Anadolu Selçuklu Devleti'nin Kuruluşu

Anadolu Selçuklu Devleti'nin kurucusu Kutalmış oğlu Süleyman Şah'tır. Başkent olarak Bizans'a yakın olan İznik'i (Tanik) seçmiştir. Devlet kurulduktan sonra Bizans'la mücadele etmiş ve onları yıldırmayı başarmıştır.

Türkiye Selçuklu Devleti'nin Bizans'la yaptığı ilk savaş Dragos Çayı Savaşı'dır. Bu savaş sonucunda Bizans, Türkiye Selçuklu Devleti'ne vergi vermeyi kabul etmiştir. Bu durum, yeni kurulan devletin bölgedeki gücünü göstermesi açısından önemlidir.

Not: Dragos Çayı Antlaşması, Anadolu Selçuklularının bölgede siyasi bir güç olarak tanınmasının ilk adımıdır.

İlk Gelişmeler ve Haçlı Seferleri

Süleyman Şah 1092 yılında Suriye'deki Caber Kalesi'nde öldürüldükten sonra bir Fetret Dönemi yaşanmış ve Ebul Kasım adlı kişi halkı yönetmiştir. Daha sonra Süleyman Şah'ın oğlu I. Kılıç Arslan tahta geçerek bu dönemi sona erdirmiştir.

I. Kılıç Arslan dönemi, Haçlı Seferleri ile mücadele edilen zor bir dönem olmuştur. 1096 yılında başlayan Haçlı Seferleri'ne karşı dirense de yenilmiş ve başkent İznik'i kaybetmiştir. Bunun üzerine başkent Konya'ya taşınmıştır.

Haçlı Seferleri'nin başlıca nedenleri arasında; Avrupalıların İpek ve Baharat Yollarını ele geçirmek istemeleri, Hristiyanlığa göre kutsal sayılan toprakları ele geçirme arzuları, kilisenin Hristiyanlığı yayma amacı ve Türkleri Anadolu'dan atma isteği bulunuyordu.

Biliyor muydun? Haçlılar Kudüs'e ulaşmayı başarmış olsalar da, bu Türklerin Anadolu'daki varlığını sonlandıramamıştır.

Haçlı Seferleri Sonuçları ve I. Mesut Dönemi

Haçlı Seferleri birçok önemli sonuç doğurmuştur: İpek ve Baharat yollarının denetimi İslam devletlerinin eline geçmiş, Anadolu'da derebeylik zayıflayıp mutlak krallık yönetimi güçlenmiş, kiliseye ve papazlara karşı güven sarsılmıştır. Ayrıca pusula, barut ve kâğıt gibi Avrupa'da bilinmeyen teknik buluşlar Avrupa'ya taşınmış, Doğu-Batı ticareti gelişmiştir.

I. Mesut Dönemi (1116-1155) ile birlikte Anadolu Selçuklu Devleti'nin yükseliş dönemi başlamıştır. Bu dönemde II. Haçlı Seferi başlamış ancak Haçlılar Anadolu'da durdurulmuştur.

Batı kaynaklarında Anadolu, ilk defa "Türkiye" adıyla anılmaya başlamıştır. Bu, Haçlıların Anadolu'nun artık bir Türk toprağı olduğunu kabul ettiğinin göstergesidir. Ayrıca I. Mesut adına ilk bakır para basılmış, bu da bağımsızlık sembolü olmuştur.

Önemli! I. Mesut döneminde Anadolu'nun "Türkiye" adıyla anılması, Türklerin bölgedeki egemenliğinin uluslararası alanda tanınması anlamına geliyordu.

Miryokefalon Savaşı ve II. Kılıçarslan Dönemi

I. Kılıçarslan döneminde Bizans ile yapılan Miryokefalon Savaşı (Kumdanlı Savaşı) Anadolu'nun Türklere ait olduğunu kanıtlayan "Anadolu'nun tapusu" olarak nitelendirilen bir savaştır. Bu savaşta Bizans yenilmiş ve vergiye bağlanmıştır. Böylece Bizans'ın Türkleri Anadolu'dan atma hayali son bulmuştur.

Şunu unutmamak gerekir: 1071 Malazgirt Savaşı Anadolu'nun kapılarını Türklere açmıştır (Yurt açan). 1176 Miryokefalon Savaşı ile Anadolu'nun tapusu alınmıştır (Yurt tutan). 1922 Büyük Taarruz ile ise Anadolu kurtarılmıştır (Yurt kurtaran).

II. Kılıçarslan döneminde devletin ekonomik refahı artmış, ilk gümüş ve altın paralar bastırılmıştır. III. Haçlı Seferi Anadolu'da durdurulmuş ve büyük ölçüde Anadolu'da Türk siyasi birliği sağlanmıştır. Ancak II. Kılıçarslan ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırarak Anadolu Türk siyasi birliğini zedelemiştir.

Dikkat! Miryokefalon Savaşı, Türklerin Anadolu'daki varlığını kesin olarak pekiştiren en önemli savaşlardan biridir.

Önemli Sultanlar ve Genişleme Dönemi

I. Gıyaseddin Keyhüsrev iki kez başa geçmiştir. Onun döneminde Trabzon Rum İmparatorluğu mağlup edilerek Karadeniz ticaret yolu güvence altına alınmıştır. Önce Konya, sonra da Antalya fethedilmiştir. İlk ticari imtiyazlar Venediklilere verilmiştir.

I. İzzeddin Keykavus döneminde Sinop alınarak önemli bir ticaret ve ithalat limanı haline getirilmiştir. Kıbrıs Krallığı ve Venediklilerle ticaret antlaşmaları yapılmıştır. İlk ticaret amaçlı deniz seferi gerçekleştirilmiştir. Anadolu Selçuklu Devleti, kervansaraylarıyla meşhur olmuştur.

I. Alaaddin Keykubat dönemi Selçukluların en parlak dönemidir. Son padişah olan I. Alaaddin Keykubat döneminde devlet en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Alanya'yı (asıl adı Alaiye) fethetmiş ve Kırım'daki Suğdak limanını ele geçirerek deniz aşırı ilk seferi gerçekleştirmiştir.

Bilgi Notu: Dönemin veziri Sadettin Köpek, sürekli Alaaddin Keykubat'ın yerine geçmek istemiş, ancak veraset kuralları nedeniyle başa geçememiştir.

Yassıçemen Savaşı ve Moğol İstilası

Alaaddin Keykubat döneminde Anadolu'nun siyasi birliği sağlanmış, Anadolu transit ticaret merkezi olmuş ve sigortacılık faaliyetleri başlamıştır. 1230 yılında gerçekleşen Yassıçemen Savaşı'nda Alaaddin Keykubat, Harzemşahları yenmiştir.

Bu savaşta Ankara (Karacadağ) Bölgesinde Ertuğrul Gazi kendisine yardım etmiştir. Ancak Yassıçemen Savaşı'nın kazanılması, Türk tarihinde olumsuz sonuçlara yol açmıştır çünkü Harzemşahlar Doğu Anadolu'yu terk etmiş ve bu durum Moğolların Anadolu'ya girmesine zemin hazırlamıştır.

Daha sonra Sadettin Köpek, Alaaddin Keykubat'ı öldürmüş ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev tahta geçmiştir. Anadolu'da başlayan Moğol istilası, birçok Türkmen boyunun Anadolu'ya göç etmesine neden olmuştur.

1243 yılında gerçekleşen Kösedağ Savaşı'nda Moğollar, Anadolu Selçuklularını yenmiş ve bunun sonucunda Anadolu Türk siyasi birliği bozulmuş, Doğu Anadolu Moğol egemenliği altına girmiştir. Moğollar Anadolu'yu kendileri yönetmeye başlamış, böylece II. dönem Türk beylikleri ortaya çıkmıştır.

Unutma: Kösedağ Savaşı'ndan sonra Anadolu Selçuklu Devleti, Moğollara vergi veren bağımlı bir devlet haline gelmiştir.

Anadolu Selçuklu Devleti'nin Yıkılışı ve Haçlı Seferleri

I. Mesut'un ölümüyle Anadolu Selçuklu Devleti yıkılmıştır. Malazgirt Savaşı sonrası I. Türk Beylikleri, Kösedağ Savaşı sonrası ise II. Türk Beylikleri ortaya çıkmıştır.

Haçlı Seferleri'nin en temel sebebi Kudüs'ü almaktı. Haçlı Seferleri'nin dini sebepleri arasında kutsal Kudüs'ü Müslümanlardan geri almak, Fransa'daki Kluni tarikatının Hristiyanları Müslümanlara kışkırtması ve Papa ile din adamlarının nüfuzlarını artırmak istemeleri vardı.

Siyasi sebepleri ise Türkler karşısında zor durumda kalan Bizans İmparatorluğu'nun Avrupa'dan yardım istemesi, senyör şövalyelerin istekleri ve Avrupalıların Türkleri Anadolu, Filistin, Suriye ve Akdeniz'den uzaklaştırmak istemesiydi.

Ekonomik sebepler arasında doğunun tüm zenginliklerine ulaşmak, Avrupalıların doğudan gelen ticaret yollarına hâkim olmak istemesi ve soyluların toprak elde etmek istemesi sayılabilir.

İlginç Bilgi: Haçlı Seferleri, dini amaçlarla başlatılmış gibi görünse de, ekonomik ve siyasi çıkarlar bu seferlerin asıl motivasyonuydu.

Haçlı Seferlerinin Sonuçları

I. Haçlı Seferi, tek başarılı olan seferdir. Haçlılar Kudüs'e ulaşmayı başarmış ve orada Kudüs Krallığı'nı kurmuşlardır. I. Kılıç Arslan'ın karşılaştığı Haçlı ordusu başarılı olmuştur.

II. Haçlı Seferi başarısız olmuştur. Türkler bu seferi kazanmıştır.

III. Haçlı Seferi, Selahaddin Eyyubi'nin Kudüs'ü ele geçirmesi üzerine başlatılmıştır. Hittin Savaşı'nda Haçlılar mağlup edilmiştir. Bu sefere krallar da katılmış ve "Aslan Yürekli Richard" esir alınmıştır.

IV. Haçlı Seferi amacından sapan bir sefer olmuştur. Nureddin Mahmut Zengi'nin Yafa'yı ele geçirmesiyle başlamıştır. İtalyan ordusu, Bizans'ın yardım etmesi üzerine İstanbul'a ulaşmış ve İstanbul yağmalanmıştır. Bizans yerine Latin İmparatorluğu kurulmuş, ayrıca Trabzon Rum İmparatorluğu da kurulmuştur.

Hatırla: I. Haçlı Seferi'nde Türkler başarısız oldu ve Haçlılar kazandı, ancak II. ve III. Haçlı Seferleri'nde Türkler kazanıp Haçlıları mağlup etti.

Haçlı Seferlerinin Daha Geniş Sonuçları ve Harzemşahlar

Haçlı Seferleri'nin dini sonuçları arasında Papaya olan güvenin azalması, Katolik ve Ortodoks kiliseleri arasındaki ayrılığın artması bulunmaktadır.

Siyasi sonuçlar arasında, senyör ve şövalyelerin (feodal beylerin) topraklarının boş kalması, feodalitenin zayıflaması, merkezi krallığın güçlenmesi, İslam dünyasının Moğol saldırıları karşısında güçsüz kalması vardır.

Ekonomik sonuçlar olarak Akdeniz limanları önem kazanmış, ticaret gelişmiş, tüccar sınıfı (burjuvalar: soylu olmadığı halde zengin olan sınıf) ortaya çıkmıştır. Bilimsel-teknik sonuçlarda ise Avrupalılar pusula, barut ve kâğıt yapımını Müslümanlardan öğrenmişlerdir.

Harzemşahlar Aral Gölü çevresindeki Harezm şehrinde kurulmuştur. Kurucusu Tiş Arslan'dır ve en parlak dönemi Celalettin Harzemşah döneminde yaşanmıştır. Kendilerini Büyük Selçuklu Devleti'nin varisi olarak görmüşlerdir. Yassıçemen Savaşı'nda Alaaddin Keykubat tarafından yenilmişlerdir.

İlgi Çekici Not: Harzemşahlar, Otrar faciasının meydana gelmesine neden olmuşlardır, bu olayda Moğollar tarafından çok sayıda Türk katledilmiştir.

Moğol İmparatorluğu ve Altınordu Devleti

Moğol İmparatorluğu, Temuçin (Cengiz Han) tarafından kurulmuştur. Cengiz Han'ın "cihan hâkimiyeti" ideali vardı ve Moğolları tek bir çatı altında toplamıştır. "Yasaname-i Büyük" (Cengiz Yasası) oluşturmuş ve bu yasada Uygurlardan etkilenmiştir. Cengiz Han ülkeyi dört oğlu arasında bölüştürmüş ve Moğollarda veraset sistemi vardır.

Altınordu Devleti, bugünkü Rusya'nın olduğu yerde kurulmuştur. Türkleşmesinde Kıpçaklar etkili olmuştur. Berke Han döneminde İslamiyet'i kabul etmişlerdir. Timur Devleti tarafından yıkılmıştır ki bu, Timur'un Türk tarihine verdiği en büyük zarardır. Devletin yıkılmasından sonra hanlıklar kurulmuştur. Bu durum Rusların sıcak denizlere inmesini sağlamıştır.

Not: Anadolu Selçuklu Devleti'nin varisi Karamanoğulları'dır.

Düşün: Altınordu Devleti'nin yıkılması, Rusların güneye doğru genişlemesini kolaylaştırmış ve Türk tarihi için önemli sonuçlar doğurmuştur.