Fizik Bilimi ve Alt Dalları

Fizik, maddeyi, maddenin hareketini, enerji ve kuvvet kavramlarıyla birlikte inceleyen doğa bilimidir. Evrende gerçekleşen olayları anlamlandırmak için gözlem ve deneylerden yararlanan fizik, en küçük parçacıklardan en büyük galaksilere kadar geniş bir alanı kapsar.

Fiziğin çeşitli alt dalları vardır. Mekanik, denge, kuvvet, hareket ve enerji arasındaki ilişkileri inceler ve statik, dinamik ve kinematik olmak üzere üç bölüme ayrılır. Elektromanyetizma ise elektrik ve manyetizma ile ilgili tüm konuları kapsar ve elektrostatik, elektrik ve manyetizma bölümlerinden oluşur.

Termodinamik, ısı ve sıcaklığı, ısının maddeye etkilerini ve ısı-iş ilişkisini incelerken, optik ise ışık, ışık olayları ve ışığın madde ile etkileşimini ele alır. Katı hal fiziği, kristal yapıdaki maddelerin elektriksel, manyetik ve optik özelliklerini araştırır.

Biliyor musun? Katı hal fiziği çalışmaları sonucunda keşfedilen süper iletkenlik, özel sıcaklık değerlerinde malzemenin direncinin tamamen sıfır olması özelliğidir. Bu teknoloji MagLev trenlerinde ve MRI cihazlarında kullanılır!

Diğer alt dallar arasında atom fiziği (atomun yapısını ve atomik olayları inceler), nükleer fizik (atom çekirdeğinin yapısını ve çekirdek tepkimelerini inceler) ve yüksek enerji ve plazma fiziği (atom altı parçacıkları ve aralarındaki ilişkileri inceler) bulunur.

Atom ve Nükleer Fizik Uygulamaları

Atomun yapısını ve atomik olayları inceleyen atom fiziği, günlük hayatımıza birçok teknolojik gelişme kazandırmıştır. LASER teknolojisi atom fiziğindeki çalışmalarla ortaya çıkmıştır. Nanoteknoloji de atom fiziğinin önemli uygulama alanlarından biridir. Kuantum bilgisayarlar, yapay zekâ ve 3D yazıcılar nanoteknolojinin güncel araştırma konuları arasındadır.

Nükleer fizik, atom çekirdeğinin yapısını, çekirdekteki etkileşmeleri ve çekirdek tepkimelerini inceler. Çekirdek birleşmeleri (füzyon) ve çekirdek bölünmesi (fisyon) bu alanın önemli konuları arasındadır. Nükleer fizik sayesinde röntgen ışını, MR ve PET-CT gibi vücut içi görüntüleme sistemleri geliştirilmiştir.

Yüksek enerji ve plazma fiziği, atom altı parçacıklar ve aralarındaki ilişkileri inceler. Bu alandaki deneyler yüksek enerjide yapıldığı için yüksek enerji fiziği olarak da adlandırılır. Plazma fiziği ise Güneş ve diğer yıldızların yapısını ve enerji kaynaklarını inceler.

İlginç Bilgi: Mikro evrende gerçekleşen olaylar "modern fizik", makro evrene ait fizik bilgileri ise "klasik fizik" olarak adlandırılır. Klasik fizik kanunları günlük hayatta gözlemlediğimiz olayları açıklarken, modern fizik çok küçük veya çok büyük ölçekteki olayları anlamak için kullanılır!

Fiziksel Niceliklerin Sınıflandırılması

Fizik biliminde incelenen ölçülebilir büyüklükler fiziksel nicelikler olarak adlandırılır. Bu nicelikler temel büyüklükler ve türetilmiş büyüklükler olmak üzere ikiye ayrılır.

Temel büyüklükler, kendisinden başka bir niceliğin ölçülmesine gerek olmadan ifade edilen büyüklüklerdir. Bunlar arasında kütle (kg), ışık şiddeti (cd), sıcaklık (K), akım şiddeti (A), madde miktarı (mol), uzunluk (m) ve zaman (s) yer alır. Her temel büyüklüğün kendine özgü bir ölçüm aleti vardır.

Türetilmiş büyüklükler ise ölçümleri için başka büyüklüklerin ölçülmesine gerek duyulan büyüklüklerdir. Örneğin özkütle $kg/m³$, kuvvet (N), basınç (Pa), iş (J), enerji (J), güç (W), sürat $m/s$ ve elektrik yükü (C) türetilmiş büyüklüklere örnektir.

Fiziksel nicelikler ayrıca skaler ve vektörel olarak da sınıflandırılır. Skaler büyüklükler sadece sayı ve birimle ifade edilirken, vektörel büyüklükler sayı ve birimin yanında yöne de ihtiyaç duyar.

Skaler büyüklükler arasında zaman, sıcaklık, kütle, yol, sürat, basınç, elektrik akımı, iş, güç ve enerji bulunur. Vektörel büyüklükler ise kuvvet, tork, ağırlık, yer değiştirme, hız, basınç kuvveti, elektrik alan, konum ve ivme gibi niceliklerdir.

Vektörler ve Bileşke Kuvvet

Vektör, yönü, doğrultusu ve büyüklüğü olan doğru parçasıdır. Bir vektörün başlangıç noktası, bitiş noktası, doğrultusu, yönü ve büyüklüğü (şiddeti) olur. Fizik biliminde birçok nicelik vektörlerle ifade edilir.

İki ya da daha fazla vektörün yaptığı toplam etkiyi tek başına yapan vektöre bileşke vektör denir ve R ile gösterilir. Aynı yönlü vektörlerin bileşkesi, vektörlerle aynı yönde ve vektörlerin büyüklüklerinin cebirsel toplamına eşittir.

Zıt yönlü vektörlerin bileşkesi ise büyük vektör yönünde ve vektörlerin büyüklüklerinin cebirsel farkına eşittir. Bileşke kuvvet, bir cisme etki eden kuvvetlerin vektörel toplamıdır ve cisim bu kuvvet yönünde hareket eder.

Önemli Not: Vektörel işlemlerde sadece büyüklük değil, vektörlerin yönü de dikkate alınır! Aynı yöndeki vektörler toplanır, zıt yöndeki vektörler ise büyükten küçük çıkarılarak hesaplanır.

Örneğin, bir cisme aynı doğrultuda 8 N sağa ve 4 N sola kuvvet uygulandığında, bileşke kuvvet 8 - 4 = 4 N sağa doğru olur. Cisim, bileşke kuvvetin büyüklüğü ve yönünde hareket eder.

Bilim Araştırma Merkezleri

Bilim araştırma merkezleri, bilimde ilerleme sağlamak ve araştırma yapmak için dünya genelinde kurulmuştur. Bu merkezler sayesinde pek çok buluş yapılmış ve insanlar daha ileri bir medeniyet kurmuşlardır.

Türkiye'deki önemli bilim araştırma merkezleri arasında TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu), TAEK (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu) ve ASELSAN (Askerî Elektronik Sanayi) yer alır. TÜBİTAK 1963'te fen bilimleri alanında araştırma yapmak için kurulmuştur. TAEK, nükleer alanda araştırmalar yapmak için 1962 yılında kurulmuştur. ASELSAN ise Türk savunma sanayisini geliştirmek ve haberleşme konusunda araştırmalar yapmak amacıyla kurulmuştur.

Dünya genelindeki önemli bilim araştırma merkezleri arasında NASA (Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi), CERN (Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi) ve ESA (Avrupa Uzay Ajansı) bulunur. NASA, uzay çalışmaları yapmakta ve Mars gibi gezegenlere uzay araçları göndermektedir. CERN, dünyanın en büyük parçacık hızlandırıcısına sahiptir ve atom altı parçacıkların sınıflandırılması ile ilgili deneyler yapar. ESA ise Avrupa ülkelerinin uzay araştırmalarını yürütür.

Etik İlkeler: Bilimsel araştırmalarda, uydurmacı olmama, yanıltmacı olmama, intihal yapmama, sözde yazarlık yapmama ve çalışmada yer alan diğer kişileri yok saymama gibi etik ilkelere uymak çok önemlidir.