Nokta (.) İşareti

Nokta, yazılarımızda en sık kullanılan işaretlerden biridir. Cümlenin sonunda kullanılır ve düşüncenin tamamlandığını gösterir.

Nokta şu durumlarda kullanılır:

• Cümlelerin sonuna konur: "Türk Dil Kurumu, 1932 yılında kurulmuştur."
• Kısaltmaların sonuna konur: Dr. (doktor), Prof. (profesör), Cad. (cadde)
• Sıra bildiren sayılardan sonra kullanılır: 3. (üçüncü), 15. (on beşinci)
• Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı ayırmak için kullanılır: 29.5.1453

Dikkat! Tarihlerde ay adlarını yazıyla yazdığımızda noktaya gerek yoktur: 29 Mayıs 1453

Ayrıca nokta, dört ve dörtten çok rakamlı sayıları üçlü gruplara ayırmak için de kullanılır: 1.000, 49.750.812 gibi. Matematikte çarpma işareti olarak da nokta kullanılabilir: 4.5=20

Virgül (,) İşareti

Virgül, cümlelerde duraklamayı ve kısa soluklanmaları gösterir. Doğru kullanımı, yazının anlamını büyük ölçüde etkiler.

Virgülün önemli kullanım alanları şunlardır:

• Birbiri ardınca sıralanan eş görevli sözcüklerin arasına konur: "Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan sonra..."
• Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır: "Umduk, bekledik, düşündük."
• Ara sözleri veya cümleleri belirtmek için ara sözün başına ve sonuna konur
• Hitap sözlerinden sonra konur: "Sevgili Kardeşim, nasılsın?"

Önemli! Virgülün konmadığı yerler de vardır: ve, veya, yahut bağlaçlarından önce ve sonra virgül kullanılmaz.

Ayrıca cümlede özne uzunsa, özne ile yüklem arasına virgül konabilir. Bu, anlamayı kolaylaştırır. Tekrarlanan sözcükler arasına da virgül konur: "Akşam, yine akşam, yine akşam..."

Noktalı Virgül ve İki Nokta

Noktalı Virgül (;) cümle içinde virgüllerle ayrılmış öbekleri birbirinden ayırmak için kullanılır. Özellikle uzun ve karmaşık cümlelerde anlam karışıklığını önler.

Noktalı virgül şu durumlarda kullanılır:

• Virgüllerle ayrılmış öbekleri birbirinden ayırmak için: "Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan; kız çocuklara İnci, Çiçek adları verilir."
• Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri ayırmak için: "Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak istiyorum."

İki Nokta (:) açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur:

• Örnek verilecek cümlenin sonuna: "Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bir kısmı: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar..."
• Açıklama yapılacak cümlenin sonuna: "Bu kararın sebebi şudur: Türk milletinin haysiyetli yaşaması esastır."
• Konuşma çizgisinden önce konuşan kişiyi belirtmek için: "Bilge Kağan: Türklerim, işitin!"

Dikkat et! İki nokta ayrıca matematikte bölme işareti olarak ve internet adreslerinde de kullanılır.

Üç Nokta ve Soru İşareti

Üç Nokta (...) cümlenin tamamlanmadığını göstermek için kullanılır. Yarım bırakılmış düşünceleri veya cümleleri belirtir.

Üç nokta şu durumlarda kullanılır:

• Tamamlanmamış cümlelerin sonunda: "Ne çare ki çirkinliği hemencecik görülüveriyordu da bu yanı..."
• Alıntılarda başta, ortada veya sonda alınmayan bölümlerin yerine: "...derken şehrin öte başından boğuk sesler gelmeye başladı..."
• Sözün bir yerde kesilerek geriye kalanın okuyucunun hayal gücüne bırakıldığını göstermek için: "Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz!"

Unutma! Üç nokta yerine iki veya daha çok nokta kullanılmaz.

Soru İşareti (?) şüphe, belirsizlik veya merak ifade eden cümlelerin sonuna konur:

• Soru eki veya sözü içeren cümlelerde: "Ne zaman tükenecek bu yollar, arabacı?"
• Soru bildiren ama soru eki içermeyen cümlelerde: "Adınız?"
• Bilinmeyen, kesin olmayan durumlar için: "Yunus Emre (1240?-1320)"

Cümle soru anlamı taşıyorsa soru işareti konur, ancak mı/mi eki yan cümlede zarf tümleci olarak kullanıldığında soru işareti konmaz: "Akşam oldu mu sürüler döner."

Kısa Çizgi ve Uzun Çizgi

Kısa Çizgi (-) yazımızda farklı amaçlarla kullanabileceğimiz bir işarettir.

Kısa çizginin kullanım alanları:

• Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur: "üzün-tüden"
• Cümle içinde ara sözleri ayırmak için kullanılır: "Küçük bir sürü -dört inekle birkaç koyun- köye giren yolun ağzında durmuştu."
• Kelimelerin kök ve eklerini göstermek için kullanılır: "al-ış, dur-ak"
• Heceleri göstermek için kullanılır: "a-raş-tır-ma"
• Arasında, ve, ile, ...-den ...-e anlamlarını vermek için: "Aydın-İzmir yolu"

Dikkat! Matematikte çıkarma işareti olarak ve sıfırdan küçük değerleri göstermek için de kullanılır: -2 °C

Uzun Çizgi (—) konuşmaları göstermek için kullanılır. Yazıda satır başına alınan konuşmaları belirtmek için konuşma çizgisi olarak da bilinir:

— Eski şehri gezdin mi? — Rothschild'in evine gittin mi?

Tiyatro eserlerinde konuşan kişinin adından sonra da kullanılır: Sıtkı Bey — Kaleyi kurtarmak için güzel bir çare var.

Tırnak İşareti ve Eğik Çizgi

Tırnak İşareti (" ") başka bir kaynaktan olduğu gibi alınan sözleri göstermek için kullanılır.

Tırnak işaretinin kullanım alanları:

• Başka birinden veya bir yazıdan alınan sözler: "Türk dili, Türk milletinin kalbidir, zihnidir."
• Özel olarak vurgulanmak istenen sözler: Yeni bir "barış taarruzu" başladı.
• Eser ve yazı adları ile bölüm başlıkları: Bugün öğrenciler "Kendi Gök Kubbemiz" adlı şiiri inceledi.

Dikkat! Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan noktalama işareti (nokta, soru işareti, ünlem işareti) tırnak içinde kalır.

Tek Tırnak (' ') ise tırnak içindeki bir sözü yeniden tırnakla belirtmek için kullanılır: "Şiirler içinde 'Han Duvarları' gibisi var mı?"

Eğik Çizgi (/) farklı amaçlarla kullanılır:

• Dizeler yan yana yazıldığında aralarına konur: "Uzun ince bir yoldayım / Gidiyorum gündüz gece"
• Adreslerde apartman ve daire numarası arasına: Altay Sokağı No.: 21/6
• Tarihlerin yazılışında: 18/11/1969
• Matematikte bölme işareti olarak: 70/2=35
• Fizik, matematik gibi alanlarda birimler arası orantıları gösterirken: g/sn

Ayraçlar

Yay Ayraç () cümle içinde ek bilgi vermek veya açıklama yapmak için kullanılır.

Yay ayraç şu durumlarda kullanılır:

• Cümledeki anlamı tamamlayan ek bilgiler için: "Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile..."
• Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini göstermek için: "İhtiyar - (Yavaş yavaş Kaymakam'a yaklaşır.)"
• Alıntıların kaynağını göstermek için: "Bir isim kökü, çeşitli eklerle fiil kökü durumuna getirilebilir (Zülfikar 1991: 45)."
• Alay, kinaye veya şüphe belirtmek için soru veya ünlem işaretini içine almak için: "Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor."

Unutma! Bir yazının maddelerini gösteren sayı ve harflerden sonra kapama ayracı konur: A), 1), a)

Köşeli Ayraç ([]) ise şu durumlarda kullanılır:

• Ayraç içinde ayraç kullanılması gerektiğinde: "Halikarnas Balıkçısı $Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)$"
• Alıntılarda çalışmayı yapanın eklediği sözleri göstermek için
• Kaynak gösteriminde bazı ayrıntıları belirtmek için

Kesme İşareti (')

Kesme işareti metinlerimizde çeşitli amaçlar için kullanılır, özellikle özel adlara getirilen ekler bu işaretle ayrılır.

Kesme işaretinin kullanım alanları:

• Özel adlara getirilen ekleri ayırmak için: "Kurtuluş Savaşı'nı, Atatürk'üm"
• Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyişlerde: "Hisar'dan, Boğaz'dan"
• Özel kanun, tüzük adlarında: "Bu Kanun'un 17. maddesi..."
• Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için: "TBMM'nin, TDK'nin"
• Sayılara getirilen ekleri ayırmak için: "1985'te, 8'inci madde"
• Belirli tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak için: "17 Aralık'a kadar"

Önemli! Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz: Türkçenin, Ahmetler, Avrupalılaşmak

Ayrıca kurum, kuruluş ve iş yeri adlarına gelen ekler de kesmeyle ayrılmaz: "Türk Dil Kurumundan, Mavi Köşe Bakkaliyesinden"

Son seste p, ç, t, k ünsüzü bulunan özel adlara ünlüyle başlayan ek geldiğinde, kesme işaretine rağmen son ses yumuşar: Ahmet'e (Ahmede), Sinop'a (Sinoba)