Kapak Sayfası

Bu ders notları, 5. sınıf Sosyal Bilgiler dersinin 1. dönem konularını içeriyor. Zeki Doğan öğretmenin hazırladığı bu özet notlarla, hem birey ve toplum ilişkisini hem de kültür ve miras konularını kolayca öğrenebileceksin.

Bu kitapçık senin sınavlara hazırlanman ve konuları pekiştirmen için hazırlanmış. Her sayfa önemli bilgileri kalın harflerle vurguluyor ve örneklerle açıklıyor.

Önemli: Bu notlarda her konuya ait temel bilgiler ve sınav için bilmen gereken anahtar kavramlar yer alıyor.

Sosyal Bilgiler Dersi ve Etkin Vatandaşlık

Sosyal Bilgiler dersi seni hayata hazırlayan, bilgi ve beceri kazandıran özel bir ders. Bu ders sayesinde hem etkin vatandaş hem de iyi bir birey olarak yetişiyorsun.

Bu ders senin vatandaşlık hak ve sorumluluklarını öğrenmeni, Türk tarihini ve kültürünü tanımanı sağlıyor. Ayrıca ülkemizi ve dünyayı daha iyi anlamana yardımcı oluyor.

Sosyal bilimler insanların sosyal ve kültürel faaliyetlerini inceleyen bilim dalı. Tarih, Coğrafya, Psikoloji, Sosyoloji gibi birçok alanı kapsıyor. Sosyal Bilgiler dersi bu alanların genel bir özeti.

Etkin vatandaş haklarını ve sorumluluklarını bilen, toplumsal sorunlara karşı duyarlı olan kişi. Vergisini öder, seçimlerde oy kullanır ve demokratik değerleri benimser.

Önemli: Olayların çok boyutluluğu var - her olayın birden fazla nedeni ve sonucu olabilir.

Olaylar ve Birey-Toplum İlişkisi

Her olayın birden fazla nedeni ve sonucu olabilir. Mesela trafik kazalarının sebepleri şöyle: sürücü hataları, yol kusurları, hava şartları. Bu çok boyutluluk özelliği çok önemli!

Birey toplumu oluşturan ve kendine has özellikleri olan her insan. Sosyalleşme sürecinde toplumun kültürel değerlerini öğreniyorsun. Günaydın demek, teşekkür etmek, arkadaşlarınla paylaşmak sosyalleşme örnekleri.

Grup en az iki kişiden oluşan, ortak amacı olan topluluk. Sınıfınız, tiyatro ekibiniz, aileniz birer grup. Kalabalık ise rastgele bir araya gelen, birbirini tanımayan insanlar - otobüs durağındaki insanlar gibi.

Kurum toplumsal bir hizmeti karşılamak için oluşturulan kuruluş. Resmi kurumlar devlet tarafından (okullar, hastaneler), özel kurumlar kişiler tarafından kurulur.

İpucu: Aile hem grup hem kurumdur - bu sınavda sık sorulan bir bilgi!

Rol, Görev ve Sorumluluklar

Sen aynı anda birden fazla role sahipsin! Evde çocuk, okulda öğrenci, takımında oyuncu olabilirsin. Rol içinde bulunduğun grubta üzerine düşen görevdir.

Görev rolünün gereğini yerine getirme zorunluluğun. Babanın görevi evin geçimini sağlamak, senin görevin derslerine çalışmak. Sorumluluk ise yetki alanına giren işlerin sonuçlarını üstlenmen.

Hak bir işi yapabilme yetkin. Sen eğitim görme, sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkına sahipsin. İnsan hakları dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmez!

Herkesin yaşama hakkı, kişi dokunulmazlığı hakkı, eğitim hakkı gibi temel hakları var. Bu haklar hiçbir şekilde senden alınamaz.

Hatırla: Hakların kullanırken başkalarının haklarını kısıtlamamalısın!

Çocuk Hakları

20 Kasım 1989'da Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesini ilan etti. Bu tarih Çocuk Hakları Günü olarak kutlanıyor. On sekiz yaşına kadar herkes çocuk sayılır ve vazgeçilmez haklara sahip.

UNICEF (Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu) çocuk haklarını koruma amacıyla kuruldu. Dil, din, ırk ayrımı yapmadan tüm dünya çocuklarına yardım ediyor.

Senin temel haklarından bazıları şunlar: yaşama hakkı, ailene yapısma hakkı, eğitim hakkı, sağlık hakkı, görüşlerini ifade etme hakkı. İlköğretim parasız ve zorunlu!

Çocuk ihmali gerekli bakımın verilmemesi, çocuk istismarı ise kötü davranışa maruz kalman. Çocukların küçük yaşta çalıştırılması, şiddete maruz kalması hak ihlalidir.

Önemli: Ülkemizde Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü korunmaya muhtaç çocuklara hizmet veriyor.

Çocuk Hakları Detayları

Çocuk Hakları Sözleşmesine göre çok önemli haklara sahipsin! Yaşamak temel hakkın ve ailene yapısma hakkın var. Görüşlerini serbestçe ifade edebilir, engelli çocuklar özel koruma görür.

Sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkın var. Eğitim hakkın var ve ilköğretim parasız! Okula gitme ve oyun oynama hakkın da korunuyor.

Sen yetişkinler gibi zorla çalıştırılamazsın. Bu senin en önemli haklarından biri. UNICEF bu hakları korumak için çalışıyor.

Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü ülkemizdeki yoksul ve korunmaya muhtaç çocuklara bakım, eğitim, sağlık hizmetlerini sunuyor. Bu kurum senin güvenliğin için var.

Çocuk hakları ihlallerine örnek: küçük yaşta çalıştırılmak, istismar edilmek, şiddete maruz kalmak, eğitim hakkının engellenmesi. Bu durumlarla karşılaştığında yetişkinlerden yardım istemen gerekiyor.

Unutma: 20 Kasım Çocuk Hakları Günü - tüm dünyada kutlanıyor!

Tarih ve Yerleşme

Geçmişten günümüze insanlar hep güvenli ve elverişli yerlere yerleşmişler. İlkçağ uygarlıkları iklim şartları uygun, su kaynakları bol, tarıma elverişli ve ticaret yolları üzerindeki yerleri seçmişler.

İnsanlar başlangıçta mağaralarda yaşamışlar, avcılık ve toplayıcılık yapmışlar. Sonra yerleşik hayata geçerek köyler kurmuş, toprakla üretici olmuşlar. Hayvanları evcilleştirmişler.

Tarih çağları yazı ile başlar! Yazının icadından öncesi tarih öncesi çağlar, sonrası tarih çağları denir. Ülkemizdeki ilk yerleşim yeri Konya Çatalhöyük.

Yüzyıl yüz yıllık süre. Milat Hz. İsa'nın doğumu ve takvimde başlangıç noktası. Hangi yüzyıl olduğunu bulmak için: son iki basamağı sil, kalan sayıya 1 ekle!

Pratik: 1453 → 14 + 1 = 15. yüzyıl!

Tarih Çağları ve İlkçağ Uygarlıkları

Tarih çağları dört dönem: İlkçağ (yazının icadından M.S. 375'e), Ortaçağ (375-1453), Yeniçağ (1453-1789), Yakınçağ $1789-günümüz$.

Ülkemiz uygarlıkların beşiği! Mezopotamya'da Sümerler, Babiller, Asurlular; Anadolu'da Hititler, Frigler, Lidyalılar yaşamış.

Sümerler dünyanın bilinen ilk uygarlığı. Yazıyı icat etmişler, tekerleki bulmuşlar. Ziggurat tapınaklarını ibadet, okul ve rasathane olarak kullanmışlar. Patesi denilen krallar tarafından yönetilmişler.

Babiller Hammurabi Kanunlarını yapmışlar - tarihteki ilk anayasa! Kısasa kısas esasına dayandığı için çok sertti. Babil'in Asma Bahçeleri ünlü eserleri.

Önemli: Asurlular Anadolu'ya yazıyı getirerek tarih çağlarının başlamasını sağladı!

Anadolu Uygarlıkları: Hititler ve Urartular

Asurlular ticaret yapan bir uygarlık. Karum denilen ticaret merkezleri kurmuşlar. Kayseri Kültepe'de kil tabletler bulunmuş. İlk kütüphaneyi kurmuş ve arşivciliki başlatmışlar.

Hititler Orta Anadolu'da Hattuşaş (Çorum) merkezli yaşamış. Pankuş adlı meclis, Tavananna adlı kraliçe yönetimde etkili. "Bin Tanrı İli" denilmiş.

Kadeş Antlaşması Mısırlılarla imzaladıkları tarihteki ilk yazılı antlaşma! Anal adlı yıllıklarla objektif tarih yazıcılığını başlatmışlar. İvriz ve Yazılıkaya Kabartmaları onlara ait.

Urartular Doğu Anadolu'da Tuşpa (Van) merkezli kurulmuş. Şamran Kanalı günümüzde hâlâ kullanılıyor! Maden işlemeciliğinde ustalaşmış, Van Kalesini yapmışlar.

İlginç: Urartular ahiret inancına sahipmiş - ölülerini eşyalarıyla gömmüşler!

Son Anadolu Uygarlıkları

Frigler Sakarya çevresinde Gordion merkezli yaşamış. Krallarına Midas denirmiş. Tarım ve hayvancılık çok önemli - saban kırana ölüm cezası verirlermiş! Kibele tanrıları, fibula iğneleri, tümülüs mezarlarıyla ünlüler.

İyonlar Ege kıyısında polis denilen şehir devletleri kurmuş. Denizcilik ve ticarette ilerlemiş, özgür düşünce ortamına sahipmiş. Herodot, Pisagor, Tales, Homeros gibi ünlü bilim adamları yetiştirmişler.

Artemis Tapınağı, Celsus Kütüphanesi, Efes Antik Tiyatrosu günümüze kalan eserleri. Fenike alfabesini Batı'ya aktarmışlar.

Lidyalılar Ege'de Sard merkezli yaşamış. Parayı icat ederek takas usulünü bitirmişler! Kral Yolunu yaparak ticareti geliştirmişler. Ancak paralı asker ordusundan dolayı uzun süre yaşayamamışlar.

Çok Önemli: Lidyalılar parayı icat eden ilk uygarlık!