10. sınıf tarih türk devletleri ve toplulukları

Alternatif metin:

اول ورم الب بلوی کو رحمة الله عليه رحمة واسعة دنياران سفر طنروی تاریخ جيات جور طخر جال رجب ايح ونم كوان ات الموت باب وكل هو الناس داخله TRANSKRİPSİYONU: Hüve'l-ḥayyü'llezî lâ yemûtü ve küllü ḥayyin seyemûtü. Avran avli Vurum Alıb belüvi kü; raḥmetullāhi ‘aleyhi raḥmeten vâsi'aten. Dünyaran sefer tanruvi; târîḥ ciyâti cür toḥir cal receb ayhi vanım küven eti. el-Mevtü bâbün ve küllü’n-nâsi dâḥilühû. TERCÜMESİ: (Yalnız) O diridir ve ölümsüzdür ve bütün diriler ölecektir. Avran (Evren ?) oğlu Vurum Alp(in) mezar taşıdır. Allah'ın geniş rahmeti onun üzerine olsun. Dünyadan sefer eyledi. Tarih yedi yüz dokuz(uncu) yıl, Receb ayı(nın) onuncu gün(ü) idi. Ölüm bir kapıdır ve her insan o kapıdan girecektir. - Kök Türkler Hakanlığı yıkılınca 630'larda Kafkasların kuzeyinde Kubrat Han (Kuvrat- Kurt) önderliğinde Hun Türk boyları Ogurlar ile birleşerek «<Büyük Bulgar Devleti'ni» kurmşlardır. (Bulgarlar VI. yüzyılda Orta Asya'dan batıya göç eden Avarlar'ın idaresine girdiler (559). Bulgar Hanı Kuvrat Han zamanında (584-642) Avar idaresinden kurtuldularsa da VII. yüzyılda Don ve Kuban ırmakları arasındaki yurtlarına baskılarını arttıran Hazarlar'ın hâkimiyetini kabul etmek zorunda kaldılar.) -Hazarlar tarafından dağıtılmışlar, varlıklarına Tuna ve İtil (İdil, Volga) Bulgarları olarak devam etmişlerdir. Tuna Bulgarları: - Bizans ile mücadeleler etmiş, Slavları yönetimleri altına almışlardır. - 864'lerde Boris Han Dönemi'nde Hristiyanlığı kabul etmişler, Slavlar arasında milli benliklerini zamanla yitirmişlerdir. (Asparuh Dönemi, Asimilasyon!) - Kurum Han Dönemi'nde İstanbul'u kuşatmışlardır. İtil (idil, Volga) Bulgarları: - Almış Han Dönemi'nde İslamı kabul etmişler; milli benliklerini koruyabilmişlerdir. (922'lerde Abbasi Halifesi'nden din adamları istemişlerdir.) - Bazı Tarih araştırmacıları, İtil Bulgarları'nı, ilk Müslüman Türk devleti kabul ederler. - Almış Han, İslam ile, "Emir Cafer b. Abdullah" adını almıştır. - 1237'de Altın Orda Devleti, İtil Bulgarlarına son vermiştir. - İtil Bulgarları, Kazan Hanlığı'nın temelini oluşturmuşlardır. 03 KOBRAT AND HASOS Dimitar Atanasov Gyudjenov (1891-1979) .com/c01-00/#jp-carousel CUBO HAZARLAR (630-1000) Günümüzde <<KARAİM» adı ile anılan Türk kökenli Musevilerin, Hazar soyundan geldiği tahmin edilmektedir… YAHUDİ TÜRKLER YAHUDI HAZARLAR B MOSKOVA OBULGAR İDİL BULGARLARI Fin-Ugur boyu BURTASLAR Don OSARKEL Fin kavimleri Yayık Sabarlar Emba Kıpçaklar Uzlar Peçenekler r Aral gölü Slav kavimleri KİYEF Ozi (Dnyepr) Donctz MACARLAR İSTANBUL KIRIM Kuban OİDİL KARADENİZ TAMATARHAN Kuma BELENCERO DAĞISTAN BİZANS İMPARATORLUĞU GÜRCİSTAN HAZAR OSEMENDER KABALEO İRMİNİYE ODERBEND AZERBAYCAN DENİZİ Harizm VII-XI. yüzyıllar arasında Karadeniz ile Kafkas dağlarının kuzeyinde ve İdil (Volga) nehri dolaylarında hüküm süren bir Türk devleti, Hazarlar….. - I. Kök Türk Devleti'nin yıkılmasından sonra, 630'larda, Karadeniz'in kuzeyi ve Kafkaslar bölgesinde bir hakanlık olarak kurulmuştur. - Bizans Sasani ve Müslüman Araplarla askeri, siyasi ve ticari ilişkide bulundular. - Bizans X Sasani mücadelelerinde Bizans'ın yanında yer alarak Sasanilerin zayıflamalarında etkili olmuşlardır. (Zayıflayan Sasani Devleti, Hz. Ömer Dönemi'nde yıkıldı. İran coğrafyasına Müslüman Araplar hakim oldu.) Belencer Savaşı: - Müslüman Araplar ile Hazarlar ilk temas Hz. Ömer Dönemi'nde yaşandı. - M.S. 652'de Hz. Osman Dönemi'nde Müslüman Araplar ile Hazar Türkleri arasında Belencer Savaşı gerçekleşti. - Müslüman ve Türklerin ilk savaşıdır, Hazarlar bu mücadeleyi kazanmıştır. (Hazarlar ile Müslüman Araplar arasındaki mücadeleler Abbasiler döneminde yumuşamaya başlamıştır.) - Museviliği benimseyen tek Türk devletidir. (Yönetici zümre daha ziyade bu dini benimsemiştir.) Hâkimler Kurulu: halk arasındaki davalara bakan, Müslüman, Hristiyan, Musevi ve Şamanlardan oluşan yedi kişilik heyet. - Hazar Barış Çağı: VII ve IX. yüzyıllar arasında, güçlü orduları ile hakim oldukları geniş coğrafyada bölgenin huzurunu ve ulaşım güvenliğini sağlamışlardır. -X. yüzyıl itibariyle Peçenek akınlarıyla zayıflamışlar, ticaret yolları üzerinde denetimi kaybetmişlerdir. -968'de Ruslar Hazar Hakanlığına son vermişlerdir. - Rusları devlet ve ordu teşkilatında etkilemişlerdir. MACARLAR (896-1526) Avar ve Sibir baskılarıyla göç ederek, adlarını verdikleri bugünkü Macaristan'a yerleştiler (896). - Balkan kavimlerini Germenleşmekten korudular. -XI. yüzyılın sonlarında Hristiyanlığı kabul edip Türk kimliklerini kaybettiler. (Asimilasyon!) Hristiyan olduktan sonra kabile birliğine dayalı siyasi yapıdan çıkarak krallık sistemine dayalı bir yönetim biçimine geçtiler. Novgorod LIVONYALILAR KURLAR LETONLAR LITVANLAR Rostov Polotsk Smolensk EHISTAN Turov RUS DEVLETLERİ VOLGA BULGARLARI Galicya ERI MACARISTAN Kiev KARAKALPAKLAR Volin PEÇENEK HANLIGI ISTAN TUNA BULGAR DEVLETI KASOGLAR KIMAK ve KIPÇA HANLIKLARI HAZARLAR? OĞUZ YABGULUĞU ALANLAR GÜRCİS KARADENİZ'İN KUZEYİNDE PEÇENEKLER - Hazar ve Oğuz baskıları sonucunda Karadeniz'in kuzeyine gelen Peçenekler, X. yüzyılın sonlarına doğru bu bölgeye yerleşmişlerdir. - Burada Rusların güneye (Karadeniz) inmelerini engellemişlerdir. - Bizans ordusunda ücretli askerlik yapmışlardır. (Malazgirt Savaşı'nda Selçukluların tarafına geçip Türklerin savaşı kazanmalarında etkileri olmuştur.) - Selçuklular, İstanbul'u kuşatmayı planlayan Çaka Bey ve Peçeneklerle ittifak yapmıştır. (Bizans baskı altına alınmıştır.) - 1091 yılında Peçeneklerin siyasi varlığına, Kıpçaklar son verdi. SABİRLER (SİBİRLER) Savaşçılığı, idareciliği ve güzelliği ile meşhur olan Sabar kraliçesi Bug-Arık Hatun Bizans'a boyun eğdirmişti. - Avar baskısıyla Ural-Altay ve bugünkü adını verdikleri Sibirya bölgesine göç etmişlerdir. - VI. yüzyıl başlarında Doğu Avrupa'ya gelen Sabirler, Sasanilerle birleşerek Bizans ile savaşmışlar ve Anadolu'ya seferler yapmışlardır. - Buğarık isimli kadın hükümdarları, Balak Han en önemli hükümdarlarındandır. - Avarlar, Bizans ve Sasanilerle yaptıkları savaşlar sonucunda zayıflamışlar ve önce Kök Türklerin daha sonra Hazar egemenliğine girmişlerdir. BAŞKIRTLAR (BAŞKURTLAR) Basker Kiga Ural dağlarının kuzey ve doğu kısımları ile İdil (Volga) havzasının kuzey kesimini teşkil eden bozkırlarda yaşarlar. Yaşadıkları bölgeye Başkırdistan denir. Buranın başşehri Ufa'dır. Başkırt (Başkurt) Türkleri'ne mensup olan A. Zeki Velidi Togan'a göre Başkırt kelimesi Beş Ogur'dan gelmektedir. Başkırtlar'ın aslı Türkistan'ı terkederek kuzeye yönelen ve sonra batıya geçen Kıpçak Türkleri'ne dayanmaktadır. Hatta bir kaynağa göre bunlardan bir grup Macaristan'a kadar gitmiştir. -Cengiz Han Dönemi'nde Moğollara; XIII. yüzyıldan itibaren Ruslara bağlandılar. Günümüzde Rusya Federasyonu'na bağlı olarak varlıklarını sürdürmekteler. KIPÇAKLAR (KUMANLAR) - X. yüzyılın sonunda Moğol kökenli Karahıtayların baskısı sonucunda batıya göç etmişler ve Doğu Anadolu'ya yerleşmişlerdir. - Burada Rus prenslikleriyle şiddetli mücadeleler yaşamışlardır. - XII. yüzyılda Moğolların ilerleyişi karşısında Kıpçakların bir kısmı Macaristan'a giderek Hristiyanlığı kabul etmişlerdir. (Asimilasyon!) - Diğer bir kısmı da yurtlarında kalıp, Altın Orda Devleti'nin hizmetine girerek bu devletin Türkleşmesinde rol oynamışlardır. - Altın Orda Devleti'nin egemenliğinde yaşayan Kıpçakların önemli bir kısmı Mısır'a götürülerek Eyyubi ve Memluk ordusunda ve devlet yönetiminde görevlendirilmişlerdir. - Kıpçaklar, dilleri ve dini törenleri ile Romenleri etkilemişlerdir. TÜRGEŞLER (TÜRGİŞLER) TÜRGİŞLER •BİLİYOR MUYDUNUZ?. ⚫ Hükümdarları adına para bastıran ilk Türk devleti Türgişler'dir. Kendi adına para bastıran ilk Türgiş hükümdarı Bağa Tarkan'dır. Wystankihignaly - Batı Kök Türk Devleti'nin yıkılması sonrası bağımsız oldular. - İlk hükümdarları Baga Tarkan, kendi adına para bastıran ilk Türk kağanıdır. - Emeviler döneminde İslam ordularına karşı mücadele ederek Orta Asya'nın Arapların eline geçmesine engellemişlerdir. · Çin entrikalarıyla Sarı ve Kara Türgeşler olarak ikiye ayrılmışlardır. - Karluklar her iki Türgeş topluluğunun varlığına son vermiştir. KIRGIZLAR Volga N Ural D. Baykal Gölü Ural N Kirgiz Devleti Altay Dağları Besbalik Urging Otrar Hivoy Jaskept Bohard Semarkant Almalk «Киса Turfan Kaggar Tanrı Dağları Hoten Ahov Mbrv Himalayais İran Tibet Cin Millî kıyafetleriyle bir Kırgız, ailesinin tasvir edildiği resim (Klavdia-Ayderberk, Kırgızların Milli Giysileri, s. 204) Kırgız adı ilk defa Çinli tarihçi Sima Tsıyan'ın (Sima Qian ya da Se Ma T'sien) milâttan önce 203-201 yıllarına ait olayları anlattığı notlarında Ko-k’un olarak geçer. Daha sonraki döneme ait Çin kaynaklarında Chien-k'un, Ch'i-ku, Chie-ku, Ho- ke-ssu gibi farklı adlandırmalara da rastlanır. Göktürkçe ve Uygurca metinlerde Kırgız şeklinde kaydedilen bu isim Kâşgarlı Mahmud tarafından Kırkız olarak yazılmıştır. Arapça (İstahrî, Şeyhürrabve ed-Dımaşkī, İbn Havkal, İbn Hurdâzbih) ve Farsça (Gerdîzî, Zekeriyyâ el-Kazvînî) kaynaklarda Hır-hız, Hir-hiz diye adlandırılan Kırgızlar, Atâ Melik Cüveynî tarafından Kır-kız, Kır-gız, Kırk-kız gibi değişik imlâlarla yazılmıştır. - 840 yılında Uygur Devleti'ne son vererek merkezi Ötüken olmak üzere kendi devletlerini kurdular. - Cengiz Han Dönemi'nde Moğollara itaat eden ilk Türk devleti olan Karahanlı Devleti'nin kurucu boylarındandır. - Dünyanın en uzun destanı "Manas Destanı" ve "Yenisey Yazıtları" Kırgızlara aittir. MANAS DESTANI KENEŞ YUSUF MANAS DESTANI 2 Manas' in Doğuşu Yedi Tör'ün başında Yetkin doğmuş Böyün Han Böyün Han'ın oğlusu Gayretli doğmuş Kara han Kara Han'ın oğlu (da) Gayretli doğmuş Yakıp Han Çungar yuva tepesinde Almati (suyu) ağzında Yer tutup yatan yakıp Han Aydar Han'ın kızı Çırıçı'yı Almış olan Yakıp Han (Diyordu ki:) Çuriçi'yi alalı Koklayıp çocuk öpmedim. Çurici saç taramıyor Allaha tövbe edip gelip bana bakmıyor. Bu yatırlı yeri ziyaret etmiyor, Bu elmalı yerde yuvarlanmıyor. Bu kutlu pınarlı yerde gecelemiyor. Yüce Allah yar olsa, Çuriçı'nın karnında Erkek oğul var olsa. Bu Çuriçı'dan bir erkek oğlum olsa Çizmesi gümüş çivili, gök pabuçlu Noygut'u yercesine bozup yense. Kuşbaşı eğerli, mavi halatlı Hokantlıları yercesine bozup yense. Yaralı eşekli, delik damlı Sartları yercesine bozsa. (Derken) beline ok-yay bağladı, Yakıp Han'ın Çuriçi Hatundan Hem de erkek çocuğu oldu. Bu çocuğa bakıp gördü Eti ap-ak kumaş gibi, Kemikleri bakır gibi. Ak-boz kısrak kestirdi Yakıh Han doğan oğlunun Dört peygamber kocaya Adini Manas koydurdu Manas beşikte yatıp söyledi: Ak sakallı babacığım Yakıp Han! Ben Müslüman yolunu açacağım. Kâfirlerin malını saçacağım. Hepsini kovacağım Kirgiz Edebiyatı *BENGÜ YAZARIN 80. YAŞINA ARMAĞAN Roman MANANDESTANI bakpo KARLUKLAR Karluklar 766'da Türgeşlerin siyasi varlıklarına son vererek Talas Nehri dolaylarında bir devlet kurdular. Talas Savaşı'nda Arap Müslümanların (Abbasiler) yanında yer alıp Çin'in yenilmesini sağladılar. İslamiyeti kabul eden ilk Türk topluluğudur. İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlı Devleti'nin kurucu boylarındandır. Cengiz Han'a (Moğollar) itaat eden İlk Müslüman Türk topluluğudur. KİMEKLER VII. yüzyılda Kök Türk Devleti'nin egemenliğinde yaşamışlardır. VIII. yüzyılın ortalarında Kök Türk Devleti'nin yıkılmasından sonra bağımsızlıklarını elde etmişlerdir. XI. yüzyılda Kıpçak egemenliğini kabul etmek zorunda kalmışlardır. Kimeklerde ülke on bir ile ayrılmış, her ilin başına “Tutuğ” adı verilen, hakan soyundan gelen yöneticiler görevlendirilmiştir. OĞUZLAR OĞUZ XAN OĞUZ HAN OGUZ KHAN En kalabalık Türk topluluğudur. Büyük Selçuklu, Anadolu (Türkiye) Selçuklu ve Osmanlı Devleti'nin kurucularıdır. Bir kısım Oğuz kitleleri Balkanlara gelip Bizans ordularında ücretli askerlik yaptılar. Malazgirt Savaşı'nda Selçukluların tarafına geçerek savaşın kazanılmasında rol oynadılar. Romanya'daki Gagav(uz)lar, Oğuzların torunlarıdır. Oğuzlar Bozoklar Üçoklar Günhan Ayhan Yıldızhan Gökhan Dağhan Denizhan Kayı Yazır Avşar Bayındır Salur İğdir Bayat Alkaevli Döğer Kızık Peçenek Eymür Büğdüz Karaevli Dodurga Yaparlı Beğdili Çavuldur Alayuntlu Yiva Karkin Çepni Yüreğir Kınık