Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler

Büyük harflerin kullanımı, yazıda anlam farklılıklarını belirtmek için önemlidir. Cümleler her zaman büyük harfle başlar. Tırnak veya yay ayraç içindeki cümleler de büyük harfle başlar ve uygun noktalama işaretiyle biter.

İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlarken, iki noktadan sonra verilen cümle niteliğinde olmayan örnekler küçük harfle yazılır. Örneğin: "Bence bir insanda ille de olması gereken özellikler: merhamet, merhamet, merhamet..."

Özel adlar her zaman büyük harfle başlar. Kişi adları, soyadları, takma adlar, ünvanlar ve lakaplar buna dahildir. Akrabalık adları normal kullanımda küçük harfle başlarken, lakap olarak kullanıldıklarında büyük harfle başlar: "Baba Gündüz" gibi.

İpucu: İki çizgi arasında verilen açıklama cümleleri büyük harfle başlamaz. Ayrıca rakamla başlayan cümlelerde, rakamdan sonra gelen kelime özel isim değilse küçük harfle yazılır.

Dizeler büyük harfle başlar. Millet, boy, oymak adları, dil ve lehçe adları, din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözler büyük harfle başlar.

Büyük Harflerin Kullanıldığı Diğer Durumlar

"Tanrı, Allah, İlah" kelimeleri özel ad olarak kullanıldığında büyük harfle, sıfat olarak kullanıldığında küçük harfle yazılır. Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar, ancak "dünya, güneş, ay" kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldıklarında küçük harfle yazılır.

Düşünce ve hayat tarzı bildirdiğinde "Doğu, Batı" sözleri büyük harfle, yön bildirdiklerinde ise küçük harfle yazılır. Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt) büyük harfle başlar.

Yer adlarında ilk isimden sonra gelen "deniz, nehir, göl, dağ, boğaz" gibi tür bildiren ikinci isimler de büyük harfle başlar: "Ağrı Dağı, Fırat Nehri" gibi. Ancak özel ada dahil olmayan "şehir, il, ilçe" gibi sözler küçük harfle başlar.

Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük harfle başlar. Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, beste) her kelimesi de büyük harfle yazılır.

Önemli Not: Kitap, makale, tiyatro eseri gibi özel adlarda "ve, ile, ya, veya, ki, da, de" gibi bağlaçlar ve "mı, mi, mu, mü" soru ekleri küçük harfle yazılır.

Özel adlardan türetilen tüm kelimeler büyük harfle başlarken, özel ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa küçük harfle başlar.

Özel Durumlar ve Büyük Harf Kullanımı

"Tanrı, Allah, İlah" sözleri özel ad olarak kullanılmadıklarında küçük harfle başlar. Örneğin: "Mahallenin müdavimleri yeni taşınanlara karşı kendini ilah sanıyor."

Gezegen ve yıldız adları her zaman büyük harfle başlar: "Merkür, Neptün, Satürn". Ancak dikkat etmek gerekir ki "dünya, güneş, ay" kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldıklarında küçük harfle başlar: "Senin geldiğini görünce dünyam aydınlandı."

Doğu ve batı sözleri düşünce, hayat tarzı, politika anlamları bildirdiğinde büyük harfle (Batı medeniyeti), yön bildirdiğinde küçük harfle yazılır (Bursa'nın doğusu).

Yer adlarında ilk isimden sonra gelen tür bildiren ikinci isimler büyük harfle yazılır: "Ağrı Dağı, Çanakkale Boğazı". Ancak özel ada dahil olmayan "şehir, il, ilçe" gibi sözler küçük harfle başlar: "Konya ili, Etimesgut ilçesi".

Dikkat: Kitap, makale, tiyatro eseri, kurum adı gibi özel adlarda yer alan kelimelerin ilk harfleri büyük yazıldığında, aralarındaki bağlaçlar ve soru eki küçük harfle yazılır: "Mai ve Siyah, Diyorlar ki".

Özel ada dahil olmayan "gazete, dergi, tablo" gibi sözler de büyük harfle başlamaz: "Milliyet gazetesi, Türk Dili dergisi".

Büyük Harf Kullanımının Diğer Kuralları

Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen "mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak" kelimeleri büyük harfle başlar: "Halit Rifat Paşa Mahallesi, Karaköy Meydanı".

Saray, köşk, han, kale gibi yapı adlarının tüm kelimeleri büyük harfle başlar: "İshakpaşa Sarayı, Çankaya Köşkü". Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş olduğunda, yer adının ilk harfi büyük yazılır: "Hisar'dan, Boğaz'dan".

Kanun, tüzük, yönetmelik adlarının her kelimesi büyük harfle başlar. Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama günlerinin adları da büyük harfle yazılır: "Cumhuriyet Bayramı, Kurban Bayramı, Anneler Günü".

Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar: "Kurtuluş Savaşı, Cilalı Taş Devri".

Sayıların Yazılışı

Sayılar hem harflerle hem de rakamlarla yazılabilir. Ancak saat, para tutarı, ölçü, istatistik verilere ilişkin sayılarda rakam kullanılır: "17.30'da, 25 kilogram".

Pratik Bilgi: Para birimleri (avro, dinar, dolar), müzikte kullanılan makam ve tür adları (acemaşiran, türkü) büyük harfle başlamaz.

Dört veya daha çok basamaklı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve aralarına nokta konur. Sayılarda kesirler virgülle ayrılır.

Yazım Kuralları - Devam

Rakamla başlayan cümlelerde rakamdan sonra gelen kelime özel ad değilse büyük harfle başlamaz: "2020 yılında şampiyonluğun beşinci yıllını kutladık."

Para birimleri büyük harfle başlamaz: "avro, dinar, dolar, lira". Aynı şekilde müzikte kullanılan makam ve tür adları da küçük harfle başlar: "acemaşiran, bayati, türkü".

Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde sadece özel adlar büyük harfle başlar: "Antep fıstığı, Brüksel lahanası, İngiliz anahtarı".

Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlarken, belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları küçük harfle başlar: "29 Mayıs 1453 Salı günü" - "Üniversite bu yıl yine ekimde açılacak."

Sayıların Yazılışı

Sayılar harflerle de yazılabilir: "bin yıldan beri, on dört gün". Buna karşılık saat, para tutarı, ölçü, istatistik verilerde rakam kullanılır: "17.30'da, 1.500.000 lira, 25 kilogram".

Saatler ve dakikalar metin içinde yazıyla da yazılabilir: "saat dokuzu beş geçe". Dört veya daha çok basamaklı sayılarda bin, milyon, milyar ve trilyon sözleri harfle yazılabilir: "1 milyar 500 milyon kişi".

Önemli Not: Sıra sayıları ekle gösterildiğinde rakamdan sonra sadece kesme işareti ve ek yazılır, ayrıca nokta konmaz: 8'inci (8.'inci değil).

Birden fazla kelimeden oluşan sayılar ayrı yazılır, ancak adları sayılardan oluşan iskambil oyunları bitişik yazılır: "altmışaltı, ellibir".

Sayıların Yazılışı - Devam

Para ile ilgili işlemlerle senet, çek gibi ticari belgelerde geçen sayılar bitişik yazılır: "650,35 (altıyüzelliTL, otuzbeşkr.)". Yüzde ve binde işaretleri yazılırken sayılarla işaret arasında boşluk bırakılmaz: "%25, %%50".

Romen rakamları tarihi olaylarda, yüzyıllarda, hükümdar adlarında, tarihlerde ayların yazılışında, kitap ve dergi ciltlerinde kullanılır: "II. Dünya Savaşı, XX. yüzyıl, III. Selim".

Dört veya daha çok basamaklı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve aralarına nokta konur. Sayılarda kesirler virgülle ayrılır.

Sıra sayıları yazıyla ve rakamla gösterilebilir. Rakamla gösterilmesi durumunda ya rakamdan sonra bir nokta konur ya da rakamdan sonra kesme işareti konularak derece gösteren ek yazılır.

Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir. Bayağı kesirlere getirilecek ekler alttaki sayı esas alınarak yazılır.

Kısaltmaların Yazımı

Kısaltma, bir kelimenin, terimin veya özel adın, içerdiği harflerden biri veya birkaçı ile daha kısa olarak ifade edilmesi ve simgeleştirilmesidir.

Dikkat: Gelenekleşmiş olan T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) kısaltmalarının dışında büyük harflerle yapılan kısaltmalarda nokta kullanılmaz.

Kuruluş, ülke, kitap, dergi ve yön adlarının kısaltmaları her kelimenin ilk harfinin büyük olarak yazılmasıyla yapılır: "TDK (Türk Dil Kurumu), KB (Kutadgu Bilig)".

Kısaltmaların Yazımı

Kısaltma, bir kelimenin, terimin veya özel adın, içerdiği harflerden biri veya birkaçı ile daha kısa olarak ifade edilmesi ve simgeleştirilmesidir. Kısaltmalarla ilgili kurallar şunlardır:

Kuruluş, ülke, kitap, dergi ve yön adlarının kısaltmaları her kelimenin ilk harfinin büyük olarak yazılmasıyla yapılır: "TDK (Türk Dil Kurumu), KB (Kutadgu Bilig)". Bazen kelimelerin son harfleri de kısaltmaya dahil edilir veya aradaki kelimelerden hiç harf alınmayabilir.

Dikkat: Gelenekleşmiş olan T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) kısaltmalarının dışında büyük harflerle yapılan kısaltmalarda nokta kullanılmaz.

Ölçü birimlerinin uluslararası kısaltmaları kullanılır: "cm (santimetre), g (gram)". Kuruluş, kitap, dergi ve yön adlarıyla ölçülerin dışındaki kısaltmalarda ilk harfle birlikte temel harfler dikkate alınır.

Kısaltmalara getirilen eklerde küçük harflerle yapılan kısaltmalarda kelimenin okunuşu, büyük harflerle yapılan kısaltmalarda ise kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır: "cm'yi, kg'dan" - "BDT'ye, TDK'den".

Ancak kısaltması büyük harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın okunuşu esas alınır: "ASELSAN'da, BOTAŞ'ın".

Ek Fiilin Yazılışı

Ek fiilin çekimli biçimleri (idi, imiş, ise) ayrı yazılabildiği gibi bitişik olarak da yazılabilir. Bitişik yazıldığında bazı ses olayları meydana gelir:

Ünsüzle biten kelimelere bitişik olarak yazıldığında i ünlüsü düşer ve büyük ünlü uyumuna uyar: "yorgun-du (yorgun idi), güzel-miş (güzel imiş)".

Ünlüyle biten kelimelere bitişik olarak yazıldığında araya y ünsüzü girer ve başındaki i ünlüsü düşer, büyük ünlü uyumuna uyar: "sonuncu-y-du (sonuncu idi), yabancı-y-mış (yabancı imiş)".

Ek-fiilin zarf-fiil eki almış biçimi olan (iken) ayrı yazılabildiği gibi kelimelere eklenerek de yazılabilir. Eklenerek yazıldığında baştaki i düşer ve eklendiği kelimenin ünlüleri kalın olsa da -ken zarf-fiil ekinin ünlüsü ince kalır: "başlayacak-ken (başlayacak iken), çalışıyor-ken (çalışıyor iken)".

Ünlüyle biten kelimelerde iken, bitişik olarak yazıldığında araya y ünsüzü girer ve başındaki i ünlüsü düşer: "evde-y-ken (evde iken), okulda-y-ken (okulda iken)".

Hatırlatma: Ek fiil yazılırken bitişik mi ayrı mı yazıldığına dikkat edin! Bitişik yazım durumunda ses olaylarını unutmayın.

Kısaltması büyük harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın okunuşu esas alınır: "ASELSAN'da, BOTAŞ'ın, NATO'dan, UNESCO'ya".

Bağlaç Olan Ki'nin Yazılışı

Bağlaç olan ki ayrı yazılır: "bilmem ki, demek ki, kaldı ki". Birkaç örnekte ki bağlacı kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır: "belki, çünkü, hâlbuki, mademki, oysaki, sanki". Şüphe ve pekiştirme göreviyle kullanılan ki sözü de ayrı yazılır: "Ders bitti, zil çaldı mı ki?"

İkilemelerin Yazılışı

İkilemeler ayrı yazılır: "adım adım, ağır ağır, kırk elli (yıl)". M ile yapılmış ikilemeler de ayrı yazılır: "at mat, çocuk mocuk, dolap molap". İsim durum ekleri ve iyelik ekiyle yapılan ikilemeler de ayrı yazılır: "baş başa, günden güne; ardı ardına".

Pekiştirmeli Sözlerin Yazılışı

Sıfat veya zarf görevindeki pekiştirmeli sözler bitişik yazılır: "apaçık, çepeçevre, dümdüz, düpedüz, sapasağlam".

Soru Eki Mı / Mi / Mu / Mü'nün Yazılışı

Bu ek gelenekleşmiş olarak ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar: "Kaldı mı? Sen de mi geldin?". Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke bitişik olarak yazılır: "Okuyor muyuz? Çocuk muyum?". Bu ek sorudan başka görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır: "Güzel mi güzel!"

İpucu: Birleşik fiillerde "mi" soru eki iki kelimenin arasına da gelebilir: "Vaz mı geçtin?"

Soru ekini her zaman ayrı yazmayı unutmayın, ancak soru ekinden sonra gelen diğer ekler soru ekine bitişik yazılır.

Bağlaç Olan Da / De'nin Yazılışı

Bağlaç olan da / de ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar: "Kızı da geldi gelini de. Durumu oğluna da bildirdi."

Ayrı yazılan da / de hiçbir zaman ta / te biçiminde yazılmaz: "Gidip de gelmemek var, gelip de görmemek var." (Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var değil.)

"Ya" sözüyle birlikte kullanılan "da" ayrı yazılır: "ya da"

Önemli Uyarı: Da / de bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırmak yanlıştır. "Ayşe de geldi." (Ayşe'de geldi değil.) "Kitabın kapağına da dikkat et." (Kitabın kapağına'da dikkat et değil.)

Bu bağlacı, bulunma durumu eki olan -da/-de'den ayırt etmek önemlidir. Bulunma durumu eki olan -da/-de her zaman kelimeye bitişik yazılır ve büyük ünlü uyumuna uyar: "evde, okulda, bahçede".

Bağlaç olan da/de cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında daralma olur ama cümle yine de anlamlıdır. Bulunma durumu eki olan -da/-de ise cümleden çıkarıldığında cümle anlamsızlaşır.

Sınavlarda en çok karıştırılan konulardan biri olduğu için da/de'nin yazımına özel dikkat gösterin!