Mevsimler ve İklim Soruları (1-5)

Mevsimlerin oluşumu Dünya'nın Güneş etrafındaki dolanımı ve Güneş ışınlarının yeryüzüne geliş açısıyla doğrudan ilişkilidir. Örneğin 21 Aralık'ta Güney Yarım Küre'ye Güneş ışınları daha dik gelirken, Kuzey Yarım Küre'ye daha eğik gelir.

Kuzey ve Güney yarım kürelerde mevsimler birbirine zıttır. 21 Aralık'ta Kuzey Yarım Küre'de kış başlarken, Güney Yarım Küre'de yaz başlar. Bu tarihte Güney Yarım Küre en kısa geceyi yaşarken, Kuzey Yarım Küre en uzun geceyi yaşar.

İklim ve hava olayları birbirinden farklıdır. İklim, geniş bölgelerde uzun yıllar boyunca değişmeyen ortalama hava koşullarıdır ve kesin sonuçlardır. Hava olayları ise günlük tahminlerdir ve belirli saatlerdeki gözlem sonuçlarının yorumlanmasıdır.

Dikkat! Güneş ışınlarının yere geliş açısı, bir bölgenin aldığı ısı miktarını belirler. Dik açıyla gelen ışınlar daha fazla ısı oluşturur.

Mevsimler ve İklim Soruları (6-8)

İklim bilimciler (klimatologlar) ve meteorologlar farklı alanlarda çalışırlar. Klimatologlar geniş bölgelerdeki uzun yıllar devam eden atmosfer olaylarını, küresel ısınma etkilerini ve kuraklık gibi konuları incelerler. Haftalık hava durumu tahminleri ise meteorologların işidir.

Hava olayları ve iklim arasındaki farkı günlük hayattan örneklerle anlayabiliriz. Örneğin, yazın genelde sıcak ve kurak geçen bir bölgede bir gün aniden yağmur yağması hava olayıdır, bu bölgenin iklimini değiştirmez. Yağmur yağması ve sel olması gibi bir günlük olaylar hava olayıdır.

Güneş ışınları, Dünya'nın hangi noktasına daha dik geliyorsa o bölgede birim yüzeye düşen enerji miktarı daha fazla olur. 21 Aralık'ta Güneş ışınları Güney Yarım Küre'ye daha dik açıyla gelir ve bu nedenle orada daha fazla ısınma görülür.

Unutma! Aynı meridyende ve eş yükseltide olsalar bile, farklı yarım kürelerdeki şehirlere Güneş ışınları aynı açıyla gelmez. Bu da o şehirlerdeki sıcaklık farklarını oluşturur.

Mevsimler ve İklim Soruları (9-10)

Gölge boyu değişimlerini incelemek, mevsimlerin nasıl değiştiğini anlamamıza yardımcı olur. Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketi sırasında, Güneş ışınlarının geliş açısı değiştikçe cisimlerin gölge boyları da değişir.

Mart ve haziran ayları arasında Kuzey Yarım Küre'de gölge boyu kısalır çünkü Güneş ışınları daha dik gelmeye başlar. Bu da ilkbahardan yaza geçiş sürecinde olduğumuzu gösterir. Güneş ışınları dik geldikçe gölge boyu kısalır.

Dünya'nın konumuna göre yarım küreler farklı mevsimleri yaşar. Şehirlerin sıcaklık ortalamalarına bakarak hangi yarım kürede olduklarını anlayabiliriz. Örneğin, ocak ayında sıcaklık ortalaması yüksek olan bir şehir, büyük olasılıkla Güney Yarım Küre'dedir.

Bir şehrin ocak ayında sıcaklığı düşük $-6°C$, temmuz ayında yüksekse (21°C), bu şehir Kuzey Yarım Küre'dedir. Tam tersi durumda $ocak 23°C, temmuz -4°C$ ise şehir Güney Yarım Küre'dedir.

İpucu! Gölge boyu incelemelerinde, Güneş ışınlarının geliş açısı ile gölge boyu arasında ters orantı vardır: Işın açısı dikleştikçe gölge boyu kısalır.

Mevsimler ve İklim Soruları (11-14)

İki farklı bölgenin mevsimlerini belirlemek için yarım küredeki konumları ve sıcaklık ölçümlerinin ne zaman yapıldığı önemlidir. Örneğin, aynı gün yapılan ölçümde K bölgesi L'den daha sıcaksa, iki bölge farklı yarım kürelerde olabilir ve birinde yaz diğerinde kış yaşanıyor olabilir.

Mevsimlerin oluşmasında üç temel etken vardır:

1. Dünya yüzeyine düşen ışık miktarının farklı olması
2. Dünya'nın Güneş etrafında dolanması
3. Dönme ekseni ile dolanma düzlemi arasında açı farkının olması

İklim haritaları, uzun yıllar boyunca tüm aylarda kaydedilen hava olaylarının ortalamalarıyla oluşturulur. Sadece belli mevsimlerdeki ya da bir gün içindeki verilerin ortalaması değil, yıllarca süren gözlemlerin sonucudur.

Hava olayları günlük gözlemlere dayanır ve tahminidir. İklim ise uzun yıllara dayalı ortalama verilerdir ve daha kesin sonuçlar sunar. Bir iklim bilimciye klimatolog denir.

Önemli! Mevsimlerin oluşmasında en önemli faktör, Dünya'nın dönme ekseni ile yörünge düzlemi arasındaki 23°27'lik açıdır. Bu açı olmasaydı, mevsimler oluşmazdı.

Mevsimler ve İklim Soruları (15-18)

İklim bilimini inceleyen uzmanlara klimatolog denir. Bu uzmanlar, uzun yıllar boyunca belirli bölgelerdeki hava olaylarını inceleyerek iklim özelliklerini belirler.

Küresel iklim değişikliği, yerkürenin ortalama sıcaklığının artması ve iklimlerde oluşan değişikliklerdir. Bunun sonuçları arasında buzulların erimesi, deniz seviyesinin yükselmesi ve bazı bitki ve hayvan türlerinin neslinin tükenmesi bulunur. Tarım ürünlerinin artması ise küresel iklim değişikliğinin değil, tarım teknolojilerinin gelişmesinin sonucudur.

Dünya'nın konumuna ve Güneş ışınlarının geliş açısına bakarak, hangi bölgede hangi mevsimin yaşandığını anlayabiliriz. Ocak ayında Kuzey Yarım Küre'de kış, Güney Yarım Küre'de yaz mevsimi yaşanır.

Ekvator'a eşit uzaklıktaki ve aynı meridyendeki iki şehirde, Güneş ışınlarının geliş açısı ve birim yüzeye aktarılan enerji miktarı farklıdır. Dünya'nın ocak ayındaki konumunda Güney Yarım Küre'deki şehirler daha fazla enerji alır.

Unutma! Dünya'nın Güneş etrafındaki dolanımı sırasında, Güneş ışınlarının Ekvator'a geliş açısı yıl boyunca değişir. Bu değişim, 23°27' kuzey ve 23°27' güney enlemleri arasında gerçekleşir.

Mevsimler ve İklim Soruları (19-21)

Birim yüzeye aktarılan enerji miktarı, Güneş ışınlarının geliş açısıyla doğrudan ilişkilidir. Ekvator'a yakın bölgeler genellikle daha fazla enerji alır. Aynı meridyende olsalar bile, Ekvator'a olan uzaklıkları farklı olan şehirlere Güneş ışınları farklı açılarla gelir.

İklim ve hava olayları arasındaki fark örneklerle daha iyi anlaşılır:

• Hava olayları: "Kars'ta öğleden sonra yoğun kar yağışı beklenmektedir." veya "Doğu Karadeniz Bölgesi'nde bir hafta boyunca yağmur beklenmektedir."
• İklim: "Ankara'da yazlar sıcak ve kurak geçer."

Dünya'nın Güneş etrafındaki konumu, hangi yarım kürede hangi mevsimin yaşandığını belirler. Bir bölgede kış mevsimi yaşanabilmesi için, o bölgenin Güneş ışınlarını daha eğik açıyla alması gerekir. Kuzey Yarım Küre'de kış yaşanırken Güney Yarım Küre'de yaz yaşanır veya tam tersi.

Hatırlatma! İklim, uzun yıllar boyunca bir bölgede gözlemlenen ortalama hava koşullarıdır. Hava olayları ise günlük, anlık değişikliklerdir.

Mevsimler ve İklim Soruları (22-26)

Dünya'nın Güneş'e göre konumunu inceleyerek şehirlerde hangi mevsimlerin yaşandığını anlayabiliriz. Şekilde gösterilen konumda, Kuzey Yarım Küre'deki K şehrinde kış, Güney Yarım Küre'deki M şehrinde yaz mevsimi yaşanır.

İklim ve hava olayları ile ilgili ifadeleri doğru ayırt etmek önemlidir:

• "Bu yılın kış aylarında kar yağışı az oldu." - Hava olayı
• "Yaşadığım yerde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır." - İklim
• "Bir hafta boyunca şiddetli rüzgar bekleniyor." - Hava olayı

Temmuz ayında, Kuzey Yarım Küre'ye Güneş ışınları daha dik açıyla gelir. Bu nedenle, Kuzey Yarım Küre'de yaz, Güney Yarım Küre'de kış yaşanır. Aynı meridyende yer alan bir cismin gölge boyu, Güney Yarım Küre'dekinden Kuzey Yarım Küre'dekine göre daha kısa olur.

İklim bilimciler (klimatologlar), bir bölgede uzun yıllar devam eden hava olaylarına ait ortalama verileri inceler. Günlük hava tahminleri değil, uzun süreli iklim analizleri yaparlar.

Önemli ipucu! Aynı meridyendeki şehirlerde öğle saatinde gölge boylarını karşılaştırarak hangi yarım kürede hangi mevsimin yaşandığını belirleyebiliriz.

Mevsimler ve İklim Soruları (27-28)

Dünya'nın Güneş etrafındaki konumu, 21 Haziran'da ve diğer dönüm noktalarında farklı yarım kürelerde farklı mevsimlerin başlamasına neden olur. 21 Haziran'da Kuzey Yarım Küre'de yaz, Güney Yarım Küre'de kış mevsimi başlar.

Yerküre'nin konumuna göre, aynı meridyendeki şehirlerde birim yüzeye aktarılan enerji miktarları değişir. Güneş ışınları hangi yarım küreye dik geliyorsa, o yarım küredeki şehirlerde birim yüzeye daha fazla enerji aktarılır ve orada yaz mevsimi yaşanır.

İklim ve hava olaylarını ayırt etmek önemlidir:

• İklim: "Antalya'da yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır."
• Hava olayları: "İzmir'de hafta boyunca ortalama sıcaklık 28°C olacaktır.", "Ankara'da akşam saatlerinde şiddetli rüzgâr beklenmektedir.", "İstanbul'da öğleden sonra şiddetli yağış görülecektir."

Hatırlatma! İklim, uzun yılların ortalamasıdır ve kesin bilgiler içerir. Hava olayları ise kısa süreli ve değişkendir, tahminlere dayanır.

Mevsimler ve İklim Soruları (29-31)

Dünya'nın Güneş etrafındaki dolanımı sırasında, bir şehirde farklı zamanlarda farklı mevsimler yaşanır. Temmuz ayında Kuzey Yarım Küre'de yaz, ocak ayında ise kış mevsimi yaşanır.

Bir şehirde yatay bir yere sabitlenen çubuğun öğle saatindeki gölge boyu, o şehre Güneş ışınlarının geliş açısıyla ters orantılıdır. Kış mevsiminde gölge boyu daha uzun, yaz mevsiminde daha kısa olur.

İklim ve hava olayları ile ilgili örnekler:

• Hava olayları: "Bolu'da sabah saatlerinde yoğun sis beklenmektedir.", "Ankara'da hafta boyunca hava sıcaklığı ortalama 25°C olacaktır."
• İklim: "Erzurum'da kışlar soğuk ve kar yağışlıdır.", "Konya'da yazlar sıcak ve kurak geçer."

Eş yükseltideki iki şehirde sıcaklık ortalamaları ve mevsimler aynı ise, bu şehirler aynı yarım kürede ve Ekvator'a aynı uzaklıkta olabilir. Bu durumda Güneş ışınlarının her iki şehre de aynı açıyla gelmesi beklenir.

Önemli not! Ekvator'a eşit uzaklıktaki ve eş yükseltideki iki şehirde, aynı gün içinde benzer hava koşulları görülür ve Güneş ışınları benzer açılarla gelir.