Dünya'da Konumumuzu Bulmak

Haritalar, dünyanın ya da bir bölgenin küçültülmüş halidir. Bir çizimin harita olması için kuş bakışı çizilmesi, ölçek kullanılması ve düzlem üzerine aktarılması gerekir. Tıpkı Google Maps gibi!

Dünyamızın şekli geoit denir - yani ekvatordan şişkin, kutuplardan basık. Ekvator, dünyayı tam ortadan ikiye bölen hayali çizgidir ve en önemli paraleldir.

Paraleller ekvatora paralel çizilen hayali çizgilerdir. Ekvatorun kuzeyinde 90, güneyinde 90 olmak üzere toplam 180 paralel vardır. Ekvatordan uzaklaştıkça paraleller küçülür.

Önemli: Paraleller arasındaki mesafe her yerde 111 km'dir - bu sayıyı unutma!

Meridyenler ise kutuptan kutba uzanan yarım çemberlerdir. Başlangıç meridyeni Londra yakınlarındaki Greenwich üzerinden geçer ve 0° ile gösterilir.

Coğrafi Konum Nedir?

Coğrafi konum, bir yerin dünyada tam olarak nerede bulunduğunu gösterir. İki türü var: mutlak konum ve göreceli konum.

Mutlak konum, paralel ve meridyenlerle belirtilen konum. Ülkemiz 36°-42° kuzey paralelleri ile 26°-45° doğu meridyenleri arasında yer alır. Bu koordinatlar Türkiye'nin "adresini" verir.

Göreceli konum ise komşu ülkeler, denizler ve kıtalara göre belirlenen konumdur. Türkiye üç kıtanın (Asya, Avrupa, Afrika) birbirine en yakın olduğu yerdedir.

İpucu: Meridyenler arasındaki zaman farkı 4 dakikadır. Ülkemizin doğu-batı arasında 76 dakikalık zaman farkı var!

Türkiye'nin jeopolitik konumu çok önemlidir çünkü İstanbul ve Çanakkale Boğazları gibi önemli geçiş yollarına sahiptir.

Kıtalar, Okyanuslar ve Yeryüzü Şekilleri

Dünyada yedi kıta var: Asya (en büyük), Afrika, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Antarktika, Avrupa ve Okyanusya. Dünya yüzeyinin %29'u karalar, %71'i sularla kaplıdır.

Üç büyük okyanus var: Büyük (Pasifik), Atlas (Atlantik) ve Hint Okyanusu. Okyanuslar dev su kütleleridir.

Fiziki haritalar dağ, ova, göl gibi yeryüzü şekillerini gösterir. Renklerin anlamları var: yeşil $0-500m$, sarı $500-1000m$, kahverengi $1000m+$, mavi (su).

Dikkat: Yeşil renk ormanları değil, alçak alanları gösterir!

Türkiye'nin ortalama yükseltisi 1132 metredir. Dağlar doğu-batı yönünde uzanır, ovalar tarım için uygun düzlüklerdir, platolar yüksekte kalan düzlüklerdir.

Türkiye'nin Yeryüzü Şekilleri

Ülkemizde batıdan doğuya yükselti artar. Bu durum iklim, tarım ve nüfus dağılımını etkiler.

Yükseltisi fazla olan yerler:

• Sıcaklık düşük, ulaşım zor
• Tarım alanları dar, nüfus az
• Sanayi gelişmemiş, göç veriyor

Yükseltisi az olan yerler:

• Sıcaklık yüksek, ulaşım kolay
• Tarım alanları geniş, nüfus fazla
• Sanayi gelişmiş, göç alıyor

Ülkemizin çeşitli yeryüzü şekilleri var: vadi (akarsu yatakları), körfez (denizin karaya girdiği yer), koy (küçük girinti), boğaz (iki denizi bağlayan geçit).

Örnek: Çukurova'da nüfus çok, Hakkâri'de az. Çünkü Çukurova ova, Hakkâri dağlık!

Türkiye bir yarımadadır - üç tarafı denizlerle çevrili.

İklim Türleri ve Özellikleri

İklim, uzun yıllar boyunca değişmeyen ortalama hava durumudur. Ülkemizde farklı iklimler görülür.

Karadeniz İklimi: Yazlar serin, kışlar ılık. Her mevsim yağış var. Çay, fındık, mısır yetişir. Evler ahşap, yayla turizmi gelişmiş.

Akdeniz İklimi: Yazlar sıcak-kurak, kışlar ılık-yağışlı. Turunçgiller, zeytin, pamuk yetişir. Evler taş, yaz turizmi gelişmiş.

Karasal İklim: Yazlar sıcak-kurak, kışlar soğuk-karlı. Buğday, arpa, şekerpancarı yetişir. Evler kerpiç, küçükbaş hayvancılık yaygın.

Hatırla: Her iklimde farklı bitkiler yetişir, farklı ev tipleri var!

İklimi etkileyen faktörler: ekvatora uzaklık, yükselti, denizlere uzaklık, rüzgarlar, dağların uzanış yönü ve bakı (güneşe dönük olma durumu).

Nüfus ve Dağılışı

Nüfus, belirli bir alandaki insan sayısıdır. Türkiye'nin nüfusu 84.6 milyon kişi (2021).

En kalabalık iller: İstanbul (15.8 milyon), Ankara (5.7 milyon), İzmir (4.4 milyon). En az nüfuslu iller: Tunceli, Bayburt, Ardahan.

Nüfus dağılışını doğal faktörler etkiler: yeryüzü şekilleri, iklim, su kaynakları, bitki örtüsü, toprak. Beşeri faktörler de etkiler: tarım, ulaşım, sanayi, turizm.

Doğal faktörlerin etkisi:

• Ovalar → nüfus fazla (Adana, Bursa)
• Dağlık yerler → nüfus az (Hakkâri, Muş)
• İlıman iklim → nüfus fazla
• Sert iklim → nüfus az

Basit kural: İnsan yaşamak için uygun şartları tercih eder!

Verimli topraklar, su kaynakları yakınında nüfus artıyor.

Nüfusu Etkileyen Beşeri Faktörler

Beşeri faktörler insan faaliyetleriyle oluşur. Bunlar nüfus dağılımını doğal faktörler kadar etkiler.

Tarım: Verimli ovalar (Çukurova, Konya) nüfusu artırır. Ulaşım: Yolların geliştiği yerler (İstanbul, İzmir) daha kalabalık.

Sanayi ve Ticaret: Fabrikaların olduğu yerler iş imkanı sağlar. İstanbul, Kocaeli, Bursa gibi sanayi illeri kalabalık.

Madencilik: Maden çıkarılan yerler istihdam sağlar. Zonguldak'ta kömür, Batman'da petrol nedeniyle nüfus arttı.

İlginç Bilgi: Türkiye maden çeşitliliği bakımından zengin bir ülke!

Hizmet Sektörü: Eğitim, sağlık, turizm gibi hizmetler nüfusu çeker. Turizm: Akdeniz ve Ege kıyıları turizm sayesinde kalabalık.

Su kaynakları hem içme suyu hem tarım hem enerji için önemli. Nehir kenarlarında şehirler kurulmuş.

Ekonomik Faaliyetler

Tarım: Toprağı işleyerek ürün elde etme. Kıyı kesimler ve ovalar tarım için uygun. Hayvancılık: Hayvanlardan yararlanma. Büyük şehirler çevresinde kümes hayvancılığı yaygın.

Madencilik: Yeraltı kaynaklarını çıkarma. Türkiye maden bakımından zengin: Zonguldak'ta taşkömürü, Batman'da petrol, Murgul'da bakır.

Sanayi: Ham maddeleri işleyerek mamul madde yapma. İstanbul, İzmir, Kocaeli sanayi merkezleri.

Ekonomik faaliyetler birbirine bağlı. Tarım gelişirse gıda sanayisi, maden çıkarılırsa metal sanayisi gelişir.

Önemli Bağlantı: Ekonomik faaliyet → İş imkanı → Nüfus artışı!

Su kaynakları çok amaçlı kullanılır: tarımda sulama, içme suyu, enerji üretimi, turizm, balıkçılık, ulaşım. Bu yüzden kıyı kesimler kalabalık.

Dünyada İklim Çeşitleri

Dünya'nın farklı yerlerinde çeşitli iklimler görülür. İklim her şeyi etkiler: bitki örtüsü, nüfus, tarım, konut tipi, giyim.

Akdeniz İklimi: Akdeniz çevresi, Kaliforniya, Avustralya'da görülür. Yazlar sıcak-kurak, kışlar ılık-yağışlı. Zeytin, turunç yetişir, yaz turizmi gelişir.

Kutup İklimi: Kuzey-güney kutuplarda görülür. Yıl boyu 0°C altında. Eskimolar burada yaşar, iglo denilen buz evlerde kalır.

Kutup bölgesinde tarım yapılmaz, avcılık ve balıkçılık yapılır. Ulaşımda köpek kızağı kullanılır.

Çöl İklimi: Sahra, Gobi, Taklamakan çöllerinde görülür. Gündüz çok sıcak, gece soğuk. Develer ulaşımda kullanılır.

Yaşam Stratejisi: Her iklimde insanlar o koşullara uyum sağlamış!

Ekvatoral İklim: Amazon, Kongo havzalarında. Yıl boyu sıcak ve yağışlı. Sık ormanlar var.

Özel İklim Bölgeleri

Çöl İklimi detayları: Gündüz-gece sıcaklık farkı çok büyük. Vahalarda (sulak yerler) yaşam var. İnsanlar uzun, açık renkli kıyafetler giyer. Evler saz ve kerpiçten yapılır.

Ekvatoral İklim: Ekvator çevresinde, Amazon ve Kongo havzalarında. Sıcaklık farkı az, sürekli yağış. Tropikal ürünler (kahve, kakao, muz) yetişir.

İnsanlar genellikle 1000-2000 metre yükseklikteki serin yerlerde yaşar. Ormancılık önemli geçim kaynağı.

Muson İklimi: Güneydoğu Asya'da (Çin, Hindistan, Japonya). Yazlar çok yağışlı, kışlar kurak. Muson rüzgarları yağış getirir, sık sel olur.

Pirinç ve çay ana ürünleridir. Teak (tik) ağaçları tipik bitki örtüsü. Evler ahşap ve sazlıktan.

İklim Haritası İpucu: Dünya'da 9 ana iklim tipi var - her birinin kendine özgü özellikleri!

Her iklim bölgesinde insanlar o koşullara göre yaşam tarzı geliştirmiş.