T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük - 4. Ünite

Bu ünitede Atatürkçülük ve Çağdaşlaşan Türkiye konusunu inceleyeceğiz. Temel kavramları öğrenmek, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş felsefesini ve değerlerini anlamak için çok önemli.

Atatürk'ün ortaya koyduğu ilkeler ve gerçekleştirdiği devrimler, modern Türkiye'nin temellerini oluşturur. Bu kavramları iyi anladığınızda, Türk İnkılabının mantığını ve amacını da daha kolay kavrayabilirsiniz.

💡 İpucu: Bu üniteyi çalışırken kavramları sadece ezberlemek yerine, birbirleriyle olan ilişkilerini anlamaya çalışın. Böylece hem sınavlarda daha başarılı olur, hem de Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş felsefesini daha iyi kavrayabilirsiniz.

Temel Kavramlar - 1

Cumhuriyet, egemenliğin millete ait olduğu ve halkın kendi yöneticilerini seçtiği yönetim biçimidir. Cumhuriyetçilik ise bu yönetim şeklini benimsemek, korumak ve yaşatmak anlamına gelir.

Milli egemenlik, yönetme gücünün milletin elinde olması ve kendi yöneticilerini kendi iradesi ile belirlemesidir. Bu kavram, Türkiye Cumhuriyeti'nin en temel ilkelerinden biridir.

Millet kavramı, geçmişte ve şimdi bir arada yaşayan, aralarında dil, tarih, kültür ve ülkü birliği bulunan insan topluluğunu ifade eder. Milliyetçilik ise milletini sevmek ve onu daha ileriye taşımak için çalışmaktır.

Halkçılık ilkesi, herkesin kanun önünde eşit olmasını ve yöneticilerin halk için çalışmasını savunur. Devletçilik ise ekonomik kalkınmanın devlet eliyle gerçekleştirilmesi anlamına gelir.

💡 Önemli Not: Atatürk'ün ilkeleri birbirinden ayrı değil, birbirini tamamlayan bir bütündür. Cumhuriyetçilik ve milliyetçilik, milli egemenlik kavramıyla doğrudan ilişkilidir.

Temel Kavramlar - 2

Özel sektör (özel teşebbüs), devletin dışındaki bireylerin kendi çabalarıyla yaptıkları ekonomik girişimlerdir. Devletçilik ilkesi, özel sektörü reddetmez, aksine destekler.

Laiklik, devlet düzeninin ve hukuk kurallarının dine değil, akla ve bilime dayandırılmasıdır. Laiklik sayesinde din ve vicdan özgürlüğü güvence altına alınmıştır.

İnkılap, toplum düzenini ve yapısını daha iyi duruma getirmek için yapılan köklü değişikliklerdir. İnkılapçılık ilkesi, eskiyen düzen yerine çağdaş bir düzen getirilmesini savunur.

Saltanat, yönetme hakkının tek bir ailede toplandığı, babadan oğula geçen yönetim sistemidir. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla bu sistem sona ermiştir.

💡 Hatırlatma: İnkılapçılık ilkesi, değişime açık olmayı ve çağın gerektirdiği yenilikleri benimsemeyi gerektirir. Bu nedenle durağan değil, dinamik bir ilkedir!

Temel Kavramlar - 3

Kabine Sistemi, Cumhurbaşkanı tarafından atanan bir başbakanın oluşturduğu ve meclisten güvenoyu alan hükümet modelidir. Bu sistem, daha istikrarlı bir yönetim sağlamak için benimsenmiştir.

Hilafet (Halifelik), Hz. Muhammed'in vefatından sonra Müslümanların başına geçen devlet yöneticisinin makamıdır. 3 Mart 1924'te kaldırılmıştır. Ümmet ise aynı dine inanan insanlardan oluşan topluluktur.

Cumhuriyetin ilanından sonra bazı bakanlıklar kaldırılmıştır. Erkanı Harbiye Vekaleti (Savaş Bakanlığı) Genelkurmay Başkanlığına, Şeriyye ve Evkaf Vekaleti (Din İşleri ve Vakıflar Bakanlığı) ise Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğüne dönüştürülmüştür.

Osmanlı'da şer'i hukuk (İslam dinine göre) ve örfi hukuk (Türk töresine göre) birlikte uygulanırdı. Cumhuriyet döneminde ise laik hukuk sistemi benimsendi.

💡 Bilgi Notu: 1921 yılında hazırlanan Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (1921 Anayasası), Türkiye'nin ilk anayasasıdır ve milli egemenlik ilkesini temel almıştır.

Temel Kavramlar - 4

Mecelle, Osmanlı'nın son dönemlerinde uygulanan dini kurallara dayalı hukuk sistemiydi. Cumhuriyet döneminde İsviçre'den örnek alınarak hazırlanan Medeni Kanun kabul edildi ve aile hukuku yeniden düzenlendi.

Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği), 3 Mart 1924'te kabul edildi ve tüm eğitim kurumları Milli Eğitim Bakanlığına bağlandı. Bu kanun sayesinde eğitimde birlik sağlandı.

Yeni Türk harflerinin kabulünden sonra, halka okuma-yazma öğretmek için Millet Mektepleri açıldı. Bu kısa süreli eğitim kurumları, okuma-yazma oranının artmasında önemli rol oynadı.

Türk Tarih Kurumu (12 Nisan 1931) ve Türk Dil Kurumu (12 Temmuz 1932), Türk tarihini ve dilini araştırmak için kuruldu. Bu kurumlar, milli kimliğin güçlenmesine katkı sağladı.

💡 Unutma: Tevhid-i Tedrisat Kanunu, sadece eğitim sistemini değil, aynı zamanda Türkiye'nin laik ve modern bir ülke olma yolundaki kararlılığını da göstermiştir.

Temel Kavramlar - 5

Darülfünun, üniversite anlamına gelir ve İstanbul Üniversitesi'nin eski adıdır. 1933 yılında yapılan Üniversite Reformu ile yükseköğretim kurumları modern ve bilimsel bir yapıya kavuşturuldu.

Sanayii Nefise Mektebi, güzel sanatlar alanında eğitim vermek üzere kurulmuş bir yüksekokuldu. 1928 yılında Güzel Sanatlar Akademisine dönüştürüldü ve modern sanat eğitiminin temelleri atıldı.

Fes, Osmanlı'nın son dönemlerinde kullanılan kırmızı renkte silindir biçiminde bir başlıktı. Şapka Kanunu ile kaldırıldı ve çağdaş giyim benimsendi.

Tekke ve zaviyeler, tarikatların faaliyet gösterdikleri yerlerdi. Cumhuriyet döneminde kaldırıldılar. Türbe ise genellikle devlet görevlilerinin veya din âlimlerinin mezarlarının bulunduğu yapılardı.

💡 Önemli Bilgi: Takvim değişikliği ile Hicri Takvim ve Rumi Takvim yerine Miladi Takvim kabul edildi. Bu değişiklik, Türkiye'nin çağdaş dünya ile uyumlu hale gelmesini sağladı.

Temel Kavramlar - 6

Rumi Takvim, Osmanlı'nın son zamanlarında kullanılan güneş yılını esas alan bir takvimdi. Miladi takvime göre 13 gün geriydi. Alaturka Saat ise güneşin batışını saat 12 olarak kabul eden eski bir saat sistemiydi.

Eskiden ağırlık ölçüsü olarak okka (1283 gram) ve dirhem (3.2 gram) kullanılırdı. Uzunluk ölçüsü olarak ise arşın (68 cm) ve kulaç kullanılırdı. Cumhuriyet döneminde metrik sisteme geçildi.

İktisat ekonomi demektir. 17 Şubat 1923'te İzmir'de toplanan Türkiye İktisat Kongresi'nde yeni Türk devletinin ekonomi politikası belirlendi. Burada alınan ekonomik kararlara Misak-ı İktisadi denir.

Aşar vergisi, Osmanlı Devleti'nde Müslüman köylülerden alınan 1/10 oranındaki ürün vergisiydi. Cumhuriyet döneminde kaldırılarak çiftçiler rahatlatıldı.

💡 Dikkat: Ekonomik bağımsızlık, tam bağımsızlığın önemli bir parçasıdır. İzmir İktisat Kongresi, ekonomik bağımsızlığı hedefleyen kararları ile yeni devletin ekonomi politikasının temellerini atmıştır.

Temel Kavramlar - 7

Teşvik-i Sanayi Kanunu, 1927 yılında sanayiyi ve özel sektörü desteklemek amacıyla çıkarıldı. Bu kanun, yerli üretimi artırmayı ve ekonomik kalkınmayı hızlandırmayı amaçlıyordu.

Kabotaj, bir devletin kendi denizlerinde ve limanları arasında yük ve yolcu taşıma hakkıdır. Kabotaj Kanunu ile bu hak sadece Türk vatandaşlarına verildi ve 1 Temmuz 1926'da yürürlüğe girdi.

Sosyal devlet anlayışı gereği halkın sağlığını korumak için 1930 yılında Umumi Hıfzısıhha Kanunu çıkarıldı. Ayrıca sanatoryum (uzun süreli tedavi gerektiren hastalıklar için) ve dispanser (ayakta tedavi için) gibi sağlık kuruluşları açıldı.

Onuncu Yıl Nutku, Atatürk'ün Cumhuriyetin 10. yıl kutlamalarında Ankara Hipodromu'nda yaptığı konuşmadır. Bu konuşma, Cumhuriyet'in ilk on yılında yapılanları özetler ve geleceğe ışık tutar.

💡 Unutma: Kabotaj Kanunu, ekonomik bağımsızlığın önemli bir adımıdır. Türk denizlerinde ve limanları arasında yük ve yolcu taşıma hakkının Türk vatandaşlarına verilmesi, hem ekonomik hem de siyasi bağımsızlığı güçlendirmiştir.