Tanzimat Edebiyatı

Tanzimat Edebiyatı, Osmanlı'nın modernleşme sürecinin edebiyata yansımasıdır. Bu dönem, geleneksel Osmanlı edebiyatından modern Türk edebiyatına geçiş aşamasını temsil eder.

Bu dönemde yeni edebi türler, yeni düşünce biçimleri ve yeni anlatım teknikleri edebiyatımıza girmeye başlamıştır. Sanatçılar hem geleneksel değerleri korumaya çalışmış hem de Batı'nın yeniliklerini benimsemeye çabalamışlardır.

Not: Tanzimat Edebiyatı, sadece bir edebi akım değil, aynı zamanda bir toplumsal dönüşümün aynasıdır. Bu dönemde öğrendiğin kavramlar, bugünkü modern Türk edebiyatının temellerini anlamanı sağlayacak!

Tanzimat Edebiyatının Oluşumu

Osmanlı Devleti, 18. yüzyıldan itibaren Batı'nın endüstriyel ve ekonomik gelişmelerinin gerisinde kalmaya başlamıştı. Askeri ve ticari alanda yaşanan gerilemenin önüne geçmek için 3 Kasım 1839'da Tanzimat Fermanı ilan edildi.

Bu fermanla yönetim, adalet, maliye ve askerlik alanlarında Batılı anlamda değişiklikler gerçekleştirildi. Osmanlı'nın bu yeni yönelişi doğal olarak edebiyata da yansıdı.

Devlet yönetiminde başlayan yenilik hareketleri, kısa sürede sanatçıların eserlerinde görülmeye başladı. Böylece geleneksel edebiyattan farklı, yeni bir edebiyat anlayışı doğmaya başladı.

Tanzimat Edebiyatının Oluşumu

Tanzimat Edebiyatı (1860-1896) resmi olarak 1860'ta yayınlanmaya başlayan Tercüman-ı Ahval gazetesi ile başlar. Ancak edebiyatta 1839-1860 yılları arasında bir hazırlık dönemi yaşanmıştır.

Bu hazırlık döneminde çeviri faaliyetleri öne çıkmıştır. Ethem Pertev Paşa ve Şinasi; J.J. Rousseau, Victor Hugo ve Lamartine gibi Batılı yazarlardan şiir çevirileri yapmışlardır.

Yusuf Kamil Paşa ise Fenelon'dan roman çevirisi yaparak Türk edebiyatına yeni bir tür kazandırmıştır. Bu çeviriler, Batı edebiyatıyla tanışmamızı sağlayan ilk ciddi adımlardı.

Bunu bilmelisin! Tanzimat Edebiyatına giden yol çeviri faaliyetleriyle açılmıştır. Çeviriler sayesinde yeni türler ve düşünce biçimleri edebiyatımıza girmeye başlamıştır.

Tanzimat Edebiyatı Hazırlık Döneminde İlkler

Tanzimat'ın hazırlık döneminde edebiyatımıza birçok yenilik girmiştir. Şinasi, Fransızcadan manzum olarak Türkçeye çevirdiği şiirleri "Tercüme-i Manzume" adlı eserinde toplamıştır.

Yusuf Kamil Paşa, Fenelon'dan "Telemak" adlı romanı çevirerek ilk çeviri romanı edebiyatımıza kazandırmıştır. Bu dönemde ilk gazeteler de yayımlanmaya başlamıştır.

İlk resmi Türkçe gazete Takvim-i Vekayi (1831) ve ilk yarı resmi gazete Ceride-i Havadis (1840) bu dönemin önemli ürünleridir. Ayrıca ilk yerel tiyatro eseri olan "Şair Evlenmesi" (1859) bu dönemde Şinasi tarafından yazılmıştır.

İpucu: Tanzimat dönemindeki bu "ilk"leri bilmek, sınav sorularında çok işine yarayacak!

Tanzimat Döneminde Çıkarılan Gazeteler

Tanzimat döneminde gazeteler, yeni fikirlerin yayılmasında çok önemli bir rol oynamıştır. Takvim-i Vekâyi (1831), Saray tarafından çıkarılan ilk resmi Türkçe gazetedir.

Ceride-i Havadis (1840), İngilizlerle ortak çıkarılan yarı resmi gazetedir. Tercüman-ı Ahval (1860) ise Agâh Efendi ile Şinasi'nin birlikte çıkardıkları ilk özel Türkçe gazetedir. Bu gazetedeki "Mukaddime" yazısı ilk makale örneği olarak kabul edilir.

Tasvir-i Efkâr (1862), Şinasi'nin tek başına çıkardığı gazetedir. Namık Kemal 1865'ten sonra iki yıl süreyle gazetenin yönetimini üstlenmiştir. Muhbir (1866) ise Ali Suavi tarafından çıkarılmış, daha sonra Londra'da yayımlanarak Avrupa'da çıkarılan ilk Türk gazetesi olmuştur.

Önemli Not: Gazeteler sadece haber vermekle kalmamış, yeni fikirlerin tartışıldığı ve yayıldığı bir platform olmuştur. Edebiyatçılar da fikirlerini bu gazetelerde dile getirmiştir.

Tanzimat Döneminde Çıkarılan Gazeteler

Tanzimat dönemi gazeteleri, yazarların düşüncelerini halka ulaştırdıkları en etkili araçlardı. Hürriyet (1868), Ziya Paşa ve Namık Kemal'in birlikte Londra'da çıkardıkları gazetedir. Ziya Paşa daha sonra gazeteyi Cenevre'de çıkarmaya devam etmiştir.

İbret (1871), Avrupa'dan dönen Namık Kemal tarafından çıkarılmıştır. Namık Kemal, düşünce ve siyasetle ilgili önemli yazılarını bu gazetede yayımlamıştır.

Ahmet Mithat Efendi ise Devir (1872), Bedir (1872) ve Tercüman-ı Hakikat (1878) gazetelerini çıkarmıştır. Özellikle Tercüman-ı Hakikat'te romanlarının çoğunu tefrika etmiştir.

Unutma: Gazeteler, dönemin edebiyatçıları için sadece düşüncelerini ifade ettikleri değil, aynı zamanda eserlerini yayımladıkları önemli mecralar olmuştur. Romanlar genellikle önce gazete sayfalarında tefrika edilmiştir.

Tanzimat Döneminde Çıkarılan Gazeteler

Tanzimat döneminde gazetelerin sayısı ve etkisi giderek artmıştır. Hadika (1873) Ebuzziya Tevfik, Sabah (1876) ve Tercüman-ı Şark (1878) Şemsettin Sami, Mizan (1886) ise Mehmet Murat tarafından çıkarılmıştır.

Bu dönemde çıkarılan diğer önemli gazeteler arasında Basiret, Sıraç, Vakit, Terakki, İstanbul, Mecmua-i Ebuzziya ve ilk resimli gazete olan Ayine-i Vatan da yer alır.

Gazetelerin çoğalması, halkın bilgilenme ve bilinçlenme imkanını artırmıştır. Ayrıca gazeteler, dönemin edebi eserlerinin geniş kitlelere ulaşmasını sağlayarak edebiyatın gelişmesine katkıda bulunmuştur.

Bunu bilmelisin: Gazeteler, modern Türk edebiyatının gelişmesinde başrolü oynamıştır. Hem yeni düşüncelerin yayılmasını sağlamış hem de yazarların eserlerini yayımlayabildikleri bir platform olmuştur.

Tanzimat Döneminde Çıkarılan Dergiler

Tanzimat döneminde gazetelerin yanı sıra dergiler de önemli yayın organları olarak karşımıza çıkar. Diyojen (1870), Teodor Kasap tarafından çıkarılan ilk mizah dergisidir.

Vakâyi-i Tıbbiye (1850), ilk meslek dergisi olarak sağlık konularını ele almıştır. Mecmua-i Fünûn (1862) ise Münif Paşa tarafından çıkarılan ilk aylık bilim dergisidir.

Çocuklara yönelik ilk dergi olan Mümeyyiz (1869), Sıtkı Efendi tarafından çıkarılmıştır. Mirat (1862) ise ilk resmi dergi olarak yayın hayatına başlamış, ancak sadece üç sayı yayımlanabilmiştir.

Bunu bilmekte fayda var: Dergiler, gazetelere göre daha uzun soluklu yazıların yer aldığı, belirli konularda derinlemesine bilgiler sunan yayınlardı. Özellikle bilimsel konuların tartışılmasında önemli rol oynamışlardır.

Tanzimat Sanatçılarının Genel Özellikleri

Tanzimat dönemi sanatçılarının ortak noktası yenilikçi olmalarıdır. Batı hayranı olmakla beraber, milli ve manevi değerlere de bağlıydılar.

Çoğu Fransızcayı kendi imkanlarıyla öğrenmiş, Fransız kültürüyle yetişmişlerdi. Amaçları fikir üretmek, vatan, millet, hürriyet, adalet gibi kavramlarla halkı aydınlatmaktı.

Divan edebiyatı yerine Batılı anlayışa uygun yeni bir edebiyat oluşturmak istemişlerdir. Tek bir türde değil şiir, roman, tiyatro gibi pek çok türde eser vermişlerdir.

Sanatçı kişiliklerinin yanında birer devlet adamı ve politikacı olan bu yazarlar, sade bir dili savunmalarına rağmen bunu tam olarak gerçekleştirememişlerdir. Bazıları eski-yeni, Doğu-Batı arasında bocalama yaşamışlardır.

Dikkat: Tanzimat yazarları biçimde Divan edebiyatının özelliklerini sürdürmüşler, ancak içerikte yeni fikirleri işlemişlerdir. Bu durum, onların bir geçiş dönemi yazarları olduklarını gösterir.

Tanzimat Edebiyatı I. Dönem Sanatçıları: İbrahim Şinasi

İbrahim Şinasi (1826-1871), Tanzimat edebiyatının öncüsüdür ve klasisizm akımından etkilenmiştir. Dilde sadeleşme düşüncesini gündeme getiren ilk yazardır.

Eserleri: Durub-ı Emsal-i Osmaniye, Müntehabat-ı Eş'ar, Tercüme-i Manzume, Şair Evlenmesi.

Şinasi'nin edebiyatımıza kazandırdığı "ilk"ler oldukça önemlidir:

• İlk özel gazete $Tercüman-ı Ahval$
• İlk makale $Tercüman-ı Ahval Mukaddimesinde$
• İlk yerli tiyatro eseri (Şair Evlenmesi)
• İlk kez noktalama işaretlerini kullanmıştır
• İlk atasözleri derlemesi yapmıştır $Durub-ı Emsal-i Osmaniye$
• İlk şiir çevirilerini yapmıştır $Tercüme-i Manzume$
• İlk kez La Fontaine tarzında fabl örnekleri yazmıştır
• İlk kez Batı edebiyatı yolunda eser veren sanatçı olmuştur
• İlk kez dilde sadeleşmeyi savunmuştur
• İlk kez klasisizmi Türk edebiyatında uygulamıştır

Sınav İpucu: Şinasi'nin "ilk"lerini bilmek, özellikle test sorularında doğru seçeneği bulmanı kolaylaştıracaktır!