Ekvator'un Özellikleri

Ekvator, Dünya'yı tam ortadan ikiye bölen en önemli hayali çizgidir. Bu çizgi, hem kuzey hem de güney kutup noktalarına tam olarak eşit uzaklıktadır ve başlangıç paraleli olarak kabul edilir.

Paralel dediğimiz çizgiler, Ekvator'a birer derece aralıklarla çizilen hayali çemberlerdir. Bu çemberlerin açı değerine enlem denir. Ekvator'dan kutuplara gittikçe paralellerin boyu kısalır ve en sonunda 90° Kuzey ve Güney paralelinde bir nokta haline gelir.

Ekvator'un her iki tarafında 90'ar tane olmak üzere toplam 180 paralel vardır. Paraleller birbirleriyle kesişmezler ve hep Doğu-Batı yönünde uzanırlar.

İşte bir ipucu! İki paralel arasındaki uzaklık her yerde aynıdır ve bu mesafe 111 km'dir. Bu bilgiyi kullanarak Dünya üzerindeki uzaklıkları hesaplayabilirsin.

Dünyanın Neresindeyim?

Bir yerin konumunu belirtmek için yön isimleri, semboller ve cadde-sokak isimlerini kullarız. Ama Dünya'nın herhangi bir yerini tarif ederken Ekvator, Meridyen (Boylam) ve Paralel (Enlem) gibi özel kavramlara ihtiyacımız var.

Harita, yeryüzünün tamamını veya bir kısmını kuşbakışı görerek belirli oranda küçültülmüş halidir. Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir.

Ekvator, Dünya'yı eşit olarak kuzey ve güney olmak üzere ikiye ayıran hayali çizgidir. Ekvator'un kuzeyine Kuzey Yarım Küre, güneyine ise Güney Yarım Küre denir.

Bunu biliyor muydun? Ekvator'un iki yanında bulunan bölgeler birbirine simetrik gibidir. Bir yarım kürede kış mevsimi yaşanırken diğerinde yaz yaşanır!

Coğrafi Koordinat Sistemi

Coğrafi koordinat sistemi, bir yerin paralel ve meridyen değerlerine göre Dünya üzerindeki konumunu belirten sistemdir. Bu sistem sayesinde Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın tam yerini bulabiliriz.

Bir yerin koordinatlarını belirlemek için öncelikle hangi yarım kürede olduğunu bulmalıyız. Eğer paralel değerleri yukarı doğru artıyorsa Kuzey Yarım Küre'de, aşağı doğru artıyorsa Güney Yarım Küre'dedir.

Sonra Greenwich'e göre konumu belirlenir. Meridyen değerleri sağa doğru artıyorsa doğuda, sola doğru artıyorsa batıda yer alır. En son olarak paralel ve meridyen dereceleri belirlenir.

Haritayı okumak eğlencelidir! Koordinat sistemini bir harita üzerindeki hazine avı gibi düşünebilirsin. Verilen koordinatları takip ederek dünyanın her yerinde bir noktayı tam olarak bulabilirsin!

Meridyenler ve Boylam

Meridyenler, bir kutuptan diğer kutba ulaşan, paralelleri dik açıyla kesen hayali yarım çemberlerdir. Bunların açı değerine boylam denir. Bu meridyenlerin başlangıcı İngiltere'deki Greenwich (Griniç) istasyonundan geçen meridyendir.

Başlangıç meridyeninin 180 tane doğusunda, 180 tane de batısında olmak üzere toplam 360 meridyen vardır. Meridyenler Kuzey-Güney doğrultusunda uzanır ve tüm kutuplarda birleşirler.

Tüm meridyenlerin boyları birbirine eşittir, ancak aralarındaki mesafe Ekvator'dan kutuplara doğru gittikçe azalır. İlginç bir bilgi: Birbirini takip eden iki meridyen arasındaki yerel saat farkı 4 dakikadır!

Dikkat et! Türkiye, Greenwich'in doğusunda yer aldığı için saatlerimiz İngiltere'den daha ileridir. Bu yüzden bizde güneş daha erken doğar!

Özel Konum

Özel konum (göreceli konum), bir yerin kıtalara, denizlere, komşu ülkelere ve yeryüzü şekillerine göre olan konumudur. Türkiye'nin özel konumu çok önemli özelliklere sahiptir.

Türkiye:

• Üç kıtanın (Asya, Avrupa, Afrika) birbirine en yakın olduğu noktadadır
• Üç tarafı denizlerle çevrili bir yarımadadır
• İstanbul ve Çanakkale gibi önemli boğazlara sahiptir
• Gelişmiş Avrupa ülkeleri ile petrol zengini Orta Doğu ülkeleri arasındadır

Ayrıca Türkiye'nin ortalama yükseltisi 1132 metredir. Batıdan doğuya doğru gidildikçe yükselti artar, dağlar genellikle doğu-batı yönünde uzanır ve sıcaklık batıdan doğuya doğru azalır.

Bunları biliyor muydun? Türkiye, yüzyıllardır farklı medeniyetlere ev sahipliği yaptığı için tarihi ve kültürel eserler bakımından çok zengindir. Bu özel konumu, ülkemizi bir kültür köprüsü yapar!

Coğrafi Konum

Coğrafi konum, bir yerin Dünya üzerinde bulunduğu yerdir. Bunu iki türlü inceleyebiliriz: Matematik konum ve özel konum.

Matematik (mutlak) konum, bir yerin Ekvator'a ve Greenwich meridyenine göre olan konumudur. Örneğin Türkiye, 36°-42° Kuzey paralelleri ile 26°-45° Doğu meridyenleri arasında yer alır.

Türkiye'nin matematik konumu nedeniyle:

• Ekvator'un kuzeyindedir
• Greenwich'in doğusundadır
• Orta kuşakta yer aldığı için dört mevsim belirgin yaşanır
• Kuzeyden esen rüzgârlar serinletir, güneyden esenler ısıtır

Harika bir bilgi! Türkiye'nin en doğusu ile en batısı arasında 76 dakikalık zaman farkı vardır. Yani Iğdır'da güneş doğduğunda, Çanakkale henüz karanlıktadır!

Kıtalar

Kıta, etrafı sularla çevrili büyük kara parçalarıdır. Dünya yüzeyinin yaklaşık %29'u karalarla kaplıdır. Dünya'da toplam 7 kıta bulunur.

Kıtaları büyükten küçüğe sıralarsak:

1. Asya
2. Afrika
3. Kuzey Amerika
4. Güney Amerika
5. Antarktika
6. Avrupa
7. Avustralya (Okyanusya)

Her kıtanın kendine özgü bitki örtüsü, hayvan türleri ve iklim özellikleri vardır. Örneğin Afrika'nın büyük bölümünde sıcak bir iklim hâkimken, Antarktika tamamen buzlarla kaplıdır.

İlginç bir bilgi! Türkiye'nin topraklarının büyük bir bölümü Asya kıtasında, küçük bir kısmı ise Avrupa kıtasında yer alır. Bu nedenle Türkiye, "Avrasya" ülkesi olarak da bilinir.

Okyanuslar

Okyanuslar, kıtalar arasındaki büyük çukurlarda kalan geniş ve derin su kütleleridir. Dünya yüzeyinin yaklaşık %71'i sularla kaplıdır.

Dünya'da üç büyük okyanus vardır:

1. Büyük Okyanus (Pasifik Okyanusu)
2. Atlas Okyanusu
3. Hint Okyanusu

Bu okyanusların her biri farklı kıtaları çevreler ve çeşitli denizler, körfezler ve boğazlar oluşturur. En büyük okyanus Pasifik Okyanusu'dur ve Dünya'nın neredeyse üçte birini kaplar.

Okyanuslar, Dünya'daki iklim düzenini belirlemede çok önemli rol oynar. Ayrıca, okyanuslarda binlerce bitki ve hayvan türü yaşar.

Hayal et! Okyanusların en derin yeri olan Mariana Çukuru, yaklaşık 11 km derinliğindedir. Bu, Everest Dağı'nın yüksekliğinden daha fazladır! Dünya'nın en yüksek dağını, en derin okyanusa koyarsak, tepe kısmı hala suyun altında kalır!