Osmanlı Beyliğinin Kuruluşu

Osmanlı Devleti, Anadolu'nun kuzeybatısında, Bizans sınırında küçük bir beylik olarak ortaya çıktı. Ertuğrul Bey önderliğindeki Kayı Boyu'nun gösterdiği başarılar, Sultan I. Alâeddin Keykubat tarafından ödüllendirilmiş, böylece Söğüt'ü kışlak, Domaniç'i de yaylak olarak kullanma hakkını elde etmişlerdi.

Osman Bey döneminde (1299-1326), beylik hızla büyümeye başladı. 1302 yılındaki Koyunhisar Savaşı Bizans'a karşı kazanılan ilk önemli zaferdi. Bu zaferden sonra Osmanlı adı Bizans kaynaklarında da yer almaya başladı. Dursun Fakih'in kadı olarak atanması, bac vergisinin alınması ve para basılması gibi gelişmeler, beylikten devlete geçişin ilk adımları olarak görülmektedir.

Osmanlıların kısa sürede büyümelerinin en önemli nedenleri arasında coğrafi konumlarının elverişliliği, gaza ve cihat anlayışının toplumu birleştirmesi, hoşgörülü ve adil bir yönetim kurmaları ve etkili bir iskân politikası izlemeleri sayılabilir.

Dikkat! Halil İnalcık'a göre 1302'deki Koyunhisar Savaşı, Osmanlı Devleti'nin gerçek anlamda kuruluş tarihi sayılmalıdır.

Osmanlı'nın Kuruluşuna Dair Görüşler

Osmanlı Beyliği'nin kuruluşu hakkında çeşitli görüşler bulunmaktadır. Bu konudaki tartışmaların temel sebebi, kuruluş dönemine ait kaynakların yetersizliğidir. Eldeki en eski yazılı kaynak, Ahmedi'nin "İskendername" adlı eseridir. Ayrıca, Yahşi Fakih'in günümüze ulaşmayan "Menakıbnamesi" de önemli bir kaynaktır.

Tarihçilerin farklı görüşleri arasında üç önemli nazariye öne çıkmaktadır: Paul Wittek, beyliğin kuruluşunu Gaza Tezi ile açıklar ve Osmanlıların başarısını gaza ruhuna bağlar. Mehmet Fuad Köprülü ise kuruluşu daha karmaşık ve çok boyutlu bir süreç olarak görür. Ona göre Selçukluların zayıflaması, Türkmenlerin göçleri ve Ahiyân-ı Rûm, Gaziyân-ı Rum gibi sosyal gruplar kuruluşta belirleyici olmuştur.

Halil İnalcık nazariyesinde ise hem gaza ruhu hem de Moğol baskısından kaçan Türkmenlerin göçleri öne çıkarılır. İnalcık'a göre, Bizans sınırında oluşan nüfus yoğunluğu ve gaza ideolojisiyle donanmış toplum, yeni bir Türk devletinin doğuşunu sağlamıştır.

Osmanlı hanedanının soyu konusunda da iki görüş vardır. Bunlardan ilkinde hanedanın Süleyman Şah'tan, ikincisinde ise Gündüz Alp'ten geldiği öne sürülmektedir.

Önemli Not: Osmanlılar, Kayı Boyu'na mensup olduklarını II. Murad zamanında vurgulamaya başlamış, paralara ve toplara Kayı Boyu damgaları vurdurmuşlardır.

İlk Fetihler ve Büyüme

Orhan Bey dönemi (1324-1362), Osmanlı'nın hızla büyüdüğü bir zaman dilimiydi. 1326'da Bursa'nın fethi ile başlayan süreçte, 1329'da Palekanon Savaşı'nda Bizans'ı yenerek İznik ve İzmit'in kapılarını açtı. Bu fetihler, Bizans'ın Anadolu'daki varlığını önemli ölçüde zayıflattı.

1345'te Karesioğulları Beyliği'nin Osmanlılara katılması stratejik bir dönüm noktasıydı. Bu sayede Osmanlılar hem donanma sahibi oldu hem de Rumeli'ye geçiş için önemli bir üs ele geçirdi. 1353'te Çimpe Kalesi'nin alınmasıyla Osmanlılar Balkanlar'a ayak bastı.

I. Murat dönemi (1362-1389) fetihlerin hızlandığı bir dönemdi. 1363'te Edirne'nin fethiyle Bizans'ın Balkanlarla kara bağlantısı kesildi. Ardından 1364'te Sırpsındığı Savaşı'nda, 1371'de Çirmen Savaşı'nda ve 1389'da I. Kosova Savaşı'nda kazanılan zaferlerle Balkanlar'daki Türk varlığı güçlendi.

Yıldırım Bayezid (1389-1402) döneminde hem Balkanlar'da hem de Anadolu'da önemli gelişmeler yaşandı. 1396'daki Niğbolu Savaşı'nda Haçlıları yendi. Anadolu'da Türk siyasi birliğini büyük ölçüde sağladı, ancak 1402'deki Ankara Savaşı'nda Timur'a yenilmesi, devleti Fetret Devrine (1402-1413) sürükledi.

İpucu: Osmanlı ordusunda ilk top, I. Murad zamanında, I. Kosova Savaşı'nda düşmanı korkutmak amacıyla kullanılmıştır.

Rumeli'ye Geçiş ve Balkan Fetihleri

Osmanlıların Rumeli'ye geçişi, beyliğin imparatorluğa dönüşümü açısından kritik öneme sahiptir. 1353'te Çimpe Kalesi'nin alınmasıyla başlayan bu süreç, Rumeli fatihi unvanını alan I. Murat döneminde hızlandı.

Osmanlıların Balkanlarda başarılı olmasında birçok faktör etkili oldu. Balkan devletleri arasındaki siyasi ve mezhepsel çekişmeler, bölgedeki sosyal sorunlar ve parçalanmış yapı, Türk ilerleyişini kolaylaştırdı. Ayrıca Osmanlıların uyguladığı istimâlet politikası (hoşgörü ve uzlaştırma) sayesinde yerel halkın desteği kazanıldı.

1389'daki I. Kosova Savaşı, Balkanlardaki Türk varlığının kalıcı olmasında büyük rol oynadı. Savaşın sonunda I. Murat şehit düşse de zafer Osmanlıların oldu. Yıldırım Bayezid döneminde 1396'da kazanılan Niğbolu Zaferi ile Haçlı tehdidi bertaraf edildi.

II. Murat döneminde de Balkanlar'daki fetih hareketleri devam etti. 1444'te Haçlılarla Edirne-Segedin Antlaşması imzalansa da bu antlaşmanın bozulması üzerine gerçekleşen Varna Savaşı (1444) ve II. Kosova Savaşı (1448) sonrasında Balkanlar kalıcı olarak Türk yurdu haline geldi.

Osmanlıların Balkanlarda kalıcı olmasında başarılı iskân politikası ve Türk-İslam kültürünü yayma çabaları da önemli rol oynadı.

Unutma! 1444 Edirne-Segedin Antlaşması, Osmanlıların Balkanlarda imzaladığı ilk antlaşmadır.

İskân Politikası ve Balkanlarda Türk Varlığı

Osmanlı Devleti, fethettiği yerlerde kalıcı olabilmek için etkili bir iskân politikası izledi. İlk kez Orhan Bey döneminde uygulanmaya başlanan bu politika, fethedilen bölgelere Türk nüfusunun yerleştirilmesini amaçlıyordu.

İskân politikası temelde gönüllülük esasına dayanıyordu. Ancak bazı durumlarda "sürgün" yöntemi de uygulandı. İskâna tabi tutulan Türkmenler için her türlü kolaylık sağlanıyor, belli bir süre vergi alınmıyor ve toprak veriliyordu. Böylece hem fethedilen bölgelerin Türkleşmesi ve İslamlaşması sağlanıyor hem de konar-göçer Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesi teşvik ediliyordu.

Balkanların Türkleştirilmesinde gaziler, aşiret reisleri, akıncı beyleri, dervişler ve tımarlı sipahiler büyük rol oynadı. Özellikle Ahiyân-ı Rûm, Gaziyân-ı Rûm, Abdalân-ı Rûm ve Bâcıyân-ı Rûm gibi sosyal ve dini gruplar, bölgenin İslamlaşması ve imarında etkin görev aldılar.

Dervişler, kurdukları tekke ve zaviyelerle hem bölge halkını etkilediler hem de göçmenlerin yerleşimini organize ettiler. Türkmenler de han, hamam, köprü, medrese, cami gibi eserler inşa ederek bölgeyi bir Türk yurdu haline getirdiler.

Bilgi Notu: "İstimâlet politikası", Osmanlıların fethettiği bölgelerdeki halka gösterdiği hoşgörü ve uzlaşmacı tavrı ifade eder. Bu politika sayesinde birçok bölge direniş göstermeden Osmanlı egemenliğini kabul etmiştir.

Anadolu Türk Siyasi Birliği Çabaları

Osmanlılar, kuruluş yıllarında Anadolu'daki diğer Türk beylikleriyle iyi ilişkiler kurdu. Ancak zamanla gücünü artıran beylik, Anadolu Türk siyasi birliğini sağlama yolunda adımlar atmaya başladı.

Osmanlıların bu yolda attıkları ilk önemli adım, 1345'te Karesioğulları Beyliği'nin alınmasıydı. Karesioğulları, Osmanlı topraklarına katılan ilk Anadolu Türk beyliğidir. Bu olayla beraber Osmanlılar hem donanma sahibi oldu hem de Rumeli'ye geçiş için stratejik bir üs elde etti.

I. Murat döneminde beyliklerle ilişkilerde barışçı yollar tercih edildi. Beyliklerin çoğu vassallık şeklinde Osmanlı himayesine girdi. Hatta bazı beyliklerin yöneticileri kızlarını Osmanlı şehzadeleriyle evlendirerek akrabalık bağları kurdu.

Yıldırım Bayezid döneminde ise Anadolu politikası sertleşti. 1389'da I. Kosova Savaşı sırasında Karamanoğulları'nın Osmanlı topraklarına saldırması, bu politika değişikliğinin nedeni oldu. 1389-1390 yıllarında Saruhan, Aydın, Menteşe, Hamit ve Germiyan beylikleri Osmanlı topraklarına katıldı. Böylece Anadolu'da önemli bir siyasi birlik sağlandı.

Ancak 1402'deki Ankara Savaşı'nda Timur'a yenilen Yıldırım Bayezid'in esir düşmesiyle, Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu. Timur, Anadolu'daki beyliklerin topraklarını eski sahiplerine geri verdi.

Hatırlatma: Beyliklerin Osmanlı Devleti'ne katılması farklı şekillerde gerçekleşmiştir: Kendi isteğiyle katılanlar (Karesioğulları), satın alma yoluyla (Hamitoğulları), çeyiz yoluyla (Germiyanoğulları) ve savaş yoluyla (Saruhanoğulları, Aydınoğulları, Karamanoğulları).

Ankara Savaşı ve Sonrası

1402'de gerçekleşen Ankara Savaşı, Osmanlı tarihinde bir dönüm noktasıdır. Bu savaşta Yıldırım Bayezid'in ordusu, Timur liderliğindeki orduya yenildi. Savaşın en önemli sebebi, iki güçlü hükümdarın Türk cihan hâkimiyeti mefkûresi doğrultusunda çatışmasıydı.

Savaşın başlıca nedenleri arasında Osmanlıların elinden alınan beylerin Timur'a sığınması, Bayezid'in Timur'dan kaçan Ahmet Celayir ve Kara Yusuf'u himaye etmesi ve iki hükümdar arasındaki sert mektuplaşmalar yer alır. Timur, Çin seferine çıkmadan önce batı sınırlarında güçlü bir devletin varlığını istememişti.

Savaşta Osmanlı ordusunun yenilmesinin önemli nedenleri arasında, Anadolu beyliklerinden toplanan askerlerin Timur tarafına geçmesi ve Timur'un ordusunda eğitimli fillerin bulunması sayılabilir.

Savaşın sonucunda Yıldırım Bayezid esir düştü ve bir yıl sonra esarette öldü. Timur, Anadolu'daki beyliklere topraklarını geri verdi ve böylece Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu. Bu durum Fetret Devri (1402-1413) olarak adlandırılan, şehzadeler arasındaki taht kavgalarının yaşandığı bir dönemi başlattı.

İlginç Bilgi: Timur, Altın Orda Devleti'nin parçalanmasına neden olarak dolaylı yoldan Rusların güçlenmesine ve zamanla çarlık haline gelmesine zemin hazırlamıştır.

Fetret Devri ve Sonraki Gelişmeler

Fetret Devri (1402-1413), Ankara Savaşı'nın ardından Yıldırım Bayezid'in oğulları arasındaki taht mücadelelerini kapsayan karanlık bir dönemdir. Bu süreçte Süleyman, İsa, Mehmet ve Musa Çelebi kardeşler arasında kıyasıya bir taht savaşı yaşandı.

Kardeşler arasındaki mücadeleyi Çelebi Mehmet kazandı ve 1413'te Osmanlı tahtına oturarak Fetret Devri'ne son verdi. Devleti dağılmaktan kurtardığı için "Devletin İkinci Kurucusu" olarak anıldı.

Çelebi Mehmet, dağılan Osmanlı topraklarını yeniden birleştirme çabası içine girdi. Saruhanoğulları beyliğine son vererek Anadolu Türk siyasi birliğini yeniden sağlama yolunda adımlar attı.

Bu dönemde Şeyh Bedreddin olayı patlak verdi. Siyasi ihtirasları sebebiyle kazaskerlikten alınan Şeyh Bedreddin, görünüşte dini-tasavvufi, gerçekte ise siyasi amaçlı bir hareket başlattı. Çelebi Mehmet, Şeyh Bedreddin ve müritlerinden Börklüce Mustafa ile Torlak Kemal'i yakalattı. Şeyh Bedreddin 1420'de Serez'de idam edildi.

II. Murat döneminde Anadolu'daki beylikleri yeniden Osmanlı topraklarına katma çabaları devam etti. Aydınoğulları ve Hamitoğulları gibi beylikler tekrar Osmanlı yönetimine girdi. II. Bayezid döneminde ise Karamanoğulları beyliğine son verilerek Anadolu Türk siyasi birliği büyük ölçüde sağlandı.

Dikkat!: Fetret Devri'nde Balkanlarda önemli toprak kayıpları yaşanmamasının nedeni, yerli halkın Osmanlı yönetiminden memnun olması ve Avrupalıların 1396 Niğbolu Savaşı'nda ağır kayıplar vermesidir.