18. Yüzyıl Siyasi Olayları ve III. Ahmet Dönemi

18. yüzyıl, Osmanlı için zorlu bir dönemin başlangıcıydı. III. Ahmet zamanında Demirbaş Şarl olarak bilinen İsveç Kralı, Rusya'ya karşı Poltova Savaşı'nda yenilince Osmanlı'ya sığınmıştı. Bu olay Rusya ile gerginliğe yol açtı ve Prut Savaşı'na neden oldu.

Prut Savaşı'nda Osmanlı galip geldi ve imzalanan Prut Antlaşması'yla Rusya'nın Azak Kalesi'ni geri vermesi, İstanbul'da elçi bulundurmaması kararlaştırıldı. Bu zafer, Osmanlı'da kaybedilen toprakları geri alma umudunu yeşertti. Ancak Avusturya ile yapılan Petervaradin Savaşı'nda alınan yenilgi ve ardından imzalanan Pasarofça Antlaşması (1718) ile Batı'nın üstünlüğü kabul edildi ve Lale Devri başladı.

💡 İlginç Bilgi: Pasarofça Antlaşması sonrası, Osmanlı'nın kaybedilen toprakları geri alma umudu tamamen son buldu ve bu gerçekliği kabullenen Osmanlı yönetimi, savaştan çok kültürel değişime odaklandı.

I. Mahmut döneminde imzalanan Belgrad Antlaşması (1739), Avusturya ve Rusya'ya karşı kazanıldı ve Belgrad Osmanlı'ya geri verildi. Bu, Osmanlı'nın son kazançlı antlaşması oldu ve Karadeniz son kez "Türk Gölü" olarak kaldı.

Toprak Kayıpları ve Antlaşmalar

III. Mustafa döneminde Rus donanması, Osmanlı donanmasını Çeşme'de yaktı. Bu, tarihte "Çeşme Faciası" olarak anıldı ve Osmanlı deniz gücüne büyük darbe vurdu.

I. Abdülhamit zamanında imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması (1774), 18. yüzyılın en ağır şartlar taşıyan antlaşması oldu. Bu antlaşmayla Kırım bağımsız hale geldi, Karadeniz Türk gölü olmaktan çıktı ve Rusya'ya Karadeniz kıyısında tersane kurma hakkı tanındı. Ayrıca Rusya'ya kapitülasyon hakları ve kutsal yerleri ziyaret izni verildi.

💡 Önemli Dönüm Noktası: Küçük Kaynarca Antlaşması ile ilk kez halkı Türk ve Müslüman olan bir toprak kaybedildi, Osmanlı ilk kez savaş tazminatı ödedi ve Rusya Osmanlı içindeki Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenerek iç işlerine karışma fırsatı buldu.

Rusya'nın Kırım'ı tamamen ele geçirme süreci aşamalı olarak gerçekleşti: Küçük Kaynarca ile bağımsızlık, Aynalıkavak Tenkihnamesi ile Rus yanlısı han tayini ve son olarak Yaş Antlaşması ile Kırım'ın resmen Rusya'ya bağlanması. Bu gelişmelerle birlikte, Rusya ve Avusturya'nın Grek Projesi ve Dakya Projesi gibi Osmanlı'yı Balkanlardan çıkarma planları da şekillenmeye başladı.

III. Selim Dönemi ve Denge Politikası

III. Selim döneminde imzalanan Ziştovi Antlaşması'yla Avusturya, Fransız İhtilali'nin etkisiyle Osmanlı'dan aldığı yerleri geri verdi. Yaş Antlaşması'yla ise Kırım'ın Rusya'ya ait olduğu kesin olarak kabul edildi ve Osmanlı resmen dağılma dönemine girdi.

Kırım'ın kaybedilme aşamaları sırasıyla şöyle oldu: Küçük Kaynarca ile bağımsızlık, Aynalıkavak Tenkihnamesi ile Rus yanlısı Han'ın tayini ve Yaş Antlaşması ile Rusya'ya bağlanması. Bu süreç, Osmanlı'nın Karadeniz'deki üstünlüğünün de sonu anlamına geliyordu.

💡 Denge Politikasının Doğuşu: III. Selim, Napolyon'un Mısır'ı işgali karşısında İngiltere ve Rusya'nın desteğini alarak ilk kez "denge politikası" izlemiştir. Bu, büyük güçleri birbirine karşı kullanma stratejisiydi.

1802 Paris Antlaşması'yla Mısır tekrar Osmanlı'ya bırakıldı. Böylece Osmanlı, büyük devletlerin çıkar çatışmalarından yararlanarak diplomatik bir başarı elde etti. III. Selim'in başlattığı bu denge politikası, sonraki dönemlerde de Osmanlı'nın temel dış politika stratejisi haline geldi.

İsyanlar ve Islahatlar

18. yüzyılda Osmanlı'da üç büyük isyan yaşandı: Patrona Halil İsyanı, Edirne Olayı ve Kabakçı Mustafa İsyanı. Patrona Halil İsyanı, Lale Devri'nin lüks ve israfına karşı çıkarak III. Ahmet'in tahttan indirilmesine neden oldu. Kabakçı Mustafa İsyanı ise III. Selim'in Nizam-ı Cedit reformlarına tepki olarak ortaya çıktı.

Bu dönemdeki ıslahatların özellikleri şöyledir: Avrupa örnek alınmaya başlandı, yenilikler daha çok askeri alanda yoğunlaştı ve önceki yüzyıla göre daha köklü değişiklikler içerdi. Ancak bu reformlar genellikle kişilere bağlı kaldı, halkın desteği alınmadı ve yeterince hukuki temele oturtulmadı.

💡 Kültür Devrimi: Lale Devri'nde Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa öncülüğünde, ilk daimi elçilik Paris'te açıldı, İbrahim Müteferrika ilk Türk matbaasını kurdu ve Batı tarzı mimari eserler inşa edildi.

Yahya Kemal Beyatlı'nın da belirttiği gibi, Lale Devri kültürel açıdan zengin bir dönemdi. Nedim edebiyatta, Levni minyatürde öne çıkarken, III. Ahmet Çeşmesi gibi batı tarzı mimari eserler yapıldı. 28 Çelebi Mehmet'in Paris'e elçi olarak gönderilmesi ve ilk matbaanın kurulması, Osmanlı'nın Batı'ya açılmasının ilk adımlarıydı.

Kültürel ve Mimari Değişimler

Osmanlı'da 18. yüzyıl, kültürel ve mimari alanda büyük dönüşümlere sahne oldu. Barok-Rokoko tarzı, Nur-u Osmaniye Camii ve Laleli Camii gibi eserlerde kendini gösterdi. Sadabad Sarayı inşa edildi ve İran'dan ilk çiçek aşısı getirildi. Tercüme odaları oluşturuldu ve tulumbacılar (itfaiye) ocağı kuruldu.

I. Mahmut döneminde, batı tarzı ilk askeri ıslahatlar yapıldı ve batı tarzı ilk teknik okul olan Hendesehane (deniz mühendishanesi) açıldı. Avrupa'dan ilk askeri uzman Comte de Bonneval (Humbaracı Ahmet Paşa) getirildi. Nur-u Osmaniye Camii, batı tarzı ilk dini mimari eser olarak tamamlandı.

💡 Osmanlı Aydınlanması: I. Mahmut döneminde ülke genelinde halk kütüphaneleri açılması, bilginin yaygınlaşmasına ve eğitimin gelişmesine önemli katkı sağlamıştır.

III. Osman döneminde kafes sistemi en uzun süre uygulandı ve ilk deniz feneri olan Ahırkapı Feneri inşa edildi. Fransa'ya verilen kapitülasyonların Belgrad Antlaşması ile sürekli hale getirilmesi ise ekonomik açıdan önemli bir dönüm noktasıydı.

Askeri ve Ekonomik Reformlar

III. Mustafa döneminde Avrupa'dan Baron De Tott getirilerek Sürat Topçuları Ocağı kuruldu. Sadrazam Koca Ragıp Paşa'nın önderliğinde Mühendishane açıldı (İTÜ'nün temeli). Ayrıca Cezayirli Gazi Hasan Paşa tarafından ilk denizcilik okulu olan Mühendishane-i Bahri Hümayun kuruldu.

Bu dönemde ekonomide de yenilikler yapıldı. İlk borçlanma senetleri $Esham-Tahvilleri$ hazırlandı ve Esham kanunu uygulamaya konuldu. Bu, Osmanlı'nın modern ekonomik sistemlere geçiş çabasının bir göstergesiydi.

💡 Reform Zihniyeti: I. Abdülhamit döneminde, Avrupa'dan gelen yabancı uzmanların Müslüman olma zorunluluğu kaldırılarak, bilgi ve teknoloji transferi kolaylaştırıldı.

I. Abdülhamit zamanında, Sadrazam Halil Hamid Paşa öncülüğünde önemli değişiklikler yapıldı. Küçük Kaynarca tazminatını ödemek için Esham senetleri uygulandı ve ilk iç borçlanma Galata Bankerlerinden alındı. Cülus bahşişi kaldırıldı, İstihkam Okulu açıldı ve ilk kez yeniçeri sayımı yapıldı. Ayrıca ulufe alım-satımı yasaklanarak askeri düzende reform girişimlerinde bulunuldu.

III. Selim ve Nizam-ı Cedit Dönemi

III. Selim'in (şiirlerinde kullandığı mahlası İlhami) dönemi, Osmanlı'da ilk köklü ve radikal değişikliklerin yapıldığı dönemdir. Tüm ıslahatların genel adı "Nizam-ı Cedit" (Yeni Düzen) olarak bilinir. Bu dönemde kurulan Nizam-ı Cedit ordusu, Cezzar Ahmet Paşa komutasında Akka Kalesi'nde Napolyon'a karşı başarı gösterdi.

Modern Osmanlı diplomasisinin temelleri bu dönemde atıldı. İlk daimi elçilik Londra'da Yusuf Agah Efendi tarafından açıldı. İlk devlet matbaası olan Matbaa-i Amire kuruldu. Islahatların planlanması için Meşveret Meclisi oluşturuldu ve Layiha raporları hazırlandı.

💡 Modernleşme Adımları: III. Selim döneminde askeri okullarda Fransızca zorunlu dil olarak okutulmaya başlandı ve ilk yerli malı teşvik politikaları uygulandı. Bu, Osmanlı'nın Batı'ya entegrasyonunda önemli bir aşamaydı.

Levend ve Selimiye kışlaları inşa edildi, Mühendishane-i Berri Hümayun (kara mühendishanesi) açıldı. Ayrıca bu dönemde Divan toplantıları Sadrazam konağında $Bab-ı Ali$ yapılmaya başladı. III. Selim aynı zamanda ayanların gücünü kırmak ve Malikane Sistemini kaldırmak için girişimlerde bulundu. Tüm bu reformlar, 19. yüzyıl Osmanlı modernleşmesinin temelini oluşturdu.