Kimyanın Temel Kanunları

Kütlenin Korunumu Kanunu

Kütlenin Korunumu Kanunu, Antoine Lavoisier tarafından bulunmuştur. Bu kanun, kimyasal tepkimelerde maddenin yok olmadığını veya yoktan var olmadığını gösterir.

Lavoisier bu kanunu nasıl keşfetti?

• Ağzı kapalı cam balon içine kalay ve hava koyup tarttı
• Cam balonu ısıttığında kalayın beyaz toz parçacıklarına dönüştüğünü gördü
• Tepkime sonrasında kütle değişimini ölçtüğünde toplam kütlenin değişmediğini fark etti

Önemli Kavram: Tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı, tepkime sonunda oluşan maddelerin kütleleri toplamına eşittir.

Örnek Sorular:

Örnek 1: Aşağıdaki tepkimede x nedir?

x → 22 + y
m gram → 44 gr + b gram

Kütlenin korunumu kanununa göre: x = 44 + b

Örnek 2: Aşağıdaki tepkimede x ve y değerlerini bulunuz.

CH₄ + 2O₂ → CO₂ + 2H₂O
x + 12,8 gr → 8,8 gr + y gram

x + 12,8 = 8,8 + y 12,8 - 8,8 = y - x 4,0 = y - x

Örnek 3: Kütle-zaman grafiğine göre Ca + Br₂ → CaBr₂ tepkimesinde oluşan CaBr₂ miktarı:

Ca + Br₂ → CaBr₂
4 + 16 → 20

Yani toplam 20 gram CaBr₂ oluşur.

Örnek 4: x + y → z + T tepkimesinde b - a = ?

25,1 + a → 9,2 + b

25,1 - 9,2 = b - a b - a = 15,9

Sabit Oranlar Kanunu

Sabit Oranlar Kanunu, Joseph Proust tarafından bulunmuştur. Bu kanun, bir bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında sabit bir oran olduğunu belirtir.

Bilimsel İlke: Bir bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında, o bileşik için karakteristik olan sabit bir oran vardır.

Sabit Oranlar Kanunu Örnekleri

Sabit Oranlar Kanunu, kimyasal bileşiklerdeki element oranlarının sabit olduğunu gösterir. Aşağıda bu kanunla ilgili çözümlü örnekler bulunmaktadır.

Örnek Sorular:

Örnek 1: Xzy bileşiğinde kütle birleşme oranı Mx/My = 8/5'tir. X'den 32 gram, Y'den 25 gram alındığında en fazla kaç gram Xzy bileşiği oluşur?

Çözüm:

• Mx/My = 8/5 oranında
• X'ten 32 gram $8'in 4 katı$
• Y'den 25 gram $5'in 5 katı$ alınmış
• Daha az katlı olan sınırlayıcıdır $4 kat$
• 4 katlık tepkimede: 4×$8+5$ = 52 gram Xzy oluşur
• 5 gram Y artar

Önemli Formül: Sabit oranlar kanununda birleşme oranı Mx/My = a/b ise, x ve y elementlerinin a ve b katlı miktarları kullanılarak en fazla oluşacak bileşik miktarı hesaplanır.

Örnek 2: Xyz bileşiğinin kütlece %10'u x elementidir. Buna göre xy₂ bileşiğinde kütlece birleşme oranı nedir?

Çözüm:

• xyz bileşiğinde: x + 3y = 100 birim
• x = 10 birim, 3y = 90 birim, y = 30 birim
• xy₂ bileşiğinde: x + 2y = 10 + 2$30$ = 10 + 60 = 70 birim
• Kütlece birleşme oranı: Mx/My = 10/60 = 1/6

Örnek 3: X₂y₃ bileşiğinde kütlece birleşme oranı Mx/My = 4/9'dur. 15 gram x elementi ile tepkimeden kaç gram X₂y₃ bileşiği elde edilir?

Çözüm:

• 2x elementinin kütlesi = 15 gram
• x elementinin kütlesi = 7,5 gram
• Mx/My = 4/9 ise, 4 birim x'e karşılık 9 birim y gerekir
• 7,5 gram x için gerekli y = 7,5 × $9/4$ = 16,875 gram
• Toplam kütle = 7,5 + 16,875 = 24,375 gram X₂y₃ oluşur

Örnek 4: Xyz bileşiğinde kütlece birleşme oranı Mx/My = 3/8'dir. 6 gram x ile kaç gram y birleşir?

Çözüm:

• Mx/My = 3/8
• 3 birim x için 8 birim y gerekir
• 6 gram x için gerekli y = 6 × $8/3$ = 16 gram y

Örnek 5: X₂y₃ bileşiğinde kütlece birleşme oranı Mx/My = 7/12'dir. Buna göre Xyz bileşiğinde kütlece birleşme oranı nedir?

Çözüm:

• X₂y₃'te Mx/My = 7/12
• Formüldeki element sayılarını dikkate alarak düzenleme yaparız
• Xyz'de kütlece birleşme oranı: Mx/My = 7/16 olur

Katlı Oranlar Kanunu

Katlı Oranlar Kanunu, John Dalton tarafından bulunmuştur. Bu kanun, iki elementin birden fazla bileşik oluşturması durumunda görülen oransal ilişkileri açıklar.

Temel İlke: İki element birbirleriyle birden fazla bileşik oluşturursa, birinin sabit miktarı ile birleşen diğer elementin kütleleri arasında tam sayılarla ifade edilebilen bir oran vardır.

Katlı Oranların Hesaplanması:

Katlı oranları hesaplarken şu adımları izleriz:

• İki bileşikteki ortak elementin atom sayılarını eşitleriz
• Diğer elementin atom sayıları arasındaki oranı belirleriz

Örnek Hesaplamalar:

Örnek 1: NO₂ ve N₂O₃ bileşiklerindeki oksijen atomları arasındaki katlı oran nedir?

Çözüm:

• NO₂'yi 2 ile çarparak azot sayılarını eşitleriz: N₂O₄
• N₂O₃ ile karşılaştırırız: N₂O₄ ve N₂O₃
• Oksijen atomları arasındaki katlı oran: 4/3

Örnek 2: SO₂ ve S₂O₃ bileşiklerindeki kükürt atomları arasındaki katlı oran nedir?

Çözüm:

• SO₂'yi 2 ile çarparak kükürt sayılarını eşitleriz: S₂O₄
• S₂O₃ ile karşılaştırırız: S₂O₄ ve S₂O₃
• Oksijen atomları arasındaki katlı oran: 4/3

Örnek 3: MnO₂ ve Mn₃O₄ bileşiklerinde mangan atomları arasındaki katlı oran nedir?

Çözüm:

• MnO₂'yi 3 ile çarparak mangan sayılarını eşitleriz: Mn₃O₆
• Mn₃O₄ ile karşılaştırırız: Mn₃O₆ ve Mn₃O₄
• Oksijen atomları arasındaki katlı oran: 6/4 = 3/2

Diğer Katlı Oran Örnekleri:

• PbO - PbO₂: 1/2
• SO₂ - SO₃: 2/3
• Fe₂O₃ - FeO: $Fe₂O₃ - Fe₂O₂$ = 3/2
• NO₂ - N₂O₃: $N₂O₄ - N₂O₃$ = 4/3

Önemli Uyarılar: Katlı oranlar kanunu aşağıdaki durumlarda uygulanamaz:

1. Aynı atomlardan oluşmayan bileşiklerde $Örn: CO - N₂O$
2. İkiden fazla farklı atom içeren bileşiklerde $Örn: H₂SO₄ - HSO₃$
3. Basit formülleri aynı olmayan bileşiklerde $Örn: N₂O - NO₂$

Katlı Oranlar Kanunu, elementlerin belirli oranlarda birleşerek farklı bileşikler oluşturduğunu ve bu oranların tam sayılarla ifade edilebildiğini gösterir. Bu kanun, John Dalton'un Atom Teorisi'nin temelini oluşturmuştur.