Orta Çağ'daki Kitlesel Göçler

Orta Çağ'da insanlar neden evlerini, yurtlarını bırakıp başka yerlere göç ettiler? Bunun birçok nedeni vardı. Sosyal nedenler arasında nüfus artışı ve sosyal yapının bozulması gelirken, siyasi nedenler arasında savaşlar ve iktidar mücadeleleri yer alıyordu. Ayrıca kuraklık, otlakların azalması ve ekonomik hedefler de insanları göçe zorlayan etkenlerdi.

Kavimler Göçü, Avrupa'nın siyasi haritasını kökten değiştirdi. Bu göçün en önemli sonuçlarından biri, Germen krallıklarının ortaya çıkması ve feodal sistemin doğmasıydı. Roma İmparatorluğu ikiye bölündü (395) ve Batı Roma İmparatorluğu yıkıldı (476). Avrupa'daki etnik yapı değişti ve günümüz Avrupa milletlerinin temelleri atıldı.

Batı Roma İmparatorluğu'nun yıkılışı, Avrupa'da derin izler bıraktı. Merkezi otorite zayıflayınca feodalite sistemi güçlendi. Toprak sahibi beyler siyasi ve ekonomik güç elde ettiler. Roma'daki kölelik sistemi yerini serfliğe bıraktı. Toplum soylular, din adamları ve serfler olarak yeni sosyal sınıflara bölündü.

Merak ediyor musun? Feodalizm "toprağa dayalı düzen" demektir. Bu sistemde toprak ve onun üzerindeki egemenlik parçalanmıştı. Neden ortaya çıktı? Roma'nın çöküşü, Kavimler Göçü, ekonomik durgunluk ve güvenlik ihtiyacı feodalizmin başlıca sebepleriydi.

Türkistan'daki kitlesel göçler de önemli değişimler yarattı. Türkler gittikleri yerlerde farklı kültürlerle etkileşime girerek yeni gelenekler ve inançlar benimsediler. İslamiyet gibi yeni dinlerle tanıştılar. Yeni yerlerde Türk devletleri kuruldu ve Bizans, Çin, Sasani gibi büyük devletlerle siyasi ve askeri ilişkiler gelişti.

Orta Çağ'daki Siyasi ve Askeri Gelişmeler

Orta Çağ'da birçok güçlü devlet dünya sahnesinde rol aldı. Bu dönemde, Eski Çağ'da kurulup varlığını sürdüren Çin İmparatorluğu, Sasani İmparatorluğu ve Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu gibi devletler vardı. Aynı zamanda, Orta Asya'da I. Göktürk Devleti (552), II. Göktürk Devleti (682) ve Uygurlar (744) gibi Türk devletleri kuruldu.

Hz. Muhammed dönemi, İslam tarihinde çok önemli bir zaman dilimidir. Bu dönemde Medine Sözleşmesi (622) ile ilk yazılı anayasa oluşturuldu. Bedir Savaşı (624) Müslümanların müşriklere karşı kazandığı ilk zaferdi. Hudeybiye Antlaşması (628) ile Mekkeli müşrikler İslam Devleti'ni resmen tanıdı. Mekke'nin Fethi (630) ise Hicret'ten sonra Mekke ile Medine arasında başlayan düşmanlığa son verdi.

Dört Halife döneminde İslam orduları büyük başarılar elde etti. Yermük Savaşı (636) sonucunda Suriye fethedildi. Hz. Ömer zamanında Kudüs (638) ele geçirildi. Kadisiye (636), Celula (637) ve Nihavend (642) savaşlarıyla Irak fethedildi ve İran'ın kapıları Müslümanlara açıldı. Sasani İmparatorluğu tarih sahnesinden çekildi.

Emeviler dönemi (661-750), İslam'ın yayılmaya devam ettiği bir dönem oldu. Emeviler, İstanbul'u kuşatan ilk İslam devleti oldu $674-681 ve 715-717$. Tarık bin Ziyad komutasındaki ordu, 711'de İspanya'yı fethetti. Ancak Puvatya Savaşı (732), Avrupa'daki fetihlerin durmasına neden oldu.

Bunu biliyor muydun? Doğu Roma (Bizans) ordusu, Emevilerin İstanbul kuşatması sırasında ilk kez Rum Ateşi adı verilen, su üzerinde bile yanabilen bir silah kullandı. Bu, tarihte ilk kimyasal silahlardan biriydi!

Abbasiler dönemi (750-1258) bilimsel çalışmalara verilen önemle "İslam Rönesansı" olarak da bilinir. Talas Savaşı (751), Çin'in Türkistan üzerindeki etkisini azalttı ve Türklerin İslamiyet'le tanışmasını sağladı. Ayrıca bu dönemde Bağdat büyük bir bilim ve kültür merkezi haline geldi.

Orta Çağ'daki Önemli Savaşlar ve Gelişmeler

Orta Çağ'da yapılan savaşlar, hem dönemin siyasi haritasını şekillendirdi hem de farklı kültürlerin etkileşimini sağladı. İslam tarihi açısından önemli olan Bedir Savaşı ve Hayber'in Fethi Hz. Muhammed döneminde gerçekleşti. Mute Savaşı, İslam Devleti ile Doğu Roma İmparatorluğu arasındaki ilk karşılaşmaydı.

Sasani İmparatorluğu ile yapılan Celula, Kadisiye ve Nihavend savaşları sonucunda İran toprakları Müslümanların eline geçti. Doğu Roma İmparatorluğu ile yapılan Ecnadeyn, Yermük ve Zatüssavari savaşları ise Suriye, Filistin ve Doğu Akdeniz'de Müslümanların üstünlüğü ile sonuçlandı.

Emeviler dönemi (661-750), İslam'ın hızla yayıldığı bir dönem oldu. Muaviye tarafından kurulan bu hanedan, Kuzey Afrika'yı fethetti ve buradaki Berberiler İslamiyet'i benimsemeye başladı. 711 yılında Tarık bin Ziyad İspanya'yı fethederek İslam'ı Avrupa'ya taşıdı. Ancak 732 yılındaki Puvatya Savaşı, Müslümanların Avrupa'da ilerleyişini durdurdu.

Abbasiler dönemi (750-1258), İslam medeniyetinin altın çağıdır. Bu dönemin en önemli olaylarından biri olan Talas Savaşı (751), Türklerin İslamiyet'le tanışmasını sağladı. Bu savaşın nedenleri arasında Çin'in Batı Türkistan üzerinde hakimiyet kurma emelleri ve Türklerin Çin tehlikesine karşı Abbasilerden yardım istemesi vardı.

İlginç bir bilgi: Talas Savaşı sonrası Semerkant'ta kağıt üretimi başladı. Çinlilerden öğrenilen bu teknoloji, İslam dünyasında bilginin hızla yayılmasına katkı sağladı!

Talas Savaşı'nın en önemli sonuçları şunlardır:

• Çin'in Batı Türkistan üzerindeki hakimiyet kurma emelleri sona erdi
• Türkler, İslamiyet ile tanıştı ve bu savaş İslamiyet'in kabulünde başlangıç oldu
• Orta Asya'nın Çin egemenliğine girmesi engellendi

Orta Çağ'da Mısır ve Hindistan'da da Türk devletleri kuruldu. Mısır'da Tolunoğulları (868-905), İhşidiler (935-969), Eyyubiler (1174-1250) ve Memlükler (1250-1517) hüküm sürdü. Hindistan'da ise Delhi Sultanlığı (1206-1526) ve Babür İmparatorluğu (1526-1858) kuruldu.

Orta Çağ'da Ticaret Yolları

Orta Çağ'da ticaret yolları, sadece malların değil, fikirlerin ve kültürlerin de taşındığı önemli arterlerdi. Bu dönemin en önemli ticaret yolları İpek Yolu, Baharat Yolu ve Kürk Yolu'ydu. Bu yollar, üzerinden geçtikleri bölgelerde siyasi, ekonomik ve kültürel değişimlere neden oldu.

İpek Yolu, Çin'in Şi-an şehrinden başlayıp Doğu ve Batı arasında uzanan en önemli ticaret güzergahıydı. Bu yol üzerinde hakimiyet kurmak için Çinliler, Türkler, Moğollar, İranlılar, Ruslar, Bizanslılar ve Araplar sürekli mücadele ettiler. İpek ve ipekli kumaşlar bu yolda en çok ticareti yapılan ürünlerdi. İpek Yolu sayesinde Doğu-Batı kültürleri birbirlerinin dillerini, dinlerini ve geleneklerini tanıma fırsatı buldu.

Baharat Yolu, Hindistan'dan başlayarak Akdeniz üzerinden Avrupa'ya uzanan önemli bir ticaret yoluydu. Bu yol üzerinde Romalılar, Venedikliler ve yerel kabileler hakimiyet kurdu. Baharat Yolu, bölge ekonomisinin gelişmesinde büyük rol oynadı. İskenderiye Limanı, Hindistan'dan gelen malların İstanbul'a ve Avrupa'ya ulaşmasını sağlayan önemli bir noktaydı. Bu yol sayesinde Hindistan'ın kültürel özellikleri kısa sürede tanınarak evrensel nitelik kazandı.

Kürk Yolu, Don Nehri'nin Karadeniz'e döküldüğü yerden başlayıp Ural Dağları, Altay-Sayan Dağları boyunca Güney Sibirya'dan geçip Çin'e uzanan bir ticaret yoluydu. Bu yol üzerinde İdil Bulgarları, Ruslar, Araplar, Hazarlar ve Samanoğulları ticaret yapıyordu. Kürk Yolu'nun yarattığı kültürel etkileşim, Kuzey Karadeniz'de İslamiyet'in yayılmasına ve İdil Bulgarları'nın İslamiyet'e geçmesine zemin hazırladı.

İlginç bir not: Araplarla girdikleri siyasi, ticari ve kültürel ilişkiler sonucunda İslamiyet'i kabul eden ilk Türk devleti İdil Bulgarları olmuştur!

Ticaret yollarının etkileri üç ana başlıkta toplanabilir:

• Siyasi Etkiler: Ticaret yollarını kontrol etmek için devletler ve kabileler arasında sürekli bir mücadele yaşandı.
• Ekonomik Etkiler: Ticaret yolları üzerindeki şehirler zenginleşti ve ekonomik merkez haline geldi.
• Kültürel Etkiler: Farklı toplumlar arasında bilgi alışverişi oldu; mimari, sanat, bilim ve din alanlarında zengin bir kültürel birikim ve etkileşim ortaya çıktı.

Orta Çağ'da Bilim, Kültür ve Sanat

Orta Çağ'da farklı medeniyet havzaları bilim, kültür ve sanat alanlarında önemli gelişmelere imza attı. Bu dönemde özellikle İslam medeniyeti bilimsel çalışmaların merkezi haline geldi.

Endülüs medeniyeti, bugünkü İspanya topraklarında kuruldu ve Avrupa'yı İslam kültürüyle tanıştırarak Rönesans'a zemin hazırladı. Mâverâünnehir, Hârezm ve Türkistan bölgelerinde bulunan Semerkant ve Buhara medreselerinde özellikle astronomi alanında önemli çalışmalar yapıldı ve değerli bilim insanları yetiştirildi.

Irak bölgesi, Abbasiler Dönemi'nde İslam dünyasının önemli bilimsel ve kültürel merkeziydi. Bağdat'taki Beytülhikme, İslam düşünce dünyasının gelişimine büyük katkıda bulundu. Bilâdüşşam (Suriye) bölgesinde de Emeviler Dönemi'nde ekonomik refahın sağlanması ve halifelerin desteğiyle birçok şehirde bilim ve kültür merkezleri kuruldu.

Batı (Avrupa) medeniyetinde ise Roma İmparatorluğu dağıldıktan sonra Kilisenin gözetiminde ve Roma-Germen etkisinde bir medeniyet oluştu. Bu dönemde inancı akıldan üstün tutan skolastik düşünce her alanda etkisini gösterdi.

İslam dünyasında pek çok değerli bilim insanı yetişti:

• İbn el-Heysem: Optik bilimine büyük katkılar sağladı.
• İbn Sina: Tıp alanında anıtsal bir kaynak olan "el-Kanûn fî't-Tıbb" adlı eserin yazarıdır.
• Farabi: İslam dünyasında siyaset felsefesinden ilk bahseden filozof olarak "Muallim-i Sani" (İkinci Öğretmen) unvanıyla anılır.
• İbn Rüşd: Yaptığı gözlemlerle güneş lekelerini ilk gözlemleyen İslam bilginidir.
• Gazali: "İhyâü Ulûmi'd-Din" adlı önemli eserin yazarıdır.
• Biruni: Dünyanın çevresini hesaplayan ilk bilim insanı ve modern eczacılığın temelini atan önemli bir bilgindir.

Harika bir bilgi: Farabi'ye neden "İkinci Öğretmen" denildiğini biliyor musun? Çünkü "Birinci Öğretmen" olarak kabul edilen Aristo'nun eserlerini İslam dünyasına tanıtmış ve onun fikirlerini geliştirmiştir!

Tüm bu bilimsel çalışmalar, farklı kültür ve medeniyet havzalarının birbiriyle etkileşimi sayesinde gelişmiş ve Orta Çağ'da bilim ve kültürün ilerlemesini sağlamıştır.