Dünyanın Neresindeyim?

Sen hiç harita üzerinde nerede olduğunu merak ettin mi? Harita, dünyanın tamamının veya bir kısmının kuşbakışı görüntüsünün küçültülerek kağıda aktarılmasıdır. Bir çizimin harita olması için kuşbakışı çizim, ölçek kullanımı ve düzlem üzerine aktarım gerekir.

Geoit, dünyanın Ekvator'dan şişkin, kutuplardan basık olan özel şeklidir. Dünyayı tam ortadan ikiye ayıran hayali çizgiye Ekvator denir ve bu çizgi aynı zamanda başlangıç paralelidir.

Paralel ve meridyen sistemi sayesinde dünyadaki herhangi bir yeri tam olarak bulabiliriz. Paraleller Ekvator'a paralel olan çizgilerdir ve toplam 180 tanedir. Ekvator'dan uzaklaştıkça paralellerin boyları kısalır, kutuplarda nokta halini alır. Meridyenler ise kutupları birbirine bağlayan yarım çemberlerdir ve toplam 360 tanedir.

Hatırla: Ardışık iki paralel arası mesafe her yerde 111 km'dir!

Coğrafi Konum

Coğrafi konum, herhangi bir ülke veya şehrin dünya üzerindeki yerinin belirtilmesidir. İki türü vardır: mutlak konum ve göreceli konum.

Mutlak konum, bir yerin paralel ve meridyenlere göre tam koordinatlarıdır. Ülkemiz 36°-42° kuzey paralelleri ile 26°-45° doğu meridyenleri arasında yer alır. Bu konum sayesinde ülkemizin en kuzeyi ile en güneyi arasında 666 km uzaklık olduğunu biliyoruz.

Göreceli konum ise bir yerin kıtalara, denizlere, komşu ülkelere göre durumudur. Türkiye, Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının en çok yaklaştığı yerde bulunur. Üç tarafı denizlerle çevrili bir yarımadadır ve İstanbul Boğazı ile Çanakkale Boğazı gibi önemli geçiş yollarına sahiptir.

İlginç Bilgi: Ülkemizde batıdan doğuya doğru gidildikçe yükselti artar!

Kıtalar, Okyanuslar ve Fiziki Haritalar

Dünya yüzeyinin %29'u kıta denilen büyük kara parçalarıyla kaplıdır. Yedi kıta vardır: Asya (en büyük ve nüfusu en fazla), Afrika, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Antarktika, Avrupa ve Okyanusya. Dünya yüzeyinin %71'i ise okyanus denilen büyük su kütleleriyle kaplıdır.

Fiziki haritalar, dağ, ova, plato gibi yeryüzü şekillerini gösteren haritalardır. Bu haritalarda renkler çok önemlidir: yeşil $0-500 metre$, sarı $500-1000 metre$, kahverengi (1000 metre üzeri) yükseltileri gösterir. Mavi renk ise su kütlelerini belirtir.

Yeryüzü şekillerinden ovalar tarımın yoğun yapıldığı, nüfusun fazla olduğu yerlerdir. Dağlar çevreye göre yüksek yamaçlı alanlar, vadiler akarsuların oluşturduğu çukur yerlerdir. Ada, yarımada, körfez ve boğaz gibi kavramlar da coğrafyada çok önemlidir.

Dikkat: Fiziki haritalarda yeşil renk ormanları değil, alçak yerleri gösterir!

Ülkemizin Coğrafi Özellikleri

Türkiye'nin ortalama yükseltisi 1132 metredir ve yeryüzü şekilleri çok çeşitlidir. Batıdan doğuya doğru yükselti artarken, dağlar doğu-batı yönünde uzanır. Bu durum kuzey ve güneyde ulaşımı zorlaştırır.

Yükselti ve engebenin az olduğu yerlerde hayat daha kolaydır. Ovalar gibi düzlüklerde sıcaklık daha yüksek, ulaşım kolay, tarım alanları geniş ve nüfus fazladır. Dağlık yerlerde ise tam tersi durum vardır.

Türkiye'deki coğrafi çeşitlilik, iklim, bitki örtüsü ve ekonomik faaliyetlerin de farklılaşmasına neden olur. Çukurova, Konya Ovası gibi verimli düzlükler tarım için idealken, dağlık alanlar hayvancılık için uygundur.

Önemli: Ülkemizdeki yeryüzü şekilleri çeşitliliği, farklı yaşam tarzlarının gelişmesini sağlar!

İklim ve İklim Çeşitleri

İklim, uzun yıllar boyunca değişmeyen ortalama hava koşullarıdır. Ülkemizde farklı iklimler görülmesinin altı önemli nedeni vardır: Ekvator'a uzaklık, yükselti, denizellik-karasallık, rüzgârlar, dağların uzanış yönü ve bakı.

Karadeniz iklimi kıyı kesimlerinde görülür. Yazları serin, kışları ılık geçer ve her mevsim yağış alır. Bu bölgelerde çay, fındık yetişir ve evler ahşaptan yapılır. Yayla turizmi de gelişmiştir.

Akdeniz iklimi Akdeniz, Ege ve Marmara kıyılarında etkilidir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer. Turunçgiller, zeytin, pamuk gibi ürünler yetişir. Kışların ılık olması seracılık faaliyetini geliştirir.

Karasal iklim iç kesimlerde görülür. Yazları sıcak-kurak, kışları soğuk-karlı geçer. Bozkır adı verilen otluk alanlar yaygındır ve buğday, arpa gibi tahıllar yetişir.

Çok İlginç: Mevsimler arası sıcaklık farkının en az olduğu iklim Karadeniz iklimidir!

Beşerî Coğrafya ve Nüfus

Beşerî coğrafya, insanların tarım, sanayi, yerleşme gibi faaliyetlerle çevre üzerinde yaptığı değişiklikleri inceler. Nüfus, belirli bir alandaki insan sayısıdır. Ülkemizin nüfusu 2021'de 84 milyon 680 bin kişidir.

Ülkemizde nüfus dağılışını etkileyen doğal faktörler vardır: yeryüzü şekilleri, iklim, su kaynakları, bitki örtüsü ve toprak özellikleri. Ovalar gibi düz yerlerde nüfus fazla, dağlık yerlerde azdır. İzmir, Antalya gibi ılıman iklimli yerlerde nüfus yoğun, Hakkari, Tunceli gibi sert iklimli yerlerde azdır.

Su kaynakları çevresinde de nüfus yoğunlaşır çünkü insanlar tarihte hep su kaynaklarının yanına yerleşmeyi tercih etmiştir. Verimli topraklar da nüfus artışını destekler.

İstatistik: En fazla nüfusa sahip ilimiz İstanbul (15.8 milyon), en az nüfusu olan ise Tunceli (83 bin kişi)!

Nüfusu Etkileyen Beşerî Faktörler

İnsan etkisiyle oluşan beşerî faktörler de nüfus dağılışını etkiler. Tarım, madencilik, sanayi, ulaşım, turizm gibi ekonomik faaliyetler iş imkanı yaratır ve nüfusu artırır.

Tarım faaliyetlerinin yoğun olduğu Çukurova, Konya Ovası gibi yerlerde nüfus fazladır. Ulaşım imkanlarının geliştiği yerlerde sanayi ve ticaret de gelişir, bu da iş fırsatlarını artırır.

Sanayi tesisleri genellikle ham madde kaynaklarına yakın yerlerde kurulur ve çok sayıda insana iş imkanı sağlar. Madencilik faaliyetleri de bölgedeki nüfusu artırır. Örneğin Zonguldak'ta taşkömürü, Batman'da petrol çıkarılması bu illerin nüfusunu artırmıştır.

Hizmet sektörü (eğitim, sağlık, bankacılık) ve turizm de nüfus artışına katkı sağlar. Özellikle Akdeniz ve Ege kıyıları turizm sayesinde nüfus çeker.

Gerçek Hayat: Fabrikalar neden şehir merkezlerine kurulmaz? Çünkü ham madde kaynaklarına ve ulaşım ağlarına yakın olmak daha avantajlıdır!

Ekonomik Faaliyetler

Tarım, toprağı işleyerek ürün elde etme faaliyetidir. Ülkemizde iklim ve yeryüzü şekillerinin uygun olduğu kıyı kesimler ve ovalar tarım için idealdir. Hayvancılık ise hayvanlardan yararlanmaya dayanan ekonomik faaliyettir.

Madencilik açısından ülkemiz çok zengindir. Zonguldak'ta taşkömürü, Batman'da petrol, Soma'da linyit çıkarılır. Bu faaliyetler bölge ekonomisini canlandırır ve istihdam yaratır.

Sanayi, ham maddelerin işlenerek kullanılabilir hale getirilmesidir. İstanbul, İzmir, Kocaeli sanayinin geliştiği illerdir. Su kaynakları da çok önemlidir; tarım sulaması, içme suyu, enerji üretimi için kullanılır.

Denizlerimiz turizm, balıkçılık ve ulaşım gibi amaçlarla kullanıldığından kıyı kesimlerimizde nüfus yoğundur. Bu çeşitlilik ülkemizin ekonomik zenginliğini gösterir.

Ekonomi Dersi: Bir bölgede birden fazla ekonomik faaliyet yapılabiliyorsa, o bölge daha avantajlıdır!

Dünyada İklim Çeşitleri: Sıcak ve Soğuk İklimler

Dünyada farklı iklimler bitki örtüsünden beslenme alışkanlıklarına, konut tiplerinden giyim tarzına kadar hayatın her alanını etkiler. Akdeniz iklimi sadece ülkemizde değil, Kaliforniya, Şili, Avustralya'da da görülür.

Kutup iklimi en zorlu yaşam koşullarını sunar. Yıl boyunca sıcaklık 0°C'nin altında olduğundan Eskimolar buzdan yapılan iglo evlerinde yaşar, kürklü kıyafetler giyer. Temel geçim kaynakları avcılık ve balıkçılıktır.

Çöl ikliminde hava gündüzleri çok sıcak, geceleri soğuktur. İnsanlar uzun ve açık renkli kıyafetler giyerek sıcaktan korunur. Develer ulaşım aracı olarak kullanılır çünkü sıcaklığa dayanabilir.

Ekvatoral iklimde ise yıl boyunca sıcak ve yağışlı hava hakimdir. Sık ormanlar vardır ve ormancılık önemli geçim kaynağıdır. Kahve, kakao, muz gibi tropikal ürünler yetişir.

Adapte Olmak: İnsanlar yaşadıkları iklime göre kendilerini nasıl uyarlıyor, çok ilginç değil mi?

Muson İklimi ve Dünya İklim Haritası

Muson iklimi Güneydoğu Asya'da Çin, Hindistan, Japonya gibi ülkelerde görülür. Bu iklimin en önemli özelliği muson rüzgarlarıdır. Yazları çok yağışlı, kışları kurak geçer.

Muson yağmurları çok şiddetli olduğundan sık sık sel felaketleri meydana gelir. Bu zorlu koşullara rağmen pirinç ve çay gibi önemli tarım ürünleri yetiştirilir. İnsanlar genellikle 1000-2000 metre yükseklikte yaşamayı tercih eder.

Teak (tik) ağacı muson ormanlarının tipik ağacıdır ve çok değerlidir. Evler genellikle ahşaptan ve sazlıktan yapılır çünkü bu malzemeler nemli iklimlerde daha uygun.

Dünya iklim haritası incelendiğinde, her iklimin kendine özgü özellikleri ve yaşam tarzları yarattığını görürüz. Ekvatoral, çöl, kutup, muson, Akdeniz ve diğer iklimler, insanlığın ne kadar farklı koşullara uyum sağlayabildiğini gösterir.

Küresel Bakış: Her iklim zorluklarıyla birlikte fırsatlar da sunar. İnsanlar bu fırsatları değerlendirerek farklı yaşam tarzları geliştirir!