11. Sınıf Tarih Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı

Alternatif metin:

Akdenize (Sıcak denizler) inmek için denediği farklı politikalar: Osmanlı Devleti ile mücadele etti. Karadeniz'e oradan da Boğazlar yoluyla Akdeniz'e inmek için önce Azak Kalesi'ni aldı. Kafkaslardan güneye inme mücadelesi verdi. Balkanlarda Osmanlı Devleti'ne bağlı Erdel, Eflak, Boğdan Beyliklerini kışkırttı. Osmanlı uyruğundaki Ortodoksları kışkırtarak Osmanlı Devleti'ni zayıflatmayı amaçladı. XIX. yüzyıldan itibaren Balkanlarda panslavizm adı verilen Slav milliyetçiliği politikasını izleyerek Balkan uluslarını Osmanlı Devleti'nden kopardı. eis Küçük Kaynarca (1774): Osmanlı'nın Rusya'ya karşı yaptığı her hamlenin başarısız olması ve Rus işgalinin artarak devam etmesi sonucu Prusya'nın arabuluculuğu ile imzalanmıştır. Maddeleri: 1.Kırım bağımsız olacak, halk dini yönden halifeye bağlı kalacak. Osmanlı için halifelik aracılığıyla Kırım halkıyla dini ve kültürel bağların korunması amaçlanmıştır. Rusya'nın amacı Kırım'ı ele geçirmek ve Akdeniz'e inmek. Kırım'a bağımsızlık vererek işgalini kolaylaştırmıştır. Azak Kalesini alarak Karadeniz'in Türk gölü olma özelliği sona ermiştir. 2.Rusya, Osmanlıda yaşayan Ortodoksları himayesi altına almıştır. Rusya İstanbul'da sürekli elçi bulundurabilecek. Bu iki madde de Rusya'nın iç işlerimize karışmasını kolaylaştırmıştır. 3.Rusya denizlerimizde ticaret yapabilecek, Karadeniz'de donanma bulundurabilecek. Osmanlı topraklarının güvenliği tehlikeye girmiştir, Rusya ticaret bahanesiylede olsa Akdeniz'e inebilmiştir. 4.Osmanlı, Rusya'ya savaş tazminatı ödeyecek. Osmanlı ilk kez savaş tazminatı ödemiştir. 6 yıl savaşın üstüne bununda olması maliyeyi bozmuştur. Maliyeyi düzeltmek için iç borçlanma esasına dayalı Esham Sistemi uygulanmaya başlanmıştır. Esham Sistemi: Halktan borç alınarak sonrasında faizi ile geri ödenmesi. Merkantilist Politikayı benimseyen devletlerin özellikleri: • Ham maddeyi ülke dışından ucuza alırlar. Mamul malları ülke dışına pahalı satarlar. • İthalatı mümkün olduğu kadar kısıtlarlar, amacı paranın dışarıya çıkışını engellemektir. • İhracatın artması için tedbirler alırlar. Reform: İlk olarak Almanya'da başladı. Kurucusu Martin Luther Osmanlı ülkesinde yaşayan Hristiyanlar, Reformdan etkilenmemişlerdir. Çünkü Osmanlı'nın uyguladığı Hoşgörü politikaları nedeniyle halkın inanç ve ibadet özgürlüğü hakları vardı. Reform, 30 Yıl Savaşları ve Westphalia'nın etkileri: İnsanlar istediği mezhebi seçme hakkını elde ettiler. Eğitim kilisenin elinden alındı, inanç özgürlüğü yaygınlaştı ve laik eğitim sistemi kuruldu. 30 yıl savaşlarına kısa vadede, çocuk padişahların olduğu, celali isyanlarının olduğu, yeniçeri ayaklanmalarının olduğu Osmanlı'nın işine yaramıştır. Uzun vadede ise batının modern devlet anlayışına geçmesi Osmanlı'nın çağın gerisinde kalmasına sebep oldu. Makyavelizim: Amaca ulaşmak için her türlü araca başvurulabilir. Makyavelizm doğrultusunda Avrupalı devletler, aralarındaki soy ve din birliğini bir kenara bırakarak birbirlerinin sömürgelerini ve zenginliklerini ele geçirmeye çalışmışlar, bu doğrultuda gizli ittifaklar kurmuşlardır. 18. yüzyılda Avrupa'daki krallıklar arasında akrabalık bağlarından dolayı veraset savaşları yaşanmıştır. Sekülerleşme: Günlük hayat ve siyasi düzenin dinin etkisinden arındırılmasıdır. Rönesans ve Reform ile kendini hissettrimeye başlamışlardır. Bu anlayış ilerde laikliğin doğmasını sağlayacaktır. Lahiya: Herhangi bir konuda görüş bildiren raporlar. Düzendeki aksaklıklar ve çözümleri yazılmıştır. 17. ve 18. Yy farklılıkları: 17. yy islahatlarında batı örnek alınmamış, yükselme dönemine ulaşmak hedeflenmiştir. Islahatlarda sorunların nedenlerine inilmeden kalıcı ve köklü çözümler üretilememiş, yapılan ıslahatlarda süreklilik sağlanamamış. Padişahların hayatı ile sınırlı kalmıştır. 18. yy islahatlarında batı örnek alınmıştır, 17'ye göre daha kapsamlı ve devamlıdır. Nüfus artışı ile besin yetersiz kalmış ve göçler olmuştur. İltizam ve Tımar: Ekonomik sıkıntılarla birlikte timar toprakları zamanla iltizama dönüştürüldü, sonuçları: • Askeri birliklerde sayı azaldı. (Timar bedavadan asker üretiyordu) • Taşrada güvenlik sağlanamadığı için saruca sekban adı verile Türk paralı askerler ortaya çıktı. • Savaşlar uzayıp askerler dönemeyince isyanlar ortaya çıktı. . Dağıtımda haksızlıklar ve güvenlik sorunları sorunları nedeniyle açığı kapatmak için atanan Yeniçeriler daha çok maliyet ortaya çıkardı. İltizam Sistem: Nakite duyulan ihtiyaç yüzünden toprakların uzun süreli kiralanması için peşin para alınan sistemdir. Askeri ve ekonomik yapıyı olumsuz etkiledi. Mültezim: Kiralanan toprakların sahibi Malikane Sistemi: İltizam topraklarının bir süre sonra ömür boyu kiralanmaya başlanmasıyla oluşmuştur. Bu gelişme ilerde taşrada ayanlık adı verilen sistemi oluşturdu. İstanbul İsyanları: Kapıkulu Askerlerinin ayaklanmasıdır. • • Ulufe adı verilen maaşlarının geciktirilmesi veya az verilmesi, ayarı düşük akçeyle verilmesi (zuyuf akçe ve tahşiş), cülus bahşişlerinin az verilmesi. Padişahların ocağa yönelik islahat girişimleri ve isteklerinin yerine getirilmemei Yeniçeriler Genç Osman'ı yaptığı islahatlar yüzünden boğarak öldürmüşlerdir. (Ne kadar güce ve otoriteye sahip olduklarını anlamışlardır.) Celali İsyanları: Bozoklu Celal tarafından başlatılmıştır. • Merkezi otoritenin güçsüz olması, Tımar sisteminin bozulması, ekonominin çökmesi, İltizam sisteminin yaygınlaşması Celali İsyanları sonucunda pek çok köy ve kasaba yıkıldı, dirlik ve düzen bozuldu. Bu nedenle köylüler topraklarını bırakarak şehre göç etmişlerdir. Buna Büyük Kaçgun adı verilir. Suhte İsyanları: Medrese öğrencileri tarafından sosyal ve ekonomik sorunlar bahane edilerek çıkarılmıştır Eyalet İsyanları: Merkezi otoritenin zayıflaması, merkezden uzakta olan eyaletlerde de isyanlara neden olmuştur. (Yerel haznedarlar) Veraset Sistemi Düzenlemeleri: 1.Murat Ülke hanedanın ortak malıdır yerine ülke hükümdar ve oğullarının ortak malıdır demiş. Fatih Sultan Mehmet Ülke hükümdarın malıdır diyerek merkezi otoriteyi korumak ve taht kavgalarını önlemek için kardeş katli yasasını uygulamıştır. 3.Mehmet buna son verdi ve taht hanedanın en büyük ve aklı başında olanına bırakılan Ekber ve Erşed sistemine geçildi. Bu sistem şehzadelerin sancağa çıkma uygulamasına son vererek, onların kafes sisteminde gözaltında tutulmasına sebep vermiştir. Bu şehzadelerin yönetimde yetersiz kalmasına neden olmuştur. Lale Devri Yenilikleri: • Diplomasi: İlk Elçi gönderilmiştir ve geçici elçilikler açılmıştır. (Batı önemseniyor) • Matbaa, kitap basma kuralı (din dışı kitaplar basılacak) • Tercüme faaliyetleri, fabrikalar, Mimari, Tıp, İtfaiye alanında yenilikler yapılmıştır. Tahşiş: Paranın ayarını düşürme Zuyuf akçe: Ayarı düşürülmüş akçe Tulumbacılar: Lale devrinde kurulan itfaiyeci ocağı İltizam: Toprakları kiralamak, kiralanan kişi mültezim Vakanivis: Saray tarihçisi o dönem sarayda gerçekleşenleri kaydediyor Esham Sistemi: İç borçlanma Ayan: Kiralanan topraklarda uzun kalan kişi, bir süre sonra sözleri fazla geçiyor Ayan Meclisi kuruluyor. Malikane: Toprakların ömür boyu tek kişiye verilmesi. Merkezi otorite zarar görüyor. Risale ve Lahiya: Gidişatın değerlendirildiği raporlar Avariz Vergisi: Devletin nakite sıkışık olduğu için halktan aldığı ekstra vergi Saruca Sekban: Anadoludan alınan Türk paralı askerler Büyük Kaçgun: Celali İsyanları sonucu halkın taşradan kente göç etmesi