Büyük Selçuklu Devleti'nin Kuruluşu ve Yükselişi

Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157), Oğuz Türkleri tarafından kurulmuştur. Devletin kurucusu Selçuk Bey'dir ve devlet ismini ondan almıştır.

Definition: Büyük Selçuklu Devleti: Oğuzların Kınık boyuna mensup Türkler tarafından kurulan, İslam dünyasında büyük bir güç haline gelen devlet.

Büyük Selçuklu Devleti'nin kuruluş süreci:

• Selçuk Bey ve çevresi Ceyhun Irmağı'nın aşağısında bulunan "Cend" şehrine yerleşti
• İslamiyet'i kabul ettiler
• Selçuk Bey'in ölümünden sonra torunları Tuğrul ve Çağrı Bey kardeşler devleti kurmayı başardı

Tuğrul ve Çağrı Beyler dönemi:

• Horasan bölgesi için Gaznelilerle mücadele ettiler
• 1040 Dandanakan Savaşı sonucunda Büyük Selçuklu Devleti resmen kuruldu
• Horasan çevresi Selçuklu egemenliği altına alındı
• Tuğrul ve Çağrı Beyler devleti doğuda ve batıda etkili bir şekilde yönettiler

Highlight: Çağrı Bey, Anadolu'ya keşif akınları düzenledi. Bu, Türklerin Anadolu'ya yönelik üçüncü akını oldu.

Anadolu'ya Türk akınları:

1. İlk akın: Avrupa Hunları (Uldız) döneminde
2. İkinci akın: Sabirler döneminde
3. Üçüncü akın: Selçuklular (Çağrı Bey) döneminde

Example: Pasinler (Erzurum) Savaşı (1048), Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans arasında gerçekleşen önemli bir savaştır.

Bu dönemde Türklerin Anadolu'ya yönelik ilgisi artmış ve Türk-İslam medeniyetine ait mimari eserler Anadolu'da da görülmeye başlamıştır.

Gaznelilerin Kültürel Zenginliği ve Çöküşü

Gazneliler döneminde önemli bilim insanları ve eserleri:

1. Biruni (Al-Beyruni): Jeoloji biliminin kurucusu, coğrafyayla ilgilenmiştir.
2. Utbi: Tarih-i Yemin adlı eseri Gazneli Mahmut'a sunmuştur.
3. Firdevsi: Şehname eserini Gazneli Mahmut'a sunmuştur.
4. İbn Sina (Avicenna): El-Kanun fi't-Tıp adlı eseri vardır.
5. Farabi (Alfarabyus): "İkinci Öğretmen" olarak anılır.

Quote: Biruni, Gazneli Mahmut için "Sarayımın en kıymetli hazinesi (incisi)" olarak nitelendirilmiştir.

Gaznelilerin çöküşü:

• Büyük Selçuklu Devleti, Gaznelileri zayıflattı
• Dandanakan Savaşı (1040) sonucunda Gazneliler yıkılış sürecine girdi
• Sultan Mesut, babasının (Gazneli Mahmut) gücünü koruyamadı
• 1212 tarihinde Gurlular tarafından yıkıldı

Example: Önemli mimari eserleri arasında Zafer Kuleleri, Arusu'l Felek Cami ve Leşkeri Bazar Cami sayılabilir.

Gazneliler: İlk Türk-İslam İmparatorluğu

Gazneliler (963-1187), Afganistan'ın Gazne şehrinde kurulmuştur. Kurucusu Alp Tigin'dir ve ilk Türk-İslam imparatorluğu olarak kabul edilir.

Definition: Gazneliler: Adını kurulduğu yer olan Gazne şehrinden alan, çok uluslu bir Türk-İslam devleti.

Gaznelilerin önemli özellikleri:

• En önemli hükümdarı Gazneli Mahmut'tur
• Sultan unvanını ilk kez Gazneli Mahmut kullanmıştır
• Abbasi halifesinden "Yeminüddevle" unvanını almıştır
• Horasan'a hakim olmuş, Hindistan'a 17 sefer düzenlemiştir
• İslamiyet'i yaymak için çalışmışlardır

Highlight: Gazneli Mahmut dönemi, devletin en parlak dönemidir.

Gaznelilerin Hindistan seferlerinin sonuçları:

• İslam dini ve medeniyeti Hindistan'ın iç kesimlerine ulaşmıştır
• Gazne'de Hint sanat anlayışı gelişmiştir
• Hindistan'daki kast sistemi zayıflamıştır