kabul edildi

REJİM KARŞITI İSYANLAR VE OLAYLAR

• Şeyh Sait İsyanı: Cumhuriyet'i yıkmak isteyen bu isyan bastırıldı, Takrir-i Sükun Kanunu çıkarıldı
• İzmir Suikastı: Mustafa Kemal'e yönelik suikast girişimi önceden engellendi
• Menemen Olayı: Rejim karşıtı isyan sırasında Öğretmen Asteğmen Kubilay şehit edildi

Bu isyanlar ve olaylar sonucunda çok partili hayata geçiş denemeleri bir süre ertelendi.

ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI

Atatürk dönemi Türk dış politikasının temel esasları şunlardır:

• Bağımsızlığı korumak
• Milli sınırlar içinde kalmak
• Barışçı olmak
• Eşit şartlarda ilişki kurmak
• Hukuka bağlı olmak
• Gerçekçi olmak
• Milli güce dayanmak

Hatırla: Atatürk'ün "Yurtta barış, dünyada barış" sözü, Türk dış politikasının temel ilkesidir.

KOMŞULARLA İLİŞKİLER VE BALKAN ANTLAŞMASI

Balkanlarda barışı hakim kılmak ve sınır güvenliğini sağlamak için Türkiye, Yugoslavya, Yunanistan ve Romanya arasında Balkan Antlaşması imzalanmıştır. Almanya ve İtalya'nın yayılmacı politikalarına karşı bir önlem olan bu antlaşma ile Türkiye batı sınırını güvence altına almıştır.

BOĞAZLAR SORUNU VE MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ

Lozan'da boğazların uluslararası bir komisyon tarafından yönetilmesi kararlaştırılmıştı. Bu durum Türkiye'nin egemenlik haklarını kısıtlıyordu. Dünya siyasetindeki değişimler nedeniyle Montrö Boğazlar Sözleşmesi (1936) imzalandı ve boğazların yönetimi tamamen Türkiye'ye bırakıldı.

SADABAT PAKTI

İtalya'nın yayılmacı politikalarına karşı Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında Sadabat Paktı (1937) imzalandı. Taraflar birbirlerinin sınırlarına saygı göstermeyi ve iç işlerine karışmamayı taahhüt ettiler. Bu antlaşma ile Türkiye doğu sınırını güvence altına almıştır.

MUSUL SORUNU

Lozan'da çözülemeyen Musul sorunu, Milletler Cemiyeti'nin İngiltere lehine karar vermesi üzerine 1926'da imzalanan Ankara Antlaşması ile sonuçlandı. Bu antlaşma ile:

• Musul, Irak'a bırakıldı
• Türkiye petrol gelirlerinden pay aldı
• Misakımilli'den taviz verildi
• İç sorunların (Şeyh Sait İsyanı) dış politikayı olumsuz etkilediği görüldü

HATAY'IN ANAVATANA KATILMASI

Lozan Antlaşması ile Fransa mandasındaki Suriye'ye bırakılan Hatay, Fransa'nın bölgeden çekilme kararı alması üzerine sorun haline geldi. Milletler Cemiyeti'nde yapılan görüşmeler sonucunda 1938'de "Hatay Bağımsız Cumhuriyeti" kuruldu. 1939'da Hatay Meclisi Türkiye'ye bağlanma kararı aldı.

Önemli Not: Hatay, Misakımilli'ye göre anavatana katılan son toprak parçasıdır.

DİĞER ÖNEMLİ GELİŞMELER

• Yabancı Okullar: Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile tüm okulların MEB'e bağlanması bazı ülkelerin tepkisine neden oldu ancak Türkiye bu konuda taviz vermedi.
• Dış Borçlar: Osmanlı'dan kalan borçlar 1954 yılına kadar ödendi.
• Nüfus Mübadelesi: Yunanistan ile imzalanan anlaşma sonucunda İstanbul'daki Rumlar ile Batı Trakya'daki Türkler hariç iki ülke arasında nüfus değişimi yapıldı.

ATATÜRK'ÜN VEFATI

Atatürk'ün sağlığı 1937 yılından itibaren bozulmaya başladı. Buna rağmen çalışmalarını aralıksız sürdürdü. 10 Kasım 1938'de hayata veda eden Atatürk, önce Etnografya Müzesi'ne, daha sonra yapımı tamamlanan Anıtkabir'e defnedildi.

Unutma: Ülkemizde her yıl 10-16 Kasım tarihleri arası Atatürk Haftası olarak anılır.

ATATÜRK SONRASI TÜRKİYE VE II. DÜNYA SAVAŞI

II. DÜNYA SAVAŞI VE TÜRKİYE

II. Dünya Savaşı'nın Nedenleri:

• I. Dünya Savaşı sonrası devletler arası dengenin bozulması
• İtalya, Almanya ve Japonya'nın yayılmacı politikaları
• Milletler Cemiyeti'nin etkisizliği

Savaş sonucunda dünyada ABD ve SSCB odaklı iki süper güç ortaya çıktı ve Birleşmiş Milletler Teşkilatı kuruldu.

Türkiye'nin Savaştaki Durumu:

• Savaş dışında kalmaya çalıştı
• Dış politikada denge siyaseti izledi
• Savaşın sonuna doğru Mihver Devletlerine savaş ilan etti
• Kamu sağlığı ve güvenliği için tedbirler aldı

Biliyor musun? Türkiye, II. Dünya Savaşı'na girmediği halde savaş ekonomisine geçmiş, bu da toplum üzerinde olumsuz etkiler yaratmıştı.

DEMOKRASİ YOLUNDA TÜRKİYE

II. Dünya Savaşı'nı demokrasiyi savunan devletlerin kazanması, Türkiye'de demokratikleşme çalışmalarını hızlandırdı. 1945'te Milli Kalkınma Partisi, 1946'da Demokrat Parti kuruldu. Böylece çok partili hayata geçildi ve mecliste farklı görüşlerin temsil edilmesi mümkün oldu.

SOĞUK SAVAŞ YILLARI VE TÜRKİYE

II. Dünya Savaşı sonrası ABD ile SSCB arasında yaşanan rekabet dönemi "Soğuk Savaş" olarak adlandırılır. Türkiye bu dönemde ABD yanlısı bir politika takip etti ve Marshall Planı'ndan yararlandı. ABD öncülüğünde NATO, SSCB öncülüğünde Varşova Paktı kuruldu.

TÜRK ORDUSU KORE'DE

Kuzey Kore'nin Güney Kore'ye saldırısıyla başlayan Kore Savaşı'nda Türk ordusu, Birleşmiş Milletler gücü içinde yer aldı. Gösterdiğimiz başarı, NATO'ya alınmamızda etkili oldu.

KIBRIS BARIŞ HAREKATI

İngiltere'nin 1955'te Kıbrıs'tan çekilmesiyle Rumlar, adayı ele geçirmek için Türklere karşı saldırılar başlattı. Türkiye, garantörlük yetkisine dayanarak 1974'te Kıbrıs Barış Harekatı'nı düzenledi. Bu harekat sonrası ada ikiye bölündü ve 1983'te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kuruldu.

GELİŞEN TÜRKİYE VE İNSAN HAKLARI

Savaş sonrası Türkiye'de demokratikleşme ile birlikte ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda önemli gelişmeler yaşandı:

• Serbest piyasa ekonomisine geçildi
• 1946'da Cemiyetler Kanunu'nda değişiklik yapılarak dernek kurmak kolaylaştırıldı
• Sendikalar kuruldu (1952)
• İşçilere grev hakkı tanındı
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne bireysel başvuru hakkı tanındı (1987)

AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE

1951'de kurulan Avrupa Kömür Çelik Topluluğu, zamanla Avrupa Ekonomik Topluluğu'na, ardından Avrupa Birliği'ne dönüştü. Türkiye'nin üyelik süreci 1963'te başladı, 2005'te tam üyelik müzakereleri başlatıldı.

TÜRKİYE'YE YÖNELİK TEHDİTLER

Türkiye, stratejik konumu nedeniyle çeşitli tehditlere maruz kalmaktadır:

• Bölücü unsurlar
• İrtica faaliyetleri
• Misyonerlik faaliyetleri

Bu tehditlere karşı bilinçli ve dikkatli olmalıyız.

KAHRAMAN TÜRK ORDUSU VE DÜNYA BARIŞINA KATKI

Türk ordusu, ülkemizi iç ve dış tehditlere karşı korumanın yanında, BM ve NATO bünyesinde çeşitli ülkelere asker göndererek dünya barışına katkıda bulunmaktadır. Kıbrıs Barış Harekatı sonrası uygulanan ambargo nedeniyle savunma sanayiini geliştirmek için ASELSAN, ROKETSAN ve HAVELSAN gibi kurumlar kurulmuştur.