Tarihin Tanımı ve Yararları

Tarih, geçmişteki insan topluluklarının faaliyetlerini yer ve zaman belirterek, sebep-sonuç ilişkisi içinde bilimsel bir metotla tarafsız şekilde inceleyen bilimdir. Bir olayın tarihi olay sayılabilmesi için geçmişte yaşanmış olması, belirli bir zaman geçmiş olması, yeri belli olması ve insan topluluklarını etkilemiş olması gerekir.

Tarihi öğrenmek birçok yarar sağlar. Geçmişteki olaylardan dersler alarak günümüzdeki olaylarda nasıl davranacağımız konusunda fikir edinebiliriz. Ayrıca vatan ve millet kavramlarını öğrenerek milli birlik duygularımızı geliştirebiliriz.

Tarih bilimi, olaylar arasında ilişki kurup mantık yürüterek sonuca varabilme yeteneği kazandırır. Böylece insanlar ortak değerlere sahip çıkarak din, dil, ırk gibi ayrımlara girmeden barış içinde yaşamayı öğrenirler.

Not: Tarih bilimi, diğer bilimlerden farklı olarak deney ve gözlem metodunu kullanmaz. Geçmişteki olayları kendine özgü bir yöntemle araştırır.

Tarihin Yöntemi ve Sınıflandırılması

Tarih biliminin kendine has bir araştırma yöntemi vardır ve beş temel basamakta ilerler. İlk olarak tarama aşamasında kaynaklar bulunur. Sonra bu kaynaklar tasnif edilerek sınıflandırılır. Tahlil aşamasında bilgiler analiz edilir ve tenkit aşamasında kaynakların gerçekliği ve güvenilirliği değerlendirilir. Son olarak terkip aşamasında bilgiler bir araya getirilerek sonuca ulaşılır.

Tarih çalışmalarını kolaylaştırmak için çeşitli sınıflandırma biçimleri kullanılır:

• Zamana göre: İlkçağ Tarihi, 19. yy. Tarihi
• Mekana göre: Asya Tarihi, Türkiye Tarihi
• Konuya göre: Dinler Tarihi, Hukuk Tarihi

Tarihe yardımcı olan birçok bilim dalı vardır. Coğrafya coğrafi olayların insan faaliyetlerine etkisini, Arkeoloji su ve toprak altında kalmış eserleri, Kronoloji olayların zamanını belirler. Bunların yanında Diplomasi, Etnografya, Antropoloji, Nümizmatik ve Filoloji gibi bilim dalları da tarihe yardımcı olur.

Tarihte bilgiler değişebilir özelliktedir. Örneğin, yakın zamana kadar Osmanlı'da ilk paranın Orhan Bey döneminde basıldığı düşünülürken, yeni bulunan bir para ile bu bilginin Osman Bey dönemine ait olduğu anlaşılmıştır.

Zaman, Takvim ve Tarih Yazıcılığı

İnsanlar zamanı ölçmek için takvim adı verilen sistemler geliştirmişlerdir. Takvimler, zamanı yıllara, aylara ve günlere bölen yöntemlerdir. Güneş ve ay kullanılarak oluşturulan takvimler yaygındır. İlk güneş takvimini Mısırlılar, ilk ay takvimini ise Sümerler kullanmıştır.

Türkler tarih boyunca farklı takvimler kullanmıştır:

• On iki Hayvanlı Türk Takvimi: İslamiyet öncesi dönemde kullanılan güneş yılı esaslı bir takvimdir.
• Hicri Takvim: Ay yılı esaslıdır ve Hicret olayını (622) başlangıç kabul eder.
• Celali Takvim: Melikşah döneminde oluşturulan güneş yılı esaslı bir takvimdir.
• Rumi Takvim: Osmanlı Devleti'nin özellikle maliye alanında kullandığı takvimdir.
• Miladi Takvim: 1926'dan beri kullandığımız, Hz. İsa'nın doğumunu başlangıç kabul eden takvimdir.

Tarih yazıcılığı, tarihi olayların kaydedilmesi işidir. İlk örnekler arasında Hititler'de Yıllık (Anal), Ruslar'da Kronik, Kök Türkler'de Kitabe ve Osmanlılar'da Vakayiname bulunur. Tarih yazıcılığı çeşitleri arasında Hikayeci, Öğretici, Araştırmacı ve Sosyal Tarih yazıcılığı vardır.

Dikkat: Milat, Hz. İsa'nın doğumudur ve tarihler Milattan Önce (MÖ) ve Milattan Sonra (MS) olarak ayrılır. Bir tarihin hangi yüzyıla ait olduğunu bulmak için son iki rakam atılıp, kalan sayıya bir eklenir.

Tarih Öncesi Çağlar ve İlk İnsanlık

İnsanlığın serüveni yazının icadından çok öncesine dayanır. Yazıdan önceki dönemde insanlar, yaşamlarını kayıt altına almak için çeşitli yöntemler geliştirmişlerdir. Tarihin babası olarak kabul edilen ilk tarihçi Heredot'tur.

Tarih çağları "yazının icadı" ile başlar. Yazıdan önceki döneme "tarih öncesi çağlar", yazıdan sonraki döneme ise "tarih çağları" denir. Tarih öncesi çağlar, Taş Çağı (Eski Taş, Orta Taş ve Yeni Taş) ve Maden Çağı (Bakır, Tunç ve Demir) olarak sınıflandırılır.

İnsanlığın en uzun devri Paleolitik (Eski Taş) devirdir. Ateş Mezolitik devirde bulunmuştur. Üretim, tarım ve ilk köy yerleşimleri Neolitik dönemde ortaya çıkmıştır. İlk kullanılan maden Bakır'dır. Demir devrinin sonunda yazının bulunmasıyla, Tarih öncesi dönem sona ermiştir.

Yazının icadı Mezopotamya'da Sümerler tarafından gerçekleştirilmiştir. İlk yazılı kil tablet örneklerine Uruk kentinde rastlanmıştır. İşaretler çiviye benzetildiği için "çivi yazısı" olarak adlandırılmıştır. Sümerler, öğretmene "tablet evinin babası", öğrenciye ise "tablet evinin oğlu" demiş ve okulu bir aile ocağı gibi kabul etmiştir.

Aklında Tut: Anadolu'da ilk yazılı belgeler "Kayseri - Kültepe'de" bulunmuştur.

İlk Çağ'da Bilim ve Medeniyet Havzaları

Bilim, insanlığın ortak ürünüdür ve kökleri ilk insanlara kadar uzanır. İlk Çağ'da birçok medeniyet bilime katkı sağlamıştır. Modern astronominin matematiksel dayanakları ilk defa Mezopotamya'da kullanılmıştır. Mezopotamya uygarlıkları, "ziggurat" adı verilen tapınaklarda gözlem yaparak gök biliminde bilimsel yöntemler geliştirmişlerdir.

İlk Çağ'da başlıca medeniyet havzaları şunlardır:

1. İran Medeniyeti: Medler ve Persler öne çıkar. Persler, Zerdüştlük dinine inanırlardı. Bu dinde iyiliği "Ahura Mazda", kötülüğü "Ehrimen" temsil ederdi. Gelişmiş bir posta teşkilatı kurdular ve Anadolu'da satraplik uygulamasını başlattılar.

2. Hint Medeniyeti: Hindistan'da İndus ve Ganj nehirleri kutsal kabul edilmiştir. Brahmanizm ve Budizm burada doğmuştur. Ariler, toplumda Kast Sistemi'ni uygulamıştır. Matematikte "sıfır" ilk kez burada kullanılmıştır.

3. Çin Medeniyeti: Hanedanlar tarafından yönetilen Çin'de imparatorlar "Tanrının Oğlu" unvanını taşırdı. Kağıt, matbaa, ipekçilik, pusula, barut ve mürekkebi icat etmişlerdir. Tıpta masaj ve akupunktur kullanmışlardır.

Hatırla: Kast Sistemi, babadan oğula geçen, bir kişinin toplumsal konumunun yaşam boyunca belirlendiği toplumsal bir düzendir. Kastlar arasında evlilikler ve geçişler yasaktı.

Mısır ve Mezopotamya Medeniyetleri

Mısır Medeniyeti, Nil Nehri çevresinde doğup gelişmiştir. Firavunlar "Tanrının Oğlu" olarak kabul edilirdi ve sınırsız yetkilere sahipti. Mısır'ın sembolü piramitlerdir. Hiyeroglif denilen resim yazısı kullanmış, güneş takvimini bulmuş ve mumyacılığı geliştirmişlerdir. Hititlerle tarihte bilinen ilk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşması'nı imzalamışlardır.

Mezopotamya Medeniyetleri Fırat ve Dicle nehirleri arasında kurulmuştur. Bu bölgede beş önemli uygarlık vardır:

1. Sümerler: Mezopotamya uygarlığının temelini oluşturmuşlardır. "Site" denilen şehir devletleri halinde yaşamışlar, "Patesi" veya "Ensi" denilen krallar tarafından yönetilmişlerdir. Çivi yazısını icat etmiş, tekerleği ve sabanı bulmuşlardır. Tarihte bilinen ilk yazılı kanunları çıkarmışlardır.

2. Akadlar: Arap asıllı bir kavimdir. Kral Sargon döneminde en güçlü dönemini yaşamıştır. Tarihte ilk düzenli orduyu ve ilk imparatorluğu kurmuşlardır.

3. Babiller: Sami ırkından Amurrular tarafından kurulmuştur. Kral Hammurabi döneminde önemli kanunlar çıkarmışlardır. Mimari alanda Babil Asma Bahçeleri ve Babil Kulesi ile ünlenmişlerdir.

4. Asurlar: Yukarı Mezopotamya'da devlet kurmuşlardır. Anadolu'ya kadar ticaret yapmış ve yazıyı Anadolu'ya taşımışlardır. "Karum" denilen ticaret pazarları kurmuşlardır.

5. Elamlar: Madencilik, çanak-çömlek ve seramik alanında gelişmişlerdir.

Önemli Bilgi: İlk insanlığın yaşam tarzını anlamak için arkeolojik çalışmalar büyük önem taşır. Anadolu'daki Göbeklitepe, Çatalhöyük ve Çayönü gibi yerleşim yerleri yazı öncesi dönemi aydınlatan önemli merkezlerdir.