Nokta İşareti ve Kullanım Yerleri

Nokta, en temel noktalama işaretlerinden biridir. Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur ve cümlenin bittiğini gösterir. Örneğin: "Her gün eve erkenden gelirdi."

Noktanın diğer önemli kullanım alanlarından biri kısaltmalardır. Büyük harf içinde küçük harf olan kısaltmalar (TDK'ye, AKP'ye) ve bazı birim kısaltmalarında (cm'ye, m'ye) kullanılır. Ancak ölçü ve tartı birimleri kısaltmalarında nokta kullanılmaz (kg'dan, m'ye).

Nokta ayrıca sıra bildiren sayılardan sonra (2. yüzyıl, I. Murat), tarih yazımında (14.11.1928), saat gösteriminde (13.00'te, 15.00'te) ve dört veya daha fazla basamaklı sayılarda (4.789, 475.000.214) kullanılır.

Dikkat! Matematikte çarpma işlemi yerine nokta kullanılabilir: 7.4 = 7×4 şeklinde gösterilir.

Virgül İşareti ve Kullanımları

Virgül, cümlede duraksamayı gösterir ve anlamı netleştirir. Eş görevli sözcükleri ayırmak için kullanılır: "Adamları, kadınları, çocukları gördüm." veya "mutlu, güzel, alımlı bir kadın" gibi.

Virgül, sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için de önemlidir: "Seni orada bekledim, hiç ayrılmadım." Ayrıca ara söz ve ara cümlelerden sonra, hitap ve seslenmelerden sonra (Sayın Başkan, Sevgili Öğretmenim) ve anlam karışıklığını önlemek için kullanılır.

Uzun cümlelerde özne ile yüklem arasındaki mesafe fazlaysa, özneyi belirtmek için virgül kullanılır. Edebi eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna da konur: "Samet Bey: -Seni çok seviyorum."

İpucu: Virgülü yerinde kullanmak, cümlelerinizin anlaşılmasını kolaylaştırır ve yanlış anlamaları önler!

Virgülün Kullanılamadığı Yerler

Virgülün kullanımında bazı istisnaların bilinmesi de önemlidir. "Ve, veya, yahut" bağlaçlarından önce virgül kullanılmaz: "Onu hiç özlemedi ve yıllarca aramadı." Benzer şekilde, tekrarlı bağlaçlar arasında da virgül kullanılmaz: "Ne seni sevdi ne onu sevdi."

Cümleye bağlama ya da pekiştirme anlamı katan "da, de" bağlacından önce virgül gelmez: "Bize gelmiş de, beni aramamış." Aynı şekilde "mı, mi" soru eki "-ınca/-ince" anlamı verdiğinde de virgül kullanılmaz.

Zarf-fiil ekleri $-ip, -ince, -madan, -dıkça, -dığında, -a...a, -ken, -r...-mez, -madan$ alan sözcüklerden sonra virgül kullanılmaz: "Aylin seni görünce, hemen içeriye kaçtı." Ancak art arda sıralanmış zarf-fiiller arasına virgül gelir.

Unutma! Şart eki $-sa/-se$ alan sözcüklerden sonra virgül kullanılmaz: "Beni görürse, hemen polisi arasın."

Noktalı Virgül ve İki Nokta

Noktalı virgül, birbiriyle ilgili ama yapıca ayrı cümleleri bağlamak için kullanılır. Tür ve takımları ayırmak için kullanılabilir: "Erkeklere Necati, Ahmet, Ali isimleri; kızlara Ayşe, Fatma, Hatice isimleri verildi."

Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri ayırmak için de noktalı virgül tercih edilir: "Serdar'ı gördüm, oradan da eve geldim; annesini, amcasını, teyzesini çok sevdi." Bu kullanım, cümleler arasındaki anlam karışıklığını önler.

İki nokta ise örnek verilecek cümlelerde kullanılır: "Çağımızı şu iletişim araçları sardı: akıllı telefon, tablet, bilgisayar." Ayrıca açıklama yapılacak cümlelerde ve edebi eserlerde karşılıklı konuşmaları göstermek için de kullanılır:

Ahmet: Benimle gelir misin? Ayşe: Sen olsan gelir miydin?

Pratik bilgi: İki nokta, açıklama öncesinde okuyucuyu "dikkat, şimdi önemli bir şey söyleyeceğim" diyerek uyarır.

Üç Nokta, Soru ve Ünlem İşaretleri

Üç nokta tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur: "O gece sabaha kadar..." Alıntılarda başta, ortada ya da sonda alınmayan bölümleri gösterir. Kaba sayıldığı için açık yazılmak istenmeyen kelimelerin yerine de kullanılır: "Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz."

Soru işareti, doğal olarak soru bildiren cümlelerin sonuna konur: "Kaç yaşındasın?" Eğik söyleyişle soru sorulduğunda da kullanılır: "Adınız?" Ayrıca şüphe duyulan durumlarda parantez içinde kullanılabilir: "Yunus Emre (1240?-1320)"

Ünlem işareti ise sevinç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur: "Vah vah!" Seslenmelerden sonra ve kinaye amacıyla da kullanılır: "Ali!" veya "Ne kadar da temiz(!) bir ev gördüm."

Önemli ayrıntı: Ünlem işaretinin doğru kullanımı, cümledeki duygu yoğunluğunu okuyucuya aktarmanın en etkili yoludur!

Kısa Çizgi, Uzun Çizgi ve Kullanım Alanları

Kısa çizgi, satır sonuna sığmayan sözcükleri ayırmak için kullanılır $Bursa-ya$. Ara söz ve ara cümleleri belirtmek için hem başına hem sonuna konur. Dil bilgisinde ek-kök ayrımında da görülür $bas-tır-t-$.

Kısa çizgi ayrıca bazı kelimeler arasında "arasında, ve, ile" anlamında kullanılır: 1914-1918 yılları, Ankara-İzmir yolu. Ancak soy isimlerinde araya gelmez: "sanatçılar-dan" değil, "sanatçılardan" şeklinde yazılır.

Uzun çizgi ise genellikle karşılıklı konuşmaları göstermek için kullanılır:

—Adımı getirdiniz mi? —Evet, getirdik.

Tiyatro metinlerinde konuşan kişinin adından sonra da kullanılabilir. Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde ise uzun çizgi kullanılmaz.

Yazarken dikkat et! Kısa çizgi ile uzun çizgiyi karıştırmamak önemlidir; çünkü her birinin kullanım alanları farklıdır.

Eğik Çizgi, Tırnak İşareti ve Parantez

Eğik çizgi, dizeler yan yana yazıldığında araya konur: "Bana bir akşamüstü gel dedin / Koştum karanlıklara." Adres yazılırken apartman numarası ile daire numarası arasında ve tarih yazımında (15/11/2024) kullanılır.

Tırnak işareti, bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözleri belirtir: "Sizi de çok seviyorum," dedi. Özel olarak belirtilmek istenen sözler ve kitap, yazı başlıkları da tırnak içine alınır: Halide Edip'in "Handan" adlı eserini okudum.

Tek tırnak işareti ise, tırnak içindeki bir sözün içinde yeniden tırnak işareti gerektiğinde kullanılır: Fatma "Dün gece Halide Edip'in 'Handan' adlı yapıtını okudum," dedi.

Yay ayraç (parantez), cümlenin yapısıyla doğrudan ilgili olmayan açıklamalarda kullanılır: "Ben köyümü (köy sütünü de çekinerek yazdım) çok severim." Ayrıca özel ya da cins isme ait ek, yay ayraçtan önce kullanılır: Yunus Emre'nin (1240?-1320)

Hatırlatma: Tırnak işareti kullanıldığında, içindeki ifadenin tam olarak alıntılandığını göstermiş olursunuz.

Köşeli Ayraç ve Kesme İşareti

Köşeli ayraç, matematikte işlem önceliğini belirtmek için kullanılır: $(3+4)·7+13/7$·7+18/7. Ayrıca alıntılarda yapılan açıklamalarda da görülür: "Miskin Yunus $Yunus Emre (1240?-1320)$ Türk edebiyatının en önemli mutasavvıfıdır."

Kesme işareti ise özel isimlere getirilen çekim eklerini ayırmada kullanılır: Selim'e, Ayşe'yi, Türk'ten. Ancak yapım eklerinde kesme işareti kullanılmaz: Ankaralı, Türkçe, Türklük. Aynı şekilde "-ler/-lar" çoğul eki de kesme işaretiyle ayrılmaz: Yunus Emreler.

Kısaltmalara gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır: TBMM'ye, TDK'ye. Belirli tarih, ay ve güne gelen ekler de kesmeyle ayrılır: 12 Mart'a, 12 Temmuz 2010 Pazartesi'ye.

Pratik ipucu: Kesme işareti, özel isimlerin özgünlüğünü korumak için kullanılır. Ancak yapım ekleri ve çoğul ekleri ile özel ismin niteliği değiştiğinden kesme işareti kullanılmaz.