7. Sınıf Fen Bilimleri Ünite Tanıtımı

7. sınıfta işleyeceğin fen bilimleri konuları tam bir macera! Yedi farklı ünite ile karşılaşacaksın:

8. Güneş Sistemi ve Ötesi: Uzay araştırmalarını ve gökyüzündeki gök cisimlerini öğreneceksin.

9. Hücre ve Bölünmeler: Canlıların yapı taşı hücreyi, mitoz ve mayoz bölünmeyi keşfedeceksin.

10. Kuvvet ve Enerji: Kütle-ağırlık ilişkisini ve enerji dönüşümlerini anlayacaksın.

11. Saf Madde ve Karışımlar: Maddelerin yapısını ve karışımların nasıl ayrıldığını göreceksin.

12. Işığın Madde ile Etkileşimi: Işığın soğrulmasını, aynalar ve mercekleri tanıyacaksın.

13. Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme: İnsanlar, bitkiler ve hayvanların üreme süreçlerini inceleyeceksin.

14. Elektrik Devrelerinde Ampullerin Bağlanma Şekilleri: Elektrik devreleriyle ilgili temel bilgileri öğreneceksin.

Biliyor muydun? Bu konuları öğrendiğinde çevrende gördüğün birçok olayın bilimsel açıklamasını yapabileceksin!

Uzay Araştırmaları

Uzay, gök cisimlerini içine alan büyük bir boşluktur. Evren ise gök cisimleri ve uzayın toplamıdır. Yani evren = gök cisimleri + uzay olarak düşünebilirsin!

Uzay teknolojileri hayatımızı kolaylaştırıyor. Uzay araştırmalarında birçok araç kullanılır:

• Uzay roketi: Yüksek enerjili motorla çalışan, uzaya uydu veya insan taşıyan silindir şeklindeki araçtır. Havasız ortamda bile çalışabilir!
• Uzay sondası: Uzaktan kumandayla çalışan insansız araçtır.
• Yapay uydu: Dünya yörüngesine yerleştirilen ve askeri, iletişim, hava durumu gibi konularda kullanılan cisimdir. İlk yapay uydu Sputnik 1'dir.
• Uzay mekiği: Uzaya gidip gelebilen, yeniden kullanılabilen insanlı araçtır.
• Uzay istasyonu: Astronotların uzayda konakladığı yerdir.

Uzay tarihinden önemli olaylar:

• İlk uzaya giden canlı: Laika adlı köpek (1957)
• İlk uzaya giden insan: Yuri Gagarin (1961)
• İlk Ay'a giden insan: Neil Armstrong (1969)

İlginç bilgi: Türkiye'nin de Türksat, Göktürk ve Rasat adlı uyduları vardır. Bu uydular haberleşme ve gözlem amacıyla kullanılmaktadır!

Türkiye'nin Uzay Çalışmaları ve Uzay Araştırmalarının Faydaları

Türkiye'nin de uzayda önemli varlığı var! İşte Türkiye'nin uyduları:

• Türksat uyduları: Televizyon, telefon, internet gibi haberleşme hizmetleri sunar. Şu anda görevdeki uydularımız Türksat 3A, 4A ve 4B'dir.

• Göktürk uyduları: Gözlem ve keşif amacıyla kullanılır. Göktürk 1 ve Göktürk 2 halen çalışmaya devam ediyor.

• Rasat uydusu: 2011'den beri görev yapan gözlem uydusudur.

Uzay kirliliği ciddi bir sorundur. İşlevini yitirmiş yapay uydular, yakıt tankları ve uzay aracı parçaları uzayda kirlilik oluşturur. Bu kirliliği temizlemek çok zordur!

Uzay araştırmalarının amaçları çok çeşitlidir:

• Güneş sistemini ve uzayı incelemek
• Dünya dışı yaşamı araştırmak
• Yeni kaynaklar bulmak
• Uzaydan haberleşme sağlamak

Uzay araştırmalarından günlük hayata geçen birçok buluş var:

• Tükenmez kalem
• Alüminyum folyo ve streç film
• Duman dedektörü
• Kalp pili
• Güneş enerjisi panelleri
• Uydu televizyonu

Düşün: Bugün kullandığın birçok teknoloji aslında uzay araştırmalarının bir sonucu. Bunları kullanırken uzay bilimine teşekkür edebilirsin!

Teleskop ve Gök Bilimi

Teleskop, uzaktaki cisimleri yakındaymış gibi gösteren harika bir araçtır. İlk teleskobu Hans Lippershey icat etmiştir. Galileo Galilei ise yaptığı teleskopla 400 yıl önce Güneş lekelerini inceleyerek Güneş'in döndüğünü keşfeden ilk bilim insanı olmuştur.

Teleskop nasıl çalışır?

1. Uzaktaki nesnelerden gelen ışığı toplar
2. Bu ışık (görüntü) ikinci bir aygıtla gözümüze getirilir

Teleskop çeşitleri üçe ayrılır:

• Mercekli teleskop
• Aynalı teleskop
• Radyo frekanslı teleskop

Gök Bilimi (Astronomi), gök cisimlerini inceleyen bilim dalıdır. Bu alanla uğraşan bilim insanlarına astronom (gök bilimci) denir. Astronot ise uzay araştırmaları için uzaya giden kişidir.

Basit teleskop yapmak istersen şunlara ihtiyacın var:

• Büyük ve küçük iki büyüteç
• Kartondan bir tüp
• Koli bandı ve kâğıt

Türk gök bilimciler arasında Ali Kuşçu (Ay'ın ilk haritasını çizen), Uluğ Bey ve Takiyüttin gibi isimler yer alır.

Unutma: Astroloji bilim değildir! Gök cisimleriyle insan hayatı arasında ilişki kurma çabasıdır ve bilimsel bir temeli yoktur.

Güneş Sistemi ve Gök Cisimleri

Yıldızlar nasıl doğar ve ölür biliyor musun? İşte yıldızların hayat hikâyesi:

1. Her şey bir bulutsu (nebula) ile başlar. Bu, yıldızın doğum yeridir ve gaz-toz bulutlarından oluşur.

2. Bu bulutsu sıkışarak önyıldız oluşturur.

3. Önyıldız zamanla anakol yıldızı haline gelir. Güneşimiz şu anda bu aşamadadır ve 4,5 milyar yaşındadır!

4. Yıldızlar iki farklı şekilde yaşlanır:

   Büyük kütleli yıldızlar (8 Güneş kütlesinden fazla):

   • Kırmızı süper dev olur
   • Süpernova patlaması yaşar
   • Nötron yıldızı veya karadelik oluşur

   Küçük kütleli yıldızlar (8 Güneş kütlesinden az):

   • Kırmızı dev olur
   • Gezegenimsi bulutsu oluşturur
   • Beyaz cüce ve sonra kara cüce haline gelir

İlginç bir not: Büyük yıldızlar daha kısa yaşar (yaklaşık bir milyon yıl), küçük yıldızlar ise 10-100 milyar yıl arası yaşayabilir!

Hayal et: Şu anda gökyüzünde gördüğün bazı yıldızlar belki milyonlarca yıl önce patlamış olabilir. Işıkları bize şimdi ulaşıyor!

Gök Cisimleri ve Özellikleri

Yıldızlar uzayın parlak lambalarıdır! Isı ve ışık yayarlar, sıcaktırlar ve yanıp sönen bir ışık noktası gibi görünürler. Sıcaklıklarına göre üçe ayrılırlar:

• Soğuk kırmızı yıldızlar
• Orta sıcaklıkta sarı yıldızlar (Güneş bu gruptadır)
• Çok sıcak mavi/beyaz yıldızlar

Takımyıldızı, gökyüzünde bir arada görünen yıldız gruplarıdır. Büyükayı, Küçükayı ve Orion (Avcı) en bilinen takımyıldızlarıdır.

Kuyruklu yıldız aslında bir yıldız değildir! Buz, kaya ve metallerden oluşan gök cismidir. "Kirli kartopu" olarak da bilinir. Halley ve Hale-Bopp bilinen kuyruklu yıldızlardandır.

Meteor, kuyruklu yıldızlardan kopan toz tanecikleri ve kaya parçalarıdır. Atmosfere girdiğinde yandığında oluşan ışık çizgisine halk arasında "yıldız kayması" denir.

Karadelik ise ışık dahil her şeyi çeken büyük bir çekim gücüne sahip uzay bölgesidir. Süpernova patlaması sonucu oluşabilir.

Merak et: Halk arasında "yıldız kayması" denilen olay aslında bir meteor parçasının atmosferde yanmasıdır. Dilek tutma geleneği bu olaya dayanır!

Evren ve Güneş Sistemi

Göktaşı, atmosfere girerek yeryüzüne ulaşabilen meteordur. Uzay çok büyüktür ve uzaklıkları ölçmek için ışık yılı kullanılır. Bir ışık yılı, ışığın boşlukta bir yılda aldığı yoldur ve yaklaşık 10 trilyon kilometredir!

Galaksi (Gök Ada), yıldızlar, bulutsular ve gezegenlerden oluşan dev uzay adalarıdır. Üç çeşit galaksi vardır:

• Sarmal galaksiler
• Eliptik galaksiler
• Düzensiz şekilli galaksiler

Bilinen bazı galaksiler: Samanyolu, Andromeda, Karina, Magellan ve Sombrero.

Samanyolu Galaksisi sarmal şekillidir ve kendi etrafındaki bir turunu 230 milyon yılda tamamlar. Güneş sistemi bu galakside bulunur.

Güneş Sistemi, Güneş ve onun etrafında dönen gök cisimlerinden oluşur. Samanyolu galaksisinin "Avcı (Orion) kolu" üzerinde yer alır.

Evrenin oluşumu hakkında iki görüş vardır:

1. Hareketsiz ve Başlangıcı Olmayan Evren Modeli: Newton'a göre evren sabittir.
2. Başlangıcı Olan ve Sürekli Genişleyen Evren Modeli (Big Bang): 10-20 milyar yıl önce büyük patlamayla oluşmuştur ve halen genişlemeye devam etmektedir.

Hayal et: Evren sürekli genişliyorsa, şişirilen bir balona benzer. Balonun üzerindeki benekler birbirinden uzaklaşır, tıpkı galaksilerin birbirinden uzaklaştığı gibi!

Hücre ve Yapısı

Hücre, canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimidir. Hücrenin üç temel kısmı vardır:

1. Hücre zarı: Okulun güvenlik görevlisi gibidir. Hücreye şekil verir, dış ortamdan korur ve madde alışverişini kontrol eder. Canlıdır ve seçici geçirgendir.

2. Sitoplazma: Okulun bahçesi gibidir. Hücre zarı ile çekirdek arasında bulunur ve organeller burada yer alır. Canlıdır.

3. Çekirdek: Okulun müdürü gibidir. Hücrenin yönetim merkezidir ve kalıtsal madde (DNA) burada bulunur.

Hücre organelleri ve görevleri:

• Mitokondri: Enerji üreticisi
• Ribozom: Protein üreticisi
• Lizozom: Parçalayıcı
• Kloroplast: Besin-oksijen üreticisi (sadece bitkilerde)
• Koful: Depocu
• Golgi cisimciği: Salgı üreticisi

Bitki ve hayvan hücreleri arasındaki farklar:

• Bitki hücresi köşeli, hayvan hücresi yuvarlaktır
• Bitki hücresinde kloroplast var, hayvan hücresinde yok
• Bitki hücresinde hücre duvarı var, hayvan hücresinde yok
• Bitki hücresinde kofullar büyük ve az sayıda, hayvan hücresinde küçük ve çok sayıda

Düşün: Vücudundaki her organın farklı bir görevi olduğu gibi, hücredeki her organelin de farklı bir görevi var!

Hücreden Organizmaya

DNA, gen ve kromozom arasında bir büyüklük ilişkisi vardır:

• Gen, nükleotitlerden oluşur
• DNA, genlerden oluşur
• Kromozom, DNA ve özel proteinlerden oluşur
• Büyüklük sıralaması: Nükleotit < Gen < DNA < Kromozom

Hücre biliminin tarihi:

• Robert Hooke: Hücre ismini ilk kullanan bilim insanı
• Antonie Van Leeuwenhoek: İlk canlı hücreyi bulan bilim insanı
• Theodor Schwann ve Matthias Schleiden: "Bütün canlılar hücrelerden oluşmuştur" teorisini geliştiren bilim insanları

Bilimsel bilgiler deney temellidir ve değişime açıktır. Teknolojinin ilerlemesiyle hücre hakkındaki bilgilerimiz de gelişmektedir.

Canlılar iki gruba ayrılır:

1. Tek hücreli canlılar: Amip, öglena, paramesyum ve bakteri
2. Çok hücreli canlılar: İnsan, hayvan, bitki ve bazı mantarlar

Çok hücreli canlılarda organizasyon düzeyi şöyledir: Hücre → Doku → Organ → Sistem → Organizma/Canlı

Biliyor muydun? Vücudunda yaklaşık 100 trilyon hücre var ve bu hücrelerin çoğu sürekli yenileniyor!

Mitoz Bölünme

Hücre bölünmesi, hücrenin sayıca artması demektir ve iki çeşidi vardır: Mitoz ve Mayoz.

Hücre bölünmesinin amacı üç şeyle özetlenir: Üreme, Büyüme ve Onarım (ÜBO).

• Tek hücreli canlılarda hücre bölünmesi sadece üreme için gerçekleşir.
• Çok hücreli canlılarda ise üreme, büyüme ve onarım için gerçekleşir.

Mitoz bölünme, bir hücreden birbirinin aynısı iki yeni hücre oluşmasıdır. Beş aşamada gerçekleşir:

1. Hazırlık evresi: En uzun evredir. DNA kendini eşler, kromatin sayısı 2 katına çıkar, sentrozomlar eşlenir ve iğ iplikleri oluşur.

2. İkinci evre: Çekirdek zarı kaybolur, kromozomlar kısalıp kalınlaşır, sentrozomlar zıt kutuplara gider ve kromozomlar hücre ortasında dizilir.

3. Üçüncü evre: Kardeş kromatitler birbirinden ayrılarak kutuplara çekilir.

4. Dördüncü evre: Kromozomlar tekrar kromatin iplik halini alır, iğ iplikleri kaybolur ve çekirdek zarı oluşur.

5. Sitoplazma bölünmesi: Hayvan hücrelerinde boğumlanarak, bitki hücrelerinde ise ara lamel oluşturarak gerçekleşir.

Şaşırtıcı bilgi: Vücudundaki hücreler her gün milyonlarca kez bölünüyor. Bu sayede yaraların iyileşiyor ve büyüyebiliyorsun!