I. Dünya Savaşı'nın Nedenleri

I. Dünya Savaşı, 20. yüzyılın ilk büyük küresel çatışmasıdır. Savaşın temel nedenleri arasında sömürgecilik, ham madde yarışı, pazar rekabeti ve silahlanma yarışı bulunur. Ayrıca Fransız İhtilali'nin yaydığı milliyetçilik akımı da savaşın önemli nedenlerinden biridir.

Savaşın özel nedenleri ise Almanya ve Fransa arasındaki Alsas-Loren sorunu, Rusya'nın Panslavizm ve sıcak denizlere inme politikası, Avusturya-Macaristan'ın Balkanları ele geçirmek istemesidir.

Savaşı başlatan olay, Sırplı bir öğrencinin Avusturya-Macaristan veliahdını öldürmesidir. Bu olay sonrasında Avusturya-Macaristan, Sırplara savaş açmış, Sırpların koruyuculuğunu üstlenen Ruslar da karşı savaş açınca savaş kısa sürede tüm dünyaya yayılmıştır.

Unutma! İtalya, savaş başlamadan önce İttifak Devletleri'nin yanındayken, savaş başladıktan sonra İtilaf Devletleri'nin yanına geçmiştir. Bu değişimin nedeni, Trablusgarp Savaşı'nda İngiltere'den yardım alması ve İtilaf Devletleri'nin ona Anadolu topraklarından pay vaat etmesidir.

Osmanlı'nın Savaşa Girişi

Osmanlı Devleti başta tarafsız kalmak istemiş, sonra İtilaf Devletleri'nin yanında yer almak istemiştir. Ancak İtilaf Devletleri, Osmanlı'yı paylaşma planları yaptıkları için kendi yanlarında savaşa almadılar.

Osmanlı'nın İttifak Devletleri'ni (Almanya'yı) tercih etmesinin nedenleri:

• Siyasi yalnızlıktan kurtulmak
• Kaybettiği toprakları geri almak
• Kapitülasyonları kaldırmak

Almanların Osmanlı'yı yanında istemesinin sebepleri:

• Osmanlı'nın jeopolitik konumu (Boğazlar ve Süveyş Kanalı)
• Cephe sayısını arttırarak yükünü hafifletmek
• Osmanlı'nın halifelik gücünden yararlanmak
• Osmanlı'nın insan gücünden yararlanmak

Osmanlı Devleti, İngiliz sömürgesi olan Mısır'ı bombalayan iki Alman gemisi Yavuz ve Midilli'yi satın aldığını duyurarak onları himayesine aldı. Bu gemilerin Rus limanlarını bombalaması üzerine Osmanlı resmen savaşa girdi.

I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı Cepheleri

Taarruz Cepheleri: Kafkas ve Kanal Cepheleri Savunma Cepheleri: Çanakkale, Suriye-Filistin, Irak, Hicaz-Yemen Yardım Cepheleri: Galiçya, Romanya, Makedonya

Çanakkale Cephesi

İtilaf Devletleri Çanakkale'yi geçip:

• Rusya'ya yardım götürmek
• İstanbul ve boğazları alarak Osmanlı'yı savaş dışı bırakmak istediler

Ancak Mehmetçiğin azmi ve Yarbay Mustafa Kemal'in askeri dehası sayesinde bu cephede büyük bir zafer kazanıldı. Bu zafer sayesinde:

• Savaş iki yıl uzadı
• Rusya'da iç karışıklık çıktı (Bolşevik İhtilali)
• Bulgaristan, İttifak Devletleri'nin yanında savaşa girdi

Diğer Cepheler

Kafkas Cephesi

Osmanlı-Rusya arasında yapıldı. Enver Paşa'nın emriyle saldırıya geçen ordumuz, ağır kış şartları nedeniyle Sarıkamış Olayı'nda binlerce asker kaybetti. Sonradan cepheye gelen Mustafa Kemal, Muş ve Bitlis'i Ruslardan aldı. Rusya'da Bolşevik İhtilali olunca Ruslar savaştan çekildi ve Brest Litovsk Antlaşması imzalandı.

Kanal Cephesi

Almanya'nın isteğiyle açıldı. Amaç, İngiltere'nin Uzak Doğu sömürgelerine giden yolu ele geçirmekti. Cemal Paşa komutasındaki Osmanlı askerleri, çöl şartları, açlık ve susuzluk nedeniyle başarısız oldu.

Hicaz-Yemen Cephesi

İngilizler, Arapları toprak vaadiyle kışkırttı. Şerif Hüseyin ve oğulları ayaklandı. Savaşı kaybettik ve ümmetçilik akımı sona erdi.

Irak (Basra) Cephesi

İngilizler petrol alanlarını ele geçirmek ve Ruslarla birleşmek için bu cepheyi açtı. Osmanlı ilk başta Kut'ül Amare'de başarılı olsa da sonunda başarısız oldu.

Suriye-Filistin Cephesi

Kanal Cephesi'nin devamıdır. İngilizler, Arapların desteğiyle Filistin ve Kudüs'ü ele geçirdi. Ordumuz Suriye'ye çekildi.

Ermeni Sorunu

Asırlarca birlikte yaşayan Ermeniler ve Müslümanların barışı, Rusya'nın kışkırtmaları ve milliyetçilik akımı sonucunda bozuldu. Kafkas Cephesi devam ederken bazı Ermeni çeteleri Ruslarla işbirliği yapıp saldırılar düzenledi.

Osmanlı Hükümeti, Sevk ve İskan Kanunu (27 Mayıs 1915) ile olaylara karışanları Suriye'ye nakletme kararı aldı. Bu göçler sırasında yaşanan bazı olumsuzluklar günümüzde Ermeniler tarafından soykırım olarak iddia edilmektedir.

ABD'nin Savaşa Girmesi ve Wilson İlkeleri

ABD Başkanı Wilson, kendi adıyla anılan ilkeleri yayımladı:

• Yenenler, yenilenlerden toprak ve tazminat almayacak
• Devletler arası gizli anlaşma yapılmayacak
• Her millet kendi devletini kurabilecek
• Dünya barışı için bir örgüt kurulacak

Dikkat! Wilson İlkeleri, I. Dünya Savaşı'nı bitiren önemli bir gelişmeydi.

Paris Barış Konferansı ve Savaşın Sonuçları

Paris Barış Konferansı'nda:

• Milletler Cemiyeti kuruldu
• İtalya'nın payı olan İzmir ve çevresi Yunanistan'a verildi
• Yenilen devletlerle barış antlaşmaları imzalandı
• Osmanlı ile yapılacak antlaşma sonraya bırakıldı

I. Dünya Savaşı'nın sonuçları:

• İtilaf Devletleri savaşı kazandı
• İmparatorluklar parçalandı, milli devletler kuruldu
• Yeni rejimler ortaya çıktı (Faşizm, Nazizm, Sosyalizm)
• Sömürgecilik yerini manda ve himaye fikrine bıraktı

Mondros Ateşkes Antlaşması

30 Ekim 1918'de Rauf Bey ile İngiliz Amiral Calthorpe arasında imzalandı. Önemli maddeleri:

• Boğazlar açılacak ve İtilaf Devletlerince işgal edilecek
• Osmanlı ordusu terhis edilecek
• Tüm haberleşme hatları İtilaf Devletleri'nin kontrolünde olacak
• 7. Madde: İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit eden durum olursa herhangi bir stratejik noktayı işgal edebilecek

Önemli: Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti fiilen sona ermiştir.

İtilaf Devletleri, anlaşmadan hemen sonra işgallere başladı:

• İngilizler: Musul, Antep, Urfa, Maraş
• Fransızlar: Adana ve Mersin
• İtalyanlar: Antalya, Konya, Muğla
• Yunanlılar: İzmir ve Doğu Trakya

Padişah ve Damat Ferit Paşa işgallerin geçici olacağını düşünürken, Mustafa Kemal Paşa bu antlaşmanın doğuracağı felaketi seziyordu.

İzmir'in İşgali ve Kuvâ-yi Milliye

Yunanlılar, 15 Mayıs 1919'da İzmir'i işgal etti. İlk kurşunu atan Hasan Tahsin'dir. Yunanlar, Batı Anadolu'da kendi nüfuslarının daha fazla olduğunu iddia ediyordu. Bu durum üzerine Amiral Bristol Raporu hazırlandı ve Türklerin haklı olduğu dünyaya duyuruldu.

İşgaller karşısında Türk halkı örgütlenerek Kuvâ-yi Milliye adı verilen direniş gücünü oluşturdu.

Cemiyetler

Yararlı Cemiyetler:

• Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
• İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
• Redd-i İlhak Cemiyeti
• Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
• Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti
• Kilikyalılar Cemiyeti
• Milli Kongre Cemiyeti
• Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti

Zararlı Cemiyetler:

• Milli Varlığa Düşman Cemiyetler (Sulh ve Selameti Osmaniye, Teali İslam vb.)
• Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler (Mavri Mira, Pontus Rum vb.)
• Ermenilerin Kurduğu Cemiyetler (Hınçak ve Taşnak)
• Yahudilerin Kurduğu Cemiyetler (Alyans İsrailit, Macabi)

Not: Yararlı cemiyetler Milli Kongre hariç hepsi bölgeseldir. Tüm bu cemiyetler Sivas Kongresi'nde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilecektir.

Mustafa Kemal'in Samsun'a Çıkışı

Samsun ve çevresinde, Rum çetelerinin saldırılarından dolayı kargaşa yaşanıyordu. İtilaf Devletleri bölgeyi işgal etmekle tehdit edince, Osmanlı Hükümeti Mustafa Kemal Paşa'yı 9. Ordu Müfettişi olarak bölgeye gönderdi.

Mustafa Kemal, 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkarak Samsun Raporu'nu yazdı. Raporda, bölgedeki olaylardan Rumların sorumlu olduğunu ve Türk milletinin bağımsızlık için harekete hazır olduğunu belirtti.

Havza Genelgesi

Havza'ya geçen Mustafa Kemal, kolordu komutanlarına gizli bir telgraf göndererek:

• İşgallere karşı protesto mitingleri yapılmasını
• İtilaf Devletleri ve Osmanlı Hükümeti'ne işgalleri kınayan telgraflar çekilmesini
• Mitingler sırasında azınlıklara kötü davranılmamasını istedi

Bu genelge, Kurtuluş Savaşı'nın ilk genelgesi olması ve halkın milli bilincini uyandırması açısından önemlidir.

Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919)

Mustafa Kemal, Ali Fuat Paşa, Rauf Bey ve Refet Bey tarafından imzalandı. Kazım Karabekir ve Cemal Paşa telgrafla onayladı. Önemli maddeleri:

• Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir
• Osmanlı Hükümeti üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirememektedir
• Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır
• Sivas'ta milli bir kongre toplanacaktır

Önemli: Amasya Genelgesi'nde ilk kez Kurtuluş Savaşı'nın amacı, gerekçesi ve yöntemi belirtildi. Ayrıca üstü kapalı olarak milli egemenlikten bahsedildi.

Genelgenin ardından Mustafa Kemal askerlik görevinden istifa etti.

Erzurum Kongresi (23 Temmuz 1919)

Kazım Karabekir ve Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin çabalarıyla toplanan kongre, Doğu'da bir Ermeni Devleti kurulmasını engellemek amacıyla düzenlendi.

Kongrenin Kararları:

• Millî sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez
• Osmanlı Hükümeti vatanı koruyamazsa geçici bir hükümet kurulacaktır
• Kuvâ-yi Milliye tek kuvvet olarak tanınacak ve millî irade hâkim kılınacaktır
• Hristiyan azınlıklara siyasi hâkimiyetimizi bozacak ayrıcalıklar verilmeyecektir
• Manda ve himaye kabul edilemez
• Mebusan Meclisi'nin toplanması ve hükümetin meclis tarafından kontrolü gereklidir

Dikkat! Erzurum Kongresi'nde ilk kez milli sınırlardan bahsedilmiş, Misakımilli'nin temeli atılmış ve Temsil Heyeti kurulmuştur.

Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919)

Kongre Öncesi Sorunlar:

• Elazığ Valisi Ali Galip'in kongreyi engelleme girişimi
• Kongre başkanı sorunu
• Manda ve himaye sorunu

Kongrenin Kararları:

• Erzurum Kongresi kararları aynen kabul edildi
• Manda ve himaye kesin olarak reddedildi
• Temsil Heyeti'nin üye sayısı artırıldı ve tüm ülkeyi temsil eder hale getirildi
• Temsil Heyeti, Ali Fuat Paşa'yı Batı Cephesi Komutanı olarak atadı
• Halkı doğru bilinçlendirmek için İrade-i Milliye gazetesi çıkarıldı
• Milli cemiyetler, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirildi

Sivas Kongresi sayesinde Kurtuluş Savaşı'nda birlik, beraberlik ve bütünlük sağlanarak ulusal mücadele anlayışı benimsendi.

Amasya Görüşmeleri (20-22 Ekim 1919)

Sivas Kongresi'nden sonra Temsil Heyeti, Osmanlı Hükümeti ile iletişimi kesti. Baskılara dayanamayan Damat Ferit Hükümeti istifa etti ve yerine Ali Rıza Paşa Hükümeti kuruldu.

Ali Rıza Paşa, Bahriye Nazırı Salih Paşa'yı Amasya'ya gönderdi. Salih Paşa ile Mustafa Kemal arasındaki görüşmelere Amasya Görüşmeleri denir. Bu görüşmelerde:

• Türk vatanının bütünlüğü ve bağımsızlığı korunacak
• Azınlıklara siyasi hakimiyet verilmeyecek
• Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti hükümet tarafından tanınacak
• Mebusan Meclisi için seçimler yapılacak

Önemli: Amasya Görüşmeleri ile Osmanlı Hükümeti, Milli Mücadele'yi ve Temsil Heyeti'ni ilk kez resmen tanımış oldu.

Temsil Heyeti'nin Ankara'ya Gelişi

Mebusan Meclisi'nin İstanbul'da toplanacağı anlaşılınca Mustafa Kemal, meclis çalışmalarını yakından takip edebilmek için Ankara'ya geldi (27 Aralık 1919).

Ankara'nın Seçilme Nedenleri:

• Merkezi konumu ve işgal edilmemiş olması
• İstanbul'a yakın olması
• Milli Mücadele'yi destekleyen bir kolordunun olması
• Batı Anadolu'daki mücadele alanına yakın olması
• Demir yolu ulaşımının olması
• Haberleşme imkanının fazla olması

Misakımilli Kararları (28 Ocak 1920)

Amasya Görüşmeleri'nden sonra yapılan seçimlerde Milli Mücadele yanlıları kazandı. Mustafa Kemal, İstanbul'da toplanan Mebusan Meclisi'nde Felah-Vatan Grubu'nun kurulmasını istedi. Bu grup, Misakımilli (Milli Yemin) kararlarını meclise sundu.

Misakımilli'nin Maddeleri:

• Mondros imzalandığı sırada işgal edilmemiş bölgelerin tümü, ayrılmaz bir bütündür
• İşgal altındaki Arap halkları, özgürce verecekleri oylarla kendi geleceklerine kendileri karar vermelidir
• Kars, Ardahan ve Batum için gerekirse halk oylaması yapılabilir
• Batı Trakya'nın durumu, orada yaşayan halkın oylarıyla belirlenecektir
• İstanbul ve Marmara'nın güvenliği sağlanmalıdır
• Kapitülasyonlar kaldırılmalıdır
• Azınlık hakları, yabancı devletlerdeki Müslümanların da aynı haklardan yararlanması şartıyla tanınacaktır

Misakımilli'nin Sonuçları:

• İtilaf Devletleri İstanbul'u resmen işgal etti
• Mebusan Meclisi kapatıldı
• Bazı milletvekilleri tutuklanıp sürgüne gönderildi
• Damat Ferit tekrar göreve getirildi

Dikkat! Misakımilli, Erzurum ve Sivas Kongre kararlarının Mebusan Meclisi tarafından onaylandığının kanıtıdır. Milli Mücadele'nin siyasi programıdır.

Büyük Millet Meclisi'nin Açılması (23 Nisan 1920)

İstanbul'un işgal edilmesi ve Mebusan Meclisi'nin dağıtılması üzerine Mustafa Kemal, kolordu komutanlarına ve valilere bir telgraf göndererek:

• Temsil Heyeti'nin Anadolu'daki tek yetkili makam olduğunu
• Yeniden seçim yapılması gerektiğini
• Ankara'da olağanüstü yetkilere sahip bir meclisin toplanacağını bildirdi

23 Nisan 1920'de, Hacı Bayram Camisi'nde kılınan Cuma namazı ardından Büyük Millet Meclisi açıldı. Mustafa Kemal, meclis başkanlığına seçildi.

BMM'nin Özellikleri:

• Savaş dönemi meclisidir
• Güçler birliği ilkesini benimsemiştir
• Meclis hükümeti sistemi benimsenmiştir
• Kurucu bir meclistir (1921 Anayasası)
• Azınlıkların yer almadığı bir meclistir
• Üyeleri İstiklal Mahkemelerinde görev almıştır

BMM'ye Karşı Çıkarılan Ayaklanmalar

Ayaklanma Türleri:

• Azınlık ayaklanmaları (Ermeni, Rum)
• Osmanlı Hükümeti'nin çıkardığı ayaklanmalar $Ahmet Anzavur, Kuva-yı İnzibatiye$
• Yerel ayaklanmalar (Bolu, Düzce, Konya, Yozgat vb.)
• Kuvâ-yi Milliye liderlerinin çıkardığı ayaklanmalar (Çerkez Ethem, Demirci Mehmet Efe)

Meclisin Aldığı Önlemler:

• Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarıldı
• İstiklal Mahkemeleri kuruldu
• Ankara Müftüsü Rifat Börekçi'ye karşı fetvalar hazırlatıldı
• Anadolu Ajansı ve Hakimiyet-i Milliye gazetesi aracılığıyla halk bilgilendirildi