Basit ve Birleşik Zamanlı Fiiller

Bu sayfada basit ve birleşik zamanlı fiiller açıklanıyor.

Basit zamanlı $çekimli$ fiiller sadece bir kip eki alır. Örneğin: gitti, görecek, bulmuş.

Birleşik zamanlı fiiller ise iki kip eki alır. İkinci kip eki -miş, -di veya -sa olabilir. Örneğin: kaçacakmış, gelirdi, biliyordu, bakarsa.

Ayrıca kip kayması $anlam kayması / zaman kayması$ konusu ele alınıyor. Bir kip eki asıl görevini yapmıyorsa kip kayması oluşur.

Example: "Her akşam kitap okurum." cümlesinde geniş zaman eki şimdiki zaman anlamında kullanılmıştır, bu bir kip kaymasıdır.

Highlight: Kip kayması anlatım bozukluğu değildir, dilin doğal bir özelliğidir.

Ek Eylem (Ek Fiil)

Bu sayfada ek eylem $ek fiil$ konusu detaylandırılıyor.

Ek eylemin -di, -miş, -se ve -dir şekilleri vardır. Ayrıca -iken şekli de bulunur.

Ek eylemin görevleri:

1. İsme gelerek yüklem yapar. Örnek: Masaymış, kalemdi.
2. Fiile gelerek birleşik zaman yapar. Örnek: açardı, gidiyormuş.

Definition: Ek eylem, isim soylu sözcükleri yüklem yapmaya veya birleşik zamanlı fiil çekimi oluşturmaya yarayan dilbilgisi ögesidir.

Example: "Güzeldi" sözcüğünde "güzel" ismine gelen "-di" ek eylemi, bu ismi yüklem yapmıştır.

Kalıplaşmış Fiiller ve Zarf Fiil

Bu sayfada kalıplaşmış fiiller ve zarf fiiller ele alınıyor.

Kalıplaşmış fiillere örnekler: dondurma, gecelik, gezinti, dolmuş, ekmek, dolma, çalışma, kavurma.

Olumsuzluk ekiyle karıştırılmaması gereken durumlar örneklerle açıklanıyor.

Zarf fiil $bağ fiil, ulaç$ konusu işleniyor. Zarf fiilleri bulmak için yükleme "nasıl" ve "ne zaman" soruları sorulmalıdır.

Vocabulary: Zarf fiil: Fiillerden türeyen ve cümlede zarf görevi yapan sözcükler.

Example: "Gelir gelmez konuşmaya başladı." cümlesinde "gelir gelmez" bir zarf fiildir.

Sıfat Fiil ve İsim Fiil

Bu sayfada sıfat fiil ve isim fiil konuları açıklanıyor.

Sıfat fiil $ortaç$ için taktik veriliyor: Sıfat fiil olması için sıfat tamlaması olması şart değildir.

İsim fiil $ad eylem$ örneklerle açıklanıyor.

Highlight: Sıfat fiil eklerinin adlaşmış sıfat olduğu durumlara dikkat edilmesi gerekiyor. Örneğin: gidenler, konuşulmuşlar.

Example: "Denizi seyretmek en büyük zevkiydi." cümlesinde "seyretmek" bir isim fiildir.

Fiilimsi (Eylemsi) Türleri

Bu sayfada fiilimsi $eylemsi$ türleri detaylı olarak ele alınıyor.

Fiilimsiler üç ana gruba ayrılır:

1. Sıfat Fiil: -an, -ası, -mez, -r, -dik, -ecek, -miş
2. İsim Fiil: -ma, -ış, -mak
3. Zarf Fiil: -ken, -alı, -esiye, -e...-e, -ince, -ip, -madan, -dikçe, vb.

Definition: Fiilimsi: Fiillerden türeyen, ancak fiil çekimine girmeyen sözcüklerdir. Yan cümle, yan cümlecik veya yan yargı da denir.

Highlight: Fiilimsiler, cümleleri birbirine bağlama ve anlatımı zenginleştirme işlevi görür.

Fiilde (Eylemde) Çatı

Bu sayfada fiilde $eylemde$ çatı konusu işleniyor.

Fiiller anlamlarına göre iş, oluş ve durum fiilleri olarak sınıflandırılır.

Fiilde çatı, öznesine ve nesnesine göre ikiye ayrılır:

1. Öznesine göre: etken, edilgen, dönüşlü, işteş
2. Nesnesine göre: geçişli, geçişsiz, ettirgen, oldurgan

Vocabulary: Çatı: Fiilin özne ve nesne ile olan ilişkisini gösteren dilbilgisi kategorisi.

Example: "Onu görmek için yapmıştı bunları." cümlesinde fiil etken çatılıdır.

Fiil Çatıları: Etken, Edilgen, Dönüşlü, İşteş

Bu sayfada fiil çatıları detaylı olarak açıklanıyor.

1. Etken: İşi yapan bellidir. Çatı ekleri olmaz.
2. Edilgen: İşi yapan belli değildir. -l- veya -n- eklerinden biri olacak.
3. Dönüşlü: Kişi işi yapan ve işten etkilenendir. -l- veya -n- eki olacak.
4. İşteş: Karşılıklı veya birlikte yapılan iş. -ş- eki olacak.

Example: "Bu resim yıllar önce yapıldı." cümlesinde fiil edilgen çatılıdır.

Highlight: "Savaş, barış, yarış, güreş" sözcükleri -ş'yi almadan işteş kabul edilirler.

Fiil Çatıları: Geçişli, Geçişsiz, Ettirgen, Oldurgan

Bu sayfada fiil çatılarının devamı ele alınıyor.

5. Geçişli: Eyleme "onu" sözü eklenebilir. Nesne alabilen eylem.
6. Geçişsiz: "Onu" gelmez.
7. Ettirgen: -tır, -t ekleri olacak.
8. Oldurgan: Geçişsizi geçişli yapma. -t, -r ekleri.

Tactic: Ettirgen için "onu ona" diyebiliriz. Hem işi yaptıran hem de işi yapan var demektir.

Example: "Mektup yazdırdı." cümlesinde fiil ettirgen çatılıdır.

Fiilde Yapı

Bu sayfada fiilde yapı konusu işleniyor.

Fiiller yapılarına göre üç gruba ayrılır:

1. Basit: Yapım eki yok. Örnek: koştu.
2. Türemiş: Yapım eki var. Örnek: gidiyor, söylendi.
3. Birleşik: Birden fazla sözcükten oluşur. Örnek: yardım etti.

Definition: Basit fiil: Kök halinde olan, herhangi bir yapım eki almamış fiillerdir.

Example: "Gidebilir" sözcüğü türemiş bir fiildir çünkü yapım eki $-ebil$ almıştır.

Eylemde Kip

Bu sayfada fiiller konusuna giriş yapılarak eylem kipleri açıklanıyor.

Haber $bildirme$ kipleri şu şekilde sıralanıyor:

• Şimdiki zaman $-yor, -makta$
• Geniş zaman $-r$
• Gelecek zaman $-ecek$
• Geçmiş zaman $-mış, -di$

Dilek $tasarlama$ kipleri ise şöyle:

• Gereklilik $-meli$
• İstek $-e$
• Şart $-se$
• Emir

Highlight: Haber kipleri ve dilek kipleri fiillerin temel iki kip grubunu oluşturur.

Vocabulary: Kip: Fiillerin zaman ve anlam özelliklerini belirten gramer kategorisi.